Το πρότυπο και το κακέκτυπο

Ολες οι κοινωνίες από την αυγή της ανθρώπινης ιστορίας υιοθετούν τον άνδρα σαν πρότυπο συμπεριφοράς, δύναμης και διακάτοχο όλων των εστιών εξουσίας και αποφάσεων. Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι ο άντρας είναι το τέλειο, το φυσιολογικό, το υποδειγματικό πρότυπο, ενώ η γυναίκα είναι ένας ατελής άνδρας. Η διαιώνιση του ανδρικού προτύπου είναι ένα διαπολιτιστικό φαινόμενο με μεγάλο ιστορικό βάθος και γι’ αυτό τον λόγο στο ιστορικό πέρασμα αφομοιώθηκε τόσο πολύ από όλες τις κοινωνίες, σε βαθμό που απέκτησε ανέκκλητη, τελεολογική και οργανική αλήθεια συνυφασμένη με την ανθρώπινη υπόσταση και τη μοίρα της.

Το φαινόμενο αυτό έχει τις ρίζες της εδραίωσής του στον πρώιμο καταμερισμό της εργασίας ανάμεσα στα δυο φύλα και το σταδιακό αλλά σταθερό πέρασμα όλων των μηχανισμών παραγωγής και εξουσίας στα χέρια των ανδρών που έτσι απόκτησαν μεγάλη οικονομική και κοινωνική δύναμη για τη συνεχή ανακύκλωση της επικυριαρχίας τους πάνω στο άλλο φύλο, το υποταγμένο και περιθωριοποιημένο.

Οι ανδρικές εστίες εξουσίας αυτοπροσδιορίστηκαν σαν ταμπού μέσα από τα θρησκευτικά κείμενα και δόγματα όπως είναι ο κώδικας του Χαμουραμπί, η Βίβλος, το Κοράνι, οι Ινδικοί Κώδικες (Μανού), η Καινή Διαθήκη και πολλά άλλα. Το αποκορύφωμα της ανδροκρατικής εξουσίας συντελέστηκε με τα κείμενα των μεγάλων Ελλήνων Φιλοσόφων (Αριστοτέλης, Πλάτωνας) και των Ιερών Πατέρων της Εκκλησίας. Οι θεσμοί των οργανωμένων κρατών μετέφεραν τις θρησκευτικές επιταγές με την κοσμική τους έκφραση και προσδιόρισαν τους ρόλους των δυο φύλων με ακρίβεια και λεπτομέρεια μέσα στην οικογένεια, στο σχολείο και τους τόπους δουλειάς. Μ’ αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκε ένα πλέγμα βαθιά ριζωμένων κοινωνικών αντιλήψεων που θεωρούσαν τον άντρα όχι μόνο θεσμικά, αλλά και φυσιολογικά υπέρτερο.

Ο μύθος για το ανδρικό πρότυπο επενδύθηκε με τέτοια γραφειοκρατική ισχύ που ακόμη και στις μέρες μας η κοινωνία δυσκολεύεται να το αναθεωρήσει. Η γυναίκα σε σχέση με τον άνδρα είναι μια απομίμησή του, ένα κακέκτυπο, μια αντανάκλαση του αρσενικού είδους σ’ αυτό τον κόσμο. Ο άντρας είναι ο ήλιος, η γυναίκα η σελήνη, ένας έρημος τόπος ετερόφωτος και ετεροπροσδιοριζόμενος.

Μετά τον βικτοριανό απολυταρχισμό, που προσπάθησε να παρεμποδίσει τη γνώση και να παραχαράξει τις ιστορικές εξελίξεις, η φροϊδική ανάλυση προσπάθησε να μη θιγεί η κατεστημένη ηθική. Ετσι οι γυναίκες γκετοποιήθηκαν. Ο Φρόιντ φανέρωσε τη μισή αλήθεια που αφορούσε τη βεβαρημένη κοινωνικοποιημένη γυναικεία φύση από τα χιλιάδες χρόνια υποταγής και εξάρτησης, αλλά τελικά άφησε στο απυρόβλητο τα ανδροκρατικά ιδεολογήματα για επικυριαρχία.

Με την εμφάνιση των θεωριών του Φρόιντ η γυναικεία κατωτερότητα που είχε επιβληθεί και καταχωριστεί κοινωνικά και ηθικά τεκμηριώθηκε και επιστημονικά όσο ποτέ άλλοτε μέχρι τότε.

Ο Φρόιντ δεν κατάφερε να συμφιλιώσει, παρ’ όλα αυτά, τις βασικές θεωρίες του γύρω από τη γυναίκα. Το νομοτελειακό εκείνο οικοδόμημα που επιδίωξε και θα χρησίμευε για την ολοκληρωτική ερμηνεία της γυναικείας κοινωνικής συμπεριφοράς και την καθολική της αποκωδικοποίηση, έμεινε με μεγάλα κενά και γι’ αυτό γράφει στη Μαρία Βοναπάρτη: «Ισως το μεγάλο ερώτημα που δεν διαλευκάνθηκε ποτέ και στο οποίο στάθηκα ανίκανος να απαντήσω, παρά τα τριάντα χρόνια της έρευνάς μου, πάνω στη γυναικεία ψυχή είναι: Τι επιθυμεί η γυναίκα».

Η κοινωνία με τα καθιερωμένα της ήθη, την επίσημη θρησκεία και τους κανόνες συμπεριφοράς για άνδρες και γυναίκες έχει τροφοδοτήσει τον Φρόιντ με όλο εκείνο το ακατέργαστο υλικό, που του χρησίμευσε για να πλάσει τον μύθο του γυναικείου μαζοχισμού.

Ο Φρόιντ είναι θεωρητικός και επιστημονικός εκφραστής της τρέχουσας αντίληψης για την εξάρτηση της γυναίκας, της απόδειξης της κοινωνικής ανεπάρκειας, γιατί η γυναικεία παθητικότητα προσπορίζει περισσότερη δύναμη και εξουσιαστική πληρότητα στον άνδρα που είναι ο εξουσιαστής και αισθάνεται ακόμη σπουδαιότερος απέναντι σε μια μαζοχίστρια γυναίκα, η οποία έχει την ανάγκη του και αποζητά την επιβολή της δύναμής του για να ικανοποιηθεί. Η γυναίκα δεν πρέπει ούτε να ανησυχεί, ούτε να αμφισβητεί, γιατί αυτό είναι συνυφασμένο με τη βιολογία της, είναι «το πεπρωμένο της σε αυτή τη ζωή».

Και για να θυμηθούμε τα λόγια της Μπενουάτ Γκρου (Benoîte Groult): «Οι γυναίκες ήταν σχεδόν έτοιμες να ξεκινήσουν, όταν τους έτυχε μια μεγάλη συμφορά: ο Φρόιντ».

*επ. καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών, δικαστηριακής ψυχολόγου