Οδύσσεια, ραψωδία ρ`Αν σε ανάγκη βρίσκεσαι ντροπή δεν πρέπει να 'χεις

Οι σκύλοι είναι ο σύνδεσμος μας με τον παράδεισο. Δεν ξέρουν την κακία, το φθόνο, τη δυσφορία. Μίλαν Κούντερα

Κείμενο.

Πρωί- πρωί με την αυγή τη ροδοδαχτυλάτη έφυγε ο Τηλέμαχος στη μάνα του να πάει να τον ιδεί και να πεισθεί πως γύρισε στο σπίτι άβλαφτος και απείραχτος απ` τους κακούς Μνηστήρες. Πρόσταξε τον χοιροβοσκό στη χώρα να οδηγήσει τον ξένο τους τον κουρελή, εκεί να ζητιανέψει. Σαν έφτασε ο Τηλέμαχος στο πατρικό παλάτι έστησε το κοντάρι του σε μια ψηλή κολόνα και μπήκε ευθύς στ` ανάκτορο περνώντας το κατώφλι. Πρώτη τον είδε η πιστή Ευρύκλεια απ` όλους, κι έτρεξε καταπάνω του με δάκρυα στα μάτια. Φτάσανε κι άλλες κοπελιές που μέσα εκεί δουλεύουν και μ` αγκαλιές και με φιλιά αυτόν καλωσορίζαν. Κι η Πηνελόπη έφτασε και σαν θεά φαινόταν, έμοιαζε με την Άρτεμη και την χρυσή Αφροδίτη. Αγκάλιασε με κλάματα το λατρευτό της τέκνο και με φιλιά τον γέμισε στα μάτια στο κεφάλι. «Γιέ μου, αγόρι μου καλό, γλυκό της ζήσης φως μου,

δεν έλπιζα πως θα σε δω, αφ' ότου με καράβι κρυφά στην Πύλο έφυγες χωρίς να το γνωρίζω, για τον καλό πατέρα σου, νέα εσύ να μάθεις.». Η Πηνελόπη λούστηκε και άλλαξε τα ρούχα και σ` όλους τους αθάνατους θεούς θυσίες τάζει μήπως ο παντοδύναμος Δίας να τους συνδράμει σ` όλα τα δυσεπίλυτα βαριά προβλήματα τους. Έφυγε ο Τηλέμαχος, έμπλεος θείας χάρης, που η Αθηνά τον έχρισε και σαν θεός φαινόταν.

Δύο σκυλιά ξοπίσω του λευκά ακολουθούσαν,  και έφτασε στην Αγορά να δει και να τον δούνε, ν` ακούσουν  και να μάθουνε πως είναι πάλι πίσω. Τον θεϊκό Τηλέμαχο  όλοι τον καμαρώναν,  ακόμα τον θαυμάζανε οι κι οι πονηροί Μνηστήρες, όμως εκείνοι σκέφτονταν το λάκκο του να σκάψουν. Είδε τους φίλους τους καλούς όπως τον Αλιθέρση και το σοφό τον Μέντορα, τον Άντιφο και άλλους και έφτασε κι ο Πείρεος που του `πε λίγα λόγια: « Τηλέμαχε αγαπητέ, φίλε μου παινεμένε, στείλε στο σπίτι μου πολλούς τα δώρα σου να πάρουν που σου `δωσε ο Μενέλαος ο βασιλιάς της Σπάρτης. Εσύ με εμπιστεύτηκες στο σπίτι να τα πάρω να μην τα δούνε οι κακοί και άτιμοι Μνηστήρες κι ορμήσουν να τα πάρουνε»

«Να τα κρατήσεις σπίτι σου ω! Πείραιε γενναίε γιατί αν με σκοτώσουνε στο σπίτι οι Μνηστήρες τότε τα δώρα θα χαθούν μαζί με όλα τ` άλλα, λάφυρα θα τα πάρουνε οι δολεροί φονιάδες. Καλύτερα αν γίνει αυτό στα χέρια σου να μείνουν και εσύ ο ίδιος να χαρείς αυτά τα πλούσια δώρα. Αν όμως, με τη θέληση της Αθηνάς Παλλάδας, εμείς θα τους συντρίψουμε και θα επιβληθούμε, τότε μες στην καλή χαρά στο σπίτι να τα φέρεις, και όλοι να γιορτάσουμε μαζί αυτή τη νίκη.».

