Για την απαξίωση της γνώσης

«Εδώ δεν θα υπάρξει κάποιο τέλος
Αλλά μια αρχή που θα κρατά για πάντα»
Petronius Arbiter

Στις μέρες μας, η αναζήτηση επεκτάσεων του νοήματος των εννοιών έχει αποκτήσει μια ιδιαίτερη δυναμική. Είναι σαν να είμαστε μάρτυρες σημαντικών μεταβολών στα ερμηνευτικά πλαίσια που «χρησιμοποιούμε», βλέποντας όχι ασήμαντες μετατοπίσεις των οπτικών γωνιών με τις οποίες, λ.χ., αντιλαμβανόμαστε την καθημερινότητά μας.

Με αυτή την έννοια, οι γνώσεις μας υφίστανται μια συνεχή αναδιάταξη. Οι επί μέρους επαναπροσδιορισμοί, οι συμπληρωματικές (κατά κανόνα περισσότερο «πλούσιες», εκτεταμένες) νοηματοδοτήσεις στα διάφορα γνωστικά πεδία φαίνεται να τα διατηρούν σε ένα «κλίμα» εκτεταμένου και συνεχούς εμπλουτισμού.

Κατά μία οπτική, αρκετά από τα γνωστικά πεδία μοιάζουν να απαξιώνονται με έναν ταχύ ρυθμό (αν δούμε μια τέτοια διαδικασία από τη θέση ενός ατόμου που έχει διδαχθεί και εντρυφήσει σε κάποιο γνωστικό πεδίο, αλλά δεν μετέχει στη διαρκή έρευνα που πραγματοποιείται σε αυτό, ούτε γίνεται κοινωνός των αποτελεσμάτων αυτής της έρευνας).

Σαν παράδειγμα της ταχύτητας αυτής της εξέλιξης, ας υποθέσουμε πως ένα γνωστικό πεδίο στο οποίο πραγματοποιείται μακροχρόνια συστηματική και καρποφόρα έρευνα ανανεώνεται -σχεδόν εκ βάθρων- κάθε έξι (και πολλά λέω) χρόνια. Η «γενιά» της γνώσης στο πεδίο αυτό -δηλαδή η διαφορά ανάμεσα στη νέα και στην παλαιότερη μορφή του (τα έξι χρόνια) αντιστοιχεί με πέντε ανθρώπινες «γενιές», υποθέτοντας πως για τους ανθρώπους, η χρονική διαφορά ανάμεσα σε δύο ηλικιακές γενιές είναι τριάντα χρόνια.

Κατά συνέπεια, ένα άτομο 35 ετών που διδάσκει παιδιά 18 ετών απέχει περίπου τρεις «γενιές» γνώσης από τη γνώση που τα παιδιά αυτά θα χρειάζεται να «αποκτήσουν» - εφόσον ο δάσκαλος αυτός δεν παρακολουθεί σε μόνιμη βάση και εκ του συστάδην τις πλέον πρόσφατες εξελίξεις στο γνωστικό πεδίο που διδάσκει. Και μετά από ακόμη έξι χρόνια (συνεχίζοντας την πρακτική που περιγράφηκε) θα απέχει περίπου τέσσερις «γενιές» γνώσης κ.ο.κ.

Ισως ένα τέτοιο παράδειγμα να μοιάζει ιδιαίτερα εξεζητημένο, αν όχι ακραίο. Ομως, το πρόβλημα που εικονογραφείται από ένα τέτοιο παράδειγμα μοιάζει όλο και περισσότερο πιθανό από το γεγονός ότι παρατηρείται -σταδιακά- μια αυξανόμενη αλληλοσύνδεση των γνωστικών πεδίων των διαφόρων επιστημών (κοινές περιοχές τους αρχίζουν να γίνονται τουλάχιστον εμφανείς).

Πράγμα που απαιτεί μια αυξανόμενη ευθύνη – και όχι αποκλειστικά από τους διδάσκοντες αυτό το πεδίο. Η επιτυχής αντιμετώπιση αυτού του ιδιαίτερου και επείγοντος προβλήματος αφορά και το μέλλον της κάθε κοινωνίας που έχει πάρει στα σοβαρά την ύπαρξή του.

* oμότιμος καθηγητής Τμήματος ΕΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών