Ενας «πράσινος» πλανήτης… από «κόκκινη» βάση

Το μέγεθος της καταστροφής και των απωλειών που έχει ήδη προκαλέσει η πανδημία είναι τεράστιο. Οι ζωές μας, που έχουν μπει σε pause, σε συνδυασμό με τη σκέψη πως αυτό που ζούμε από τις αρχές του 2020 είναι απλώς μια πρόγευση του τι πρόκειται να ζήσουμε τα επόμενα χρόνια με τις φυσικές καταστροφές εξαιτίας της κλιματικής κρίσης, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για αισιοδοξία. Μπορούμε άραγε να φανταστούμε πώς θα είναι οι ζωές μας σε περιόδους που δεν είναι έκτακτης ανάγκης; Στα 10 χρόνια της ενήλικης ζωής μου όλα περιστρέφονται γύρω από μια λέξη: «κρίση»!

Πώς όμως συνδέονται η πανδημία, η κλιματική κρίση και ο καπιταλισμός;

Η πανδημία του Covid-19 και ο καπιταλισμός έχουν μια κοινή ρίζα... την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, αναπόσπαστο κομμάτι του οποίου είναι και ο ίδιος ο άνθρωπος. Ο καταστροφικός καπιταλισμός, όπως τον περιγράφει και η Naomi Klein («Κλίμα - Αυτό αλλάζει τα πάντα», 2015), υιοθετεί ένα μοντέλο ανάπτυξης και παραγωγής που δεν υπολογίζει το περιβάλλον και τα όριά του.

Η ακραία βιομηχανικού τύπου γεωργία και κτηνοτροφία, με την παράλληλη διείσδυση του κεφαλαίου σε παρθένες περιοχές, έχει αποτέλεσμα την καταστροφή οικοσυστημάτων. Ετσι γίνεται αναγκαστική η επαφή άγριων ζώων με ανθρώπους και η ανταλλαγή ιών που καταλήγουν να είναι παθογόνοι και θανατηφόροι μέσω των μεταλλάξεών τους για την ανθρωπότητα.

Ολο και περισσότεροι επιστήμονες, διανοητές και ακτιβιστές της εποχής μας συγκλίνουν στην άποψη πως αυτό που συμβαίνει με την κρίση του Covid-19 αποτελεί μια μεταμοντέρνα επανάληψη κρίσεων του καπιταλισμού, όπως αυτή του Μεσοπολέμου. Η διαφορά με προηγούμενες κρίσεις έχει να κάνει με τις δομικές αντιφάσεις του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος. Είναι η μάχη του παγκοσμιοποιημένου ανθρώπου με την ίδια τη φύση. Φανταστείτε δύο ποδηλάτες (άνθρωπος και φύση) που ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον, ξεπερνώντας τα όριά τους και οι δύο, σε κάθε προσπέρασμα του άλλου, να καταλήγουν να πέσουν πάνω σε έναν τοίχο που είναι ορατός εδώ και πολλά χρόνια!

Επιπρόσθετα, ακόμη μία απόδειξη ότι η πανδημία του Covid-19 αποτελεί μια κρίση καπιταλισμού, είναι το γεγονός πως απέναντι στους φυσικούς κινδύνους δεν είμαστε όλοι εξίσου ευάλωτοι. Η πανδημία το έδειξε αυτό ξεκάθαρα. Οι εργαζόμενοι της πρώτης γραμμής στο σύστημα υγείας, στα μέσα μεταφοράς, στα σούπερ μάρκετ και στις βιομηχανίες ήταν αυτοί που βρέθηκαν περισσότερο εκτεθειμένοι στον ιό. Παράλληλα η πρόσβαση στο σύστημα υγείας δεν ήταν ίδια για όλες και για όλους, τα ζητήματα πρόληψης μέσω της διάθεσης αξιόπιστων διαγνωστικών τεστ πήγαν περίπατο για τους οικονομικά ασθενέστερους, όπως επίσης φαινόμενα αποκλεισμού στην τηλεκπαίδευση και τηλεργασία έγιναν και αυτά συνήθειά μας.

Ολοι μας έχουμε ανάγκη να ακούσουμε τεκμηριωμένα πως φτάνουμε στο τέλος αυτής της περιπέτειας. Οι κυβερνήσεις, εξ ονόματος των αγορών και των φαρμακοβιομηχανιών, την έχουν συνδέσει απόλυτα με τον εμβολιασμό του γενικού πληθυσμού. Μια αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη. Παράλληλα γίνεται συστηματική προσπάθεια από τα ΜΜΕ να πειστεί η κυρίαρχη γνώμη πως η επιστροφή στην κανονικότητα ισοδυναμεί με την επιστροφή στη δυναμική ελεύθερη αγορά και την «ανεμελιά» πριν από το 2008.

Αντί όμως να πέσουμε με ταχύτητα πάνω στον επερχόμενο τοίχο, για να γυρίσουμε στο παραπάνω παράδειγμα, θα μπορούσαμε να ανασυνταχθούμε και να ανακαλύψουμε αποθέματα αλληλεγγύης και συνεννόησης, που δεν γνωρίζαμε πως κατέχουμε. Κατά την άποψη του Αντρέας Μαλμ («Corona- Climate- Chronic Emergency. War Communism in the 21st Century», 2021), υπάρχει ανάγκη για άμεση μετάβαση σε έναν τρόπο ζωής απόλυτα συνειδητοποιημένο στα όρια του φυσικού περιβάλλοντος και των πόρων του. Με μια λέξη ένας οικοκομμουνισμός βασισμένος στη συνεργασία και την αλληλεγγύη των κρατών. Ενας διεθνισμός δηλαδή, της τελευταίας στιγμής, καθώς το θέμα της κλιματικής κρίσης ξεπερνά τα στενά εθνικά όρια.

Ο Μαλμ στο βιβλίο του προχωράει και σε λεπτομέρειες οργάνωσης ενός τέτοιου μοντέλου. Ανεξάρτητα από τον βαθμό συμφωνίας με την ιδεολογική προσέγγιση του Σουηδού, η πράσινη μετάβαση δεν είναι πολιτικά ουδέτερη. Οι βάσεις για την υλοποίησή της είναι ξεκάθαρες και με κόκκινο χρώμα:

● Στοχευμένη αξιοποίηση των φυσικών πόρων με στόχο την ενεργειακή ασφάλεια.

● Εξάλειψη της φτώχειας, της πείνας και καθολική πρόσβαση σε πόσιμο νερό.

● Ισχυρή δημόσια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και παιδεία.

● Επανακατοχύρωση ανθρώπινων δικαιωμάτων και ισότητας παντός τύπου.

● Αποκεντρωμένη και συνεργατική ανάπτυξη της οικονομίας, μικρής και μεσαίας κλίμακας.

Για να πετύχει ένα τέτοιο οραματικό εγχείρημα, διαφορετικής φιλοσοφίας και αισθητικής από το υπάρχον μοντέλο, χρειάζεται το «κλειδί» του κοινωνικού ελέγχου. Οι αφανείς ήρωες της καθημερινότητας που ονομάζονται εργαζόμενοι, αγρότες, ακτιβιστές, εκπαιδευτικοί, γιατροί, καλλιτέχνες, μετανάστες, ενημερωμένοι και χειραφετημένοι πλέον, υιοθετούν και διεκδικούν μέσω κινημάτων έναν εναλλακτικό, ριζοσπαστικό και οικολογικό μετασχηματισμό της ίδιας μας της ζωής. Τώρα, πριν να είναι τελείως αργά…

* χημικός μηχανικός ΑΠΘ, μεταπτυχιακός φοιτητής ΔΠΜΣ «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» ΕΜΠ