Ο μάντης Θεοκλύμενος που τον φιλοξενούσε  ο Πείραιος  στο σπίτι του θ` αλλάξει κατοικία και στο παλάτι θα δεχτεί αυτός φιλοξενία. Αυτό το αποφάσισε ο θείος Τηλεμάχος που τον συμβούλεψε η θεά η Αθηνά Παλλάδα.

Μετά το δείπνο μίλησαν μάνα και γιος στο σπίτι και είπε ο Τηλέμαχος τι έμαθε στην Πύλο από το γέρο Νέστορα. « Μάνα, με καλοδέχθηκε σα να `μουνα παιδί του, ο Νέστορας ο βασιλιάς της ξακουσμένης Πύλου. Όμως για τον πατέρα μου, τον θείο Οδυσσέα, αυτός δεν κάτεχε να πει, αν πέθανε ή ζούσε. Γνώριζε μόνο να μου πει μέχρι το μισεμό τους από την Τροία την τρανή την καστρογυρισμένη. Μετά που φύγανε απ` εκεί, νέο του πια δεν είχε γι` αυτό και με συμβούλευσε στη Σπάρτη εγώ να πάω να μάθω απ` τον Μενέλαο όσα εκείνος ξέρει για τον καλό πατέρα μου τον θεϊκό Οδυσσέα. Ο βασιλιάς Μενέλαος μου είπε όσα ξέρει που και αυτός τα έμαθε από θεό μεγάλο που τριγυρνά τα πέλαγα και ξέρει κάθε νήσο. Ο γέρος ο θαλασσινός είπε του Μενελάου πως τον Δυσσέα γνώρισε στης Καλυψώς τη νήσο που τον κρατούσε αιχμάλωτο μ` ερωτικά τερτίπια. Ο Οδυσσέας μόνος του και δίχως να `χει πλοίο κάθεται στ` ακροθάλασσο και μαύρα δάκρυα χύνει. Μητέρα ετούτα  έμαθα  και με ένα αγέρα πρίμο με έφερε η Αθηνά στην ποθητή πατρίδα». 

Μίλησε ο Θεοκλύμενος, θεόμορφος στην όψη και είπε πως ο βασιλιάς Δυσσέας της Ιθάκης βρίσκεται κιόλας στο νησί και σχέδια ετοιμάζει για τους Μνηστήρες τους κακούς και πονηρούς ανθρώπους. Απέξω απ` τ` ανάκτορο του θεϊκού Δυσσέα  οι ξέγνοιαστοι και χαλαροί και ασεβείς  Μνηστήρες, διασκέδαζαν και ρίχνανε ακόντια και δίσκους μέχρι που η ώρα έφτασε να φάνε και να πιούνε. Την ίδια ώρα κίνησαν από το χοιρομάντρι ο Οδυσσεύς κι ο Εύμαιος να πάνε στο παλάτι. Σαν φτάσαν στο ανάκτορο και πριν να μπούνε μέσα μελωδικούς ακούσανε  ήχους γλυκιάς κιθάρας που έπαιζε ο Φήμιος ο θεοσπουδαγμένος.  Τραγουδιστής θεόπνευστος  που όσοι  τον ακούγαν πολύ τον εκτιμούσανε κι όλοι τον αγαπούσαν ακόμα και οι πιο σκληροί και άτροποι Μνηστήρες. Ο Οδυσσεύς κι ο Εύμαιος, έξω απ` το παλάτι, μιλούσαν και σκεφτότανε πως θα περάσουν μέσα. 

Εκεί που τέτοια λέγανε μιλώντας μεταξύ τους, ένα σκυλί σηκώθηκε που ήταν ξαπλωμένο πάνω σε ζώων κοπριά βοδιών και ημιόνων. Τέντωσε το κεφάλι του και όρθωσε τ` αυτιά του καθώς καλά κατάλαβε πως ο καλός αφέντης ο Οδυσσέας βρίσκονταν μπροστά του αλλαγμένος και με ζητιάνο έμοιαζε, γέρο, φτωχό και ξένο. Το άμοιρο πιστό σκυλί γνώρισε τον αφέντη, κούνησε λίγο την ουρά για να τον χαιρετίσει γιατί δεν είχε δύναμη να τρέξει πια κοντά του. Ο Οδυσσέας έστρεψε αλλού την κεφαλή του και ένα δάκρυ σκούπισε για το πιστό σκυλί του τον Άργο τ` όμορφο σκυλί  και πρώτο στο κυνήγι. Τότε το μαύρο θάνατο συνάντησε ο Άργος σαν είδε τον αφέντη του τον εικοστό πια χρόνο.

Ο Εύμαιος κι ο κουρελής ζητιάνος Οδυσσέας μπήκαν εκεί που τρώγανε και  πίνανε οι Μνηστήρες. Ο συνετός Τηλέμαχος λέει στον χοιροτρόφο: Εύμαιε, δώσε φαγητό στο γέρο τον ζητιάνο και πες του έπειτα αυτός να πάει  να ζητιανέψει απ` όλους τους αδίστακτους και δολερούς Μνηστήρες και πες του διόλου μην ντραπεί που γίνεται επαίτης αφού σ` ανάγκη βρίσκεται ντροπή δεν πρέπει να `χει. Ακόμα και η Αθηνά είπε στον Οδυσσέα να τριγυρνά και να ζητά απ` τους Μνηστήρες κρέας να μάθει ποιοι πονόψυχοι και ποιοι κακόψυχοι είναι.

Ο Οδυσσέας άρχισε από τα δεξιά του και σ` όλους χέρι άπλωνε σαν να `τανε ζητιάνος. Αυτοί του δίνανε τροφές και ζήτησαν να μάθουν ποιος ειν` αυτός, και από πού, κρατούν τα γονικά του. Απάντησε ο Μελάνθιος που λίγα είχε μάθει για αυτόν τον γέρο κουρελή που ήρθε στο παλάτι: Πρωτύτερα τον είδα εγώ να περπατά για να `ρθει εδώ, στο μέγαρο, αυτός να ζητιανέψει. Τον έφερε ο Εύμαιος κι αυτός τον οδηγούσε άλλο δεν ξέρω να σας πω γι` αυτόν εδώ τον ξένο. Ο νευρικός Αντίνοος πρόσβαλε τον ζητιάνο και άσχημα του φέρθηκε και ζήτησε να φύγει. Αυτός του ανταπάντησε  και του `πε πως η όψη μπορεί να είναι λαμπερή μα το μυαλό του όχι. Αντίνοε η ομορφιά που έχεις, δε σου πάει, γιατί η γνώση σου λειψή και χωρίς βάρος είναι. Να ξέρεις η σεμνότητα και η αγάπη είναι  το φρούριο της ομορφιάς. Αλάτι εσύ απ` το σπίτι σου φτωχού δε θα του δώσεις. Άρπαξε ο Αντίνοος  ένα σκαμνί κι αμέσως τον Οδυσσέα κτύπησε στο δεξιό τον ώμο. Πολλοί Μνηστήρες θύμωσαν με τον θρασύ Αντίνοο κι η Πηνελόπη πιο πολύ που μές στο σπιτικό της ένας Μνηστήρας ασεβής κτύπησε έναν ξένο. Κοντά της τον χοιροβοσκό προσκάλεσε και του 'πε·

«Καλέ μου Εύμαιε, πήγαινε τον ξένο να μου φέρεις, εγώ θα τον καλοδεχτώ και θα τον ερωτήσω αν ξέρει κάτι να μου πει για τον αγαπημένο, τον άντρα μου, που έχασα, είκοσι χρόνια τώρα.». Ο Εύμαιος ιστόρισε  με λόγια μετρημένα τι για τον ξένο γνώριζε να μάθει η Πηνελόπη. «Αχ Πηνελόπη αρχόντισσα τον ξένο αυτόν τον είχα τρεις μέρες στο καλύβι κι ακόμα τόσες νύχτες. Μιλάει τόσο πειστικά και με ωραία λόγια που θα σου γιάνει την καρδιά και θα αγαλλιάσεις. Μου έλεγε πως γνώριζε καλά τον Οδυσσέα και ότι είναι κρητικός απ` τη γενιά του Μίνω. Ο Οδυσσέας έφυγε από τη Θεσπρωτία και φτάνει στην Ιθάκη μας με θησαυρούς μεγάλους που του δωσαν οι Θεσπρωτοί σαν μάθανε ποιος είναι.» « Πήγαινε φέρε τον εδώ να μου τα πει και μένα. Αν καταλάβω πως αυτός μου λέει την  αλήθεια, θα του προσφέρω  όμορφη χλαμύδα και χιτώνα». Ο Εύμαιος μετέφερε όσα του είπε εκείνη στον γέροντα τον κουρελή τον ταπεινό ζητιάνο που έτσι τον παράλλαξε η Αθηνά Παλλάδα.

« Εύμαιε άμε στην κυρά και πες της πως το βράδυ εγώ θα πάω να τη βρω, για τη δική της έγνοια, δεν πρέπει αυτή να βιάζεται όσο να δύσει ο ήλιος, διακριτικά να κινηθώ μακριά απ` τους Μνηστήρες που είναι τόσο πονηροί και το καλό δεν ξέρουν.». Ο Εύμαιος τα πρόφτασε γρήγορα στην κυρά του κι εκείνη η περήφανη και συνετή γυναίκα βρήκε πως έτσι έπρεπε τα πράγματα να γίνουν. Πριν φύγει ο χοιροβοσκός μίλησε με το νέο τον σοβαρό Τηλέμαχο για όλα και για όλους. Κι αφού μαζί καθίσανε και φάγανε και ήπιαν και με τραγούδια γλέντησαν τους πρόφτασε η νύχτα και έφυγε ο Εύμαιος να πάει στο μαντρί του.

Περίληψη.

Ο Τηλέμαχος επιστρέφει στο παλάτι και μιλά, στη μητέρα του Πηνελόπη, για το ταξίδι του που έκανε με εντολή και προτροπή της θεάς Αθηνάς. Ιστορεί στην Πηνελόπη ότι ο Νέστωρ, ο βασιλιάς της Πύλου, δεν γνώριζε τίποτε για τον Οδυσσέα μετά την κατάκτηση της Τροίας. Τον έστειλε στον Μενέλαο, το βασιλιά της Σπάρτης, μήπως εκείνος γνώριζε κάτι περισσότερο για την τύχη του Οδυσσέα μετά την Τροία. Πράγματι ο Μενέλαος λέει στον Τηλέμαχο ότι έμαθε από ένα θαλασσινό θεό, ότι ο Οδυσσέας βρίσκεται στο νησί της Καλυψώς, μόνος χωρίς συντρόφους και χωρίς πλοίο.

Ο Θεοκλύμενος, ο μάντης που έχει έρθει από την Πύλο με τον Τηλέμαχο, προφητεύει ότι ο Οδυσσέας έχει φτάσει στην Ιθάκη και ετοιμάζει σφαγή για τους Μνηστήρες.

