Οι Μάγισσες του Σάλεμ

Το ιστορικό ενδιαφέρον της Δικαιοσύνης ήταν και παραμένει για τα παιδιά-μάρτυρες ισχυρό. Τα τελευταία χρόνια οι μαρτυρίες των παιδιών άλλοτε ως θυμάτων άλλοτε ως μαρτύρων αποτελούν μεγάλο και σοβαρό θέμα για το δικαστήριο αλλά και για τους ειδικούς πραγματογνώμονες. Για πρώτη φορά τον 17ο αιώνα στη Μασαχουσέτη «στη δίκη των Μαγισσών του Σάλεμ» ζητήθηκε από παιδιά να καταθέσουν στο δικαστήριο. Κορίτσια ηλικίας 5-14 ετών κάτω από καθεστώς θρησκευτικού εκφοβισμού και υποβολής παρουσίασαν συμπτώματα φόβου και υστερίας και κατέθεσαν ότι είδαν τις κατηγορούμενες να πετάνε με ένα σκουπόξυλο και να επιδίδονται σε πράξεις ανομολόγητες. Με βάση τις «ψευδείς» μαρτυρίες των κοριτσιών αυτών 19 άτομα καταδικάστηκαν και θανατώθηκαν.

Στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών (21/7/2017), σε ημερίδα υπό την αιγίδα της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, επισημάνθηκε ότι και στη χώρα μας ένα αρκετά υψηλό ποσοστό καταγγελιών για σεξουαλική κακοποίηση ή ασέλγεια παιδιών είναι «ψευδές». Τόσο η εκδίκηση όσο και οι οικονομικοί παράγοντες παίζουν ουσιαστικό ρόλο σε αυτού του είδους τις καταγγελίες.

Οι επαγγελματίες οφείλουν να γνωρίζουν ότι τα παιδιά μπορεί να καταφύγουν σε ψεύτικες αποκαλύψεις για μια σειρά από λόγους, όπως, για παράδειγμα, για να κερδίσουν την προσοχή των γονιών τους, για να τους αποπροσανατολίσουν από ένα σοβαρό παράπτωμα στο οποίο αυτά περιέπεσαν, πιστεύοντας ότι αυτό θα μείνει ατιμώρητο, ή για να εκδικηθούν έναν ενήλικα ο οποίος δεν ικανοποίησε μια επιθυμία τους. Κυρίως, όμως, οι ανήλικοι οδηγούνται σε ψευδείς μαρτυρίες εξαιτίας της ιδιαίτερης ευαλωτότητάς τους στην υποβολή καθώς και στη χειραγώγησή τους από τους ενηλίκους.

Είναι γεγονός ότι κλονίζεται η αξιοπιστία της κατάθεσης των παιδιών όταν υποβάλλονται σε καθοδηγητικές ερωτήσεις. Οι κατευθυντικές, υποβολιμαίες ή και παραπειστικές ερωτήσεις επηρεάζουν ουσιαστικά τις καταθέσεις των παιδιών. Κάτω από αυτές τις συνθήκες τα παιδιά είναι ευάλωτα στην υποβολή. Εχει αναφερθεί ότι τόσο οι ψυχολόγοι-πραγματογνώμονες όσο και οι ανακριτές συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τέτοιες μεθόδους για να εκμαιεύσουν από τα παιδιά-μάρτυρες τις απαντήσεις που χρειάζονται έτσι ώστε να κατασκευάσουν στοιχεία για την άσκηση δίωξης.

Παρά τις πρόσφατες αλλαγές με την Υπουργική Απόφαση 7320/ΦΕΚ β 2238/10-6-2019, ο ρόλος των εξεταστών με τον τρόπο που διεξάγουν τις συνεντεύξεις κλονίζει την αξιοπιστία της κατάθεσης, καθώς υποβάλλονται τα παιδιά σε καθοδηγητικές συνεντεύξεις.

Παραθέτω δυο-τρεις ερωτήσεις μιας πρόσφατης συνέντευξης μεταξύ του ψυχολόγου-αστυνομικού και του εξεταζόμενου θύματος ηλικίας περίπου 10 ετών. Μου είναι αδύνατο να παραθέσω όλες τις υποβολιμαίες, καθοδηγητικές ερωτήσεις σεξουαλικού περιεχομένου που παραβιάζουν κατάφωρα το Διεθνές Πρωτόκολλο συνέντευξης παιδιών.

Ερώτηση: «Εχεις παρατηρήσει ποτέ ας πούμε να επιδιώκει εκείνος να σε δει κάπου, που θα είσαι γυμνή, να μπει ας πούμε μέσα στο μπάνιο;»

Απόκριση: (Στο σημείο αυτό έγνεψε αρνητικά)

Ερ.: «Ε, ωραία, να σε ρωτήσω μόνο κάτι σε σχέση... κάτι διευκρινιστικό, ε σε σχέση με τον μπαμπά που μου είπες ότι έχει τύχει να σε ακουμπήσει με το μ…ο του… μάλλον φόραγε εσώρουχο αλλά δεν είσαι σίγουρη».

Απ.: «Νομίζω».

Ερ.: «Εχεις δει ποτέ αν ο μπαμπάς έχει βγάλει κάποιο υγρό από εκεί;»

Απ.: «Δεν θυμάμαι».

«Οι ειδικοί ψυχικής υγείας (παιδοψυχίατροι, παιδοψυχολόγοι κ.λπ.) που ασχολούνται με τέτοιες περιπτώσεις επιβάλλεται να διαθέτουν την ειδική γνώση, εμπειρία και ειδικές τεχνικές εξέτασης του παιδιού, να κατανοούν τα κίνητρα των εμπλεκομένων και να μπορούν να ξεχωρίζουν πραγματικές από ψεύτικες περιπτώσεις κακοποίησης. Οι ειδικοί αυτοί πρέπει να είναι επιφυλακτικοί σε καταγγελλόμενες περιπτώσεις κακοποίησης σε πλαίσια διαζυγίων ή επιμέλειας παιδιών και να τεκμηριώνουν τέτοιες καταγγελίες. Από την άλλη μεριά, χρειάζεται μεγάλη προσοχή αφού υπάρχουν υψηλά ποσοστά πραγματικής σεξουαλικής κακοποίησης σε πλαίσια συγκρουσιακών γάμων». (Πικραμένος Π. 12/9/2018 Ειδικά Θέματα Ποινικού Δικαίου)

Θέλω να επισημάνω ότι διεθνώς οι επιστήμονες έχοντας επίγνωση των κινδύνων προτρέπουν τους ειδικούς που ασχολούνται με αυτά τα θέματα να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, γιατί η αποτυχία στο έργο αυτό οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα και συνειρμούς που προκαλούν αμφιβολίες και υπονομεύουν την προστασία των παιδιών, θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης ή ασέλγειας, αλλά και οδηγούν αθώους στη φυλακή.

* επικ. καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών, δικαστηριακή ψυχολόγος