Οι Μεγάλες Δυνάμεις και το 1821

Η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας) κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 ήταν από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρέασε την πορεία των γεγονότων. Μία από τις κυριότερες διπλωματικές κινήσεις του Τζορτζ Κάνιγκ ως υπουργού Εξωτερικών της Αγγλίας ήταν η αποστολή οδηγιών τον Μάρτιο του 1823 στον Βρετανό αρμοστή του Ιόνιου Κράτους Τόμας Μέτλαντ με τις οποίες ζητούσε να αντιμετωπίζονται τα ελληνικά πλοία ως σκάφη προερχόμενα από εμπόλεμο έθνος με την προϋπόθεση ότι τα τελευταία τηρούσαν τους κανόνες ναυσιπλοΐας. Η απόφασή του αυτή θεωρήθηκε από πολλούς πρώτη προσπάθεια αναγνώρισης της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, κίνηση που θορύβησε τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις.

Η Ρωσία ανησύχησε για την επίλυση του Ελληνικού Ζητήματος χωρίς τη δική της συμμετοχή, γεγονός που μπορούσε να την απομακρύνει από μια ενδεχόμενη μελλοντική επέκταση της δύναμής της στη Μεσόγειο, χάνοντας παράλληλα και την «παραδοσιακή» επιρροή της μεταξύ των Χριστιανών Ορθόδοξων υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Αγγλία έπρεπε να κινηθεί με μεγάλη προσοχή γιατί η κατάσταση θα μπορούσε να έχει αρνητική εξέλιξη για τα συμφέροντά της, σε περίπτωση ξαφνικής αλλαγής της ρωσικής πολιτικής. Ετσι, ο ανταγωνισμός που προέκυψε μεταξύ Αγγλίας και Ρωσίας, σε συνδυασμό με την αντοχή των επαναστατικών δυνάμεων κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων στον ελλαδικό χώρο, συνέβαλε καθοριστικά στην εξέλιξη της Επανάστασης.

Τον Ιανουάριο του 1824 ο τσάρος Αλέξανδρος Α' απέστειλε υπόμνημα στα υπόλοιπα μέλη της Ιερής Συμμαχίας στο οποίο παρουσίαζε ένα σχέδιο που θα οδηγούσε στην παύση των εχθροπραξιών. Σε αυτό, πρότεινε να διαιρεθεί η Ελλάδα σε τρεις αυτόνομες ηγεμονίες. Αυτές θα ήταν α) η Πελοπόννησος και η Κρήτη ή Μεσημβρινή Ελλάδα, β) η Θεσσαλία, η Βοιωτία και η Αττική ή Ανατολική Ελλάδα και γ), η Ηπειρος, η Ακαρνανία και η Αιτωλία ή Δυτική Ελλάδα. Αυτές θα ήταν φόρου υποτελείς υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου (δηλαδή να πληρώνουν ετήσιους φόρους και να επιτρέπουν την τοποθέτηση οθωμανικής στρατιωτικής φρουράς σε ορισμένα οχυρά) όπως συνέβαινε στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, ενώ στα νησιά του Αιγαίου θα ανανεώνονταν οι τοπικοί θεσμοί αυτοδιοίκησης που ίσχυαν από τον 16ο αιώνα.

Αρχικά, οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν απέρριψαν αυτό το σχέδιο, το οποίο ονομάστηκε από το περιεχόμενο του υπομνήματος «σχέδιο των τριών τμημάτων», αλλά το αντιμετώπισαν με τελείως διαφορετικό τρόπο η κάθε μια. Γαλλία και Πρωσία συμφώνησαν με αυτό. Η Αυστρία, αν και δεν έκανε φανερή τη δυσαρέσκειά της, το εξέλαβε ως πολύ κακό χειρισμό που μπορούσε να έχει αρνητικές συνέπειες και για τη διατήρηση της δικής της αυτοκρατορίας. Ο Μέτερνιχ ήλπιζε ότι, ύστερα και από την πρόσκληση του σουλτάνου στον Μοχάμεντ Αλι Μπάσα της Αιγύπτου να στείλει στρατό στον ελλαδικό χώρο, πολύ σύντομα η επαναστατική δράση των Ελλήνων θα εξανεμιζόταν. Γι' αυτό ενέκρινε με πολλή προσοχή και με καθυστέρηση το σχέδιο του τσάρου. Αντιθέτως η Αγγλία απέναντι στο σχέδιο της Ρωσίας ακολούθησε πιο διαλλακτική στάση, περιμένοντας τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών που θα εμπόδιζαν την υλοποίησή του.

Το υπόμνημα είχε διαρρεύσει ως είδηση στους Ελληνες από δημοσιεύματα σε γαλλικές εφημερίδες από τον Μάιο του 1824, αρκετό καιρό πριν από την επίσημη δημοσίευσή του. Από την πρώτη στιγμή η ελληνική πλευρά ένιωσε μεγάλη δυσφορία και το αποδοκίμασε αμέσως, γεγονός που τελικώς οδήγησε και στην απόρριψή του και από τις Μεγάλες Δυνάμεις καθώς το «σχέδιο των τριών τμημάτων» προωθούσε εξ αρχής μια επίλυση του Ελληνικού Ζητήματος απέναντι στην οποία οι διεκδικήσεις των επαναστατών ήταν εξ ολοκλήρου αντίθετες. Η εδαφική έκταση που προέβλεπε το «σχέδιο των τριών τμημάτων» για τους Ελληνες ήταν αρκετά μεγαλύτερη από το τμήμα της χώρας στο οποίο είχαν επικρατήσει οι επαναστατικές δυνάμεις. Ομως η δημιουργία αυτόνομων ηγεμονιών, στα πρότυπα των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών, επί της ουσίας εκμηδένιζε την προσπάθεια των επαναστατημένων Ελλήνων για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, όπως είχε αποφασιστεί στην Α' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (20 Δεκεμβρίου 1821-15 Ιανουαρίου 1822) και είχε ψηφιστεί στο Σύνταγμά της.

* ιστορικός