Ο Εύμαιος και ο γέρο, κουρελής, ζητιάνος, που είναι στην πραγματικότητα ο Οδυσσέας, φτάνουν στο παλάτι, όπου ο Οδυσσέας αναγνωρίζεται από το γέρικο  κυνηγόσκυλο  Άργο που αμέσως μετά αφήνει την τελευταία του πνοή, σαν να περίμενε να δει τον αφέντη κι έπειτα να πεθάνει. Ο Οδυσσέας συγκινείται και βάζει τα κλάματα. Μετά μπαίνει στην αίθουσα του συμποσίου και με προτροπή του Τηλέμαχου ζητιανεύει από τους Μνηστήρες.  Ο Αντίνοος τον βρίζει και τον χτυπά μ` ένα υποπόδιο και τον τραυματίζει στον ώμο. Η Πηνελόπη αγανακτεί με τη συμπεριφορά του βίαιου Αντίνοου  και, ζητά από τον Εύμαιο  να  φέρει στα διαμερίσματα της τον ξένο, γέρο, ζητιάνο για να του μιλήσει. Ο Οδυσσέας φροντίζει ν’ αναβληθεί η συνάντηση για το βράδυ, ώστε να μην υποψιαστούν οι Μνηστήρες και έλθει σε δύσκολή θέση η Πηνελόπη.

Σχόλια.

-Σαν θεά φαινόταν.

ἡ δ' ἴεν ἐκ θαλάμοιο περίφρων Πηνελόπεια,
Ἀρτέμιδι ἰκέλη ἠὲ χρυσῇ Ἀφροδίτῃ, ρ`, 36-37.

Κι η Πηνελόπη έφτασε  και σαν θεά φαινόταν, έμοιαζε με την Άρτεμη και την χρυσή Αφροδίτη. (ελεύθ. μτφρ).

Ο ποιητής εξυμνεί την ομορφιά της Πηνελόπης και την παρομοιάζει με δύο θεές εκθαμβωτικής ομορφιάς.

-Όμοιος τω ομοίω.

 αἰεὶ τὸν ὁμοῖον ἄγει θεὸς ὡς τὸν ὁμοῖον. Πάντα ο θεός τον όμοιον κοντά στον όμοιο φέρνει. Οδύσσεια, ρ`, 218.

-Άργος. Το πιστό σκυλί.

ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον·
ἂν δὲ κύων κεφαλήν τε καὶ οὔατα κείμενος ἔσχεν,
Ἄργος, Ὀδυσσῆος ταλασίφρονος, ὅν ῥά ποτ' αὐτὸς
θρέψε μέν, οὐδ' ἀπόνητο, πάρος δ' εἰς Ἴλιον ἱρὴν
ᾤχετο. τὸν δὲ πάροιθεν ἀγίνεσκον νέοι ἄνδρες
αἶγας ἐπ' ἀγροτέρας ἠδὲ πρόκας ἠδὲ λαγωούς·
δὴ τότε κεῖτ' ἀπόθεστος ἀποιχομένοιο ἄνακτος
ἐν πολλῇ κόπρῳ, ἥ οἱ προπάροιθε θυράων
ἡμιόνων τε βοῶν τε ἅλις κέχυτ', ὄφρ' ἂν ἄγοιεν
δμῶες Ὀδυσσῆος τέμενος μέγα κοπρίσσοντες·
ἔνθα κύων κεῖτ' Ἄργος ἐνίπλειος κυνοραιστέων.
δὴ τότε γ', ὡς ἐνόησεν Ὀδυσσέα ἐγγὺς ἐόντα,
οὐρῇ μέν ῥ' ὅ γ' ἔσηνε καὶ οὔατα κάββαλεν ἄμφω,
ἄσσον δ' οὐκέτ' ἔπειτα δυνήσατο οἷο ἄνακτος
ἐλθέμεν· αὐτὰρ ὁ νόσφιν ἰδὼν ἀπομόρξατο δάκρυ, ρ` 290- 304.

Ἄργον δ' αὖ κατὰ μοῖρ' ἔλαβεν μέλανος θανάτοιο,
αὐτίκ' ἰδόντ' Ὀδυσῆα ἐεικοστῷ ἐνιαυτῷ. Ρ`, 326.

Το  πιστό κυνηγόσκυλο του Οδυσσέα που αναγνώρισε τον αφέντη του ύστερα από είκοσι χρόνια. Αυτό έγινε παρά το γεγονός ότι ο Οδυσσέας ήταν μεταμφιεσμένος, από την Αθηνά, σε ζητιάνο. Αμέσως μετά, ο Άργος πέθανε.

Οι σκύλοι είναι ο σύνδεσμος μας με τον παράδεισο. Δεν ξέρουν την κακία, το φθόνο, τη δυσφορία. Μίλαν Κούντερα.

-Ανάγκα και θεοί πείθονται. Σιμωνίδης ο Κείος.

αἰδὼς δ' οὐκ ἀγαθὴ κεχρημένῳ ἀνδρὶ παρεῖναι.» ρ`, 347.

Αν  σε ανάγκη βρίσκεσαι ντροπή δεν πρέπει να 'χεις.

Ουδείς ανάγκης μείζον ισχύει νόμος. Δεν υπάρχει νόμος που να είναι πιο ισχυρός από την ανάγκη, Μένανδρος.

Ο Οδυσσέας ζητιανεύει μέσα στο σπίτι του. Ζητά ελεημοσύνη από τους ατρόπους Μνηστήρες που καταλύουν το βιος και την περιουσία του. Ζητιανεύει, και δεν ντρέπεται, αφού η ανάγκη να μάθει καλά τους Μνηστήρες είναι ισχυρότερη απ` όλα

-Η ομορφιά σου μπόλικη μα λίγη γνώση έχεις.

-Ούτε αλάτι δε δίνεις σε φτωχό.

«Οϊμέ, κοντά στην ομορφιά δεν έχεις κι ίδια γνώση.
Κι αλάτι εσύ απ' το σπίτι σου φτωχού δε θα του δώσεις, 
που κάθεσαι στα ξένα εδώ και δε βαστά η ψυχή σου
να με φιλέψεις μια μπουκιά ψωμί που πλήθιο το 'χεις».
Είπε κι ακόμα πιο βαριά του θύμωσε ο Αντίνος,

κι αφού τον κοίταξε λοξά του κάνει με δυο λόγια·
«Θαρρώ γερός πως δε θα βγεις πια τώρα απ' το παλάτι, 
αφού τη γλώσσα σου πετάς για να μας βρίσεις κιόλας»
Είπε κι αρπάζει ένα σκαμνί και τον χτυπά στην πλάτη,
κατά τον ώμο το δεξί. Μτφρ Ζήσιμος Σιδέρης, ρ` 454- 463.

Λόγια του μεταμορφωμένου σε γέρο, κουρελή, ζητιάνο Οδυσσέα στον βίαιο και εριστικό Μνηστήρα Αντίνοο.

-Μίνωος γένος.

φησὶ δ' Ὀδυσσῆος ξεῖνος πατρώϊος εἶναι,
Κρήτῃ ναιετάων, ὅθι Μίνωος γένος ἐστίν. 522.

Μου έλεγε πως γνώριζε καλά τον Οδυσσέα και ότι είναι κρητικός απ` τη γενιά του Μίνω. Ελεύθ, μτφρ.

Αν και έχουν περάσει αιώνες από την Μινωϊκή εποχή η ανάμνηση του μινωικού πολιτισμού- που υπήρξε το λίκνο του Ευρωπαϊκού πολιτισμού- είναι παρούσα στα χρόνια του Ομήρου.

1*. Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός Τέχνης.

2*. Αφιερωμένο στην Οδυσσειακή  ζωγράφο της φύσης Χρύσα Βέργη.