Το έλλειμμα της δημοκρατίας και οι συνέπειές του

Οσα συνέβησαν στην πλατεία της Νέας Σμύρνης σε βάρος πολιτών με την καταχρηστική άσκηση εξουσίας στο πλαίσιο της κυβερνητικής λογικής αντιμετώπισης της πανδημίας, δεν πρέπει να θεωρούνται ως κεραυνός εν αιθρία, όχι μόνον διότι προηγήθηκαν ανάλογα συμβάντα αλλά διότι είναι το αποτέλεσμα του διαχρονικού εκφυλισμού της έννοιας της δημοκρατίας ως πολιτεύματος. Της συρρίκνωσής της δηλαδή αποκλειστικά στην άσκηση του εκλογικού δικαιώματος ανά τετραετία εν είδει χορήγησης λευκής επιταγής προς την εκάστοτε κυβέρνηση. Χωρίς καμιά θεσμική δυνατότητα παρέμβασης του λαού στη λήψη των αποφάσεων που αναιρούν ακόμη και τις προεκλογικές δεσμεύσεις έναντι των εκλογέων.

Ωστε να προκύπτει εύλογα το ερώτημα: Αφού έχουμε εκχωρήσει τα πάντα ως πολίτες, κάθε δυνατότητα παρέμβασης και ελέγχου, και έχουμε συρρικνώσει το πολίτευμα στην άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, τότε προς τι οι διαμαρτυρίες για την καταχρηστική άσκηση της εξουσίας; Διότι, με αυτή τη λογική της αποστασιοποίησης θα έλθουν και χειρότερα.

Μας το λένε πάλι ο Στιβ Λεβίτσκι και ο Ντάνιελ Ζίμπλατ στο βιβλίο τους «Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες»: «Το τραγικό παράδοξο στην περίπτωση του εκλογικού δρόμου προς τον αυταρχισμό, είναι ότι αυτοί που επιδιώκουν την κατάλυση της δημοκρατίας χρησιμοποιούν συχνά τους ίδιους τους δημοκρατικούς θεσμούς ώστε σταδιακά, “ανεπαισθήτως”, ακόμη και νομιμοφανώς, να πετύχουν τον στόχο τους». Για να επεξηγήσουν: «Ο εκλογικός δρόμος προς την κατάλυση της δημοκρατίας είναι και πιο ύπουλος ίσως […] Με την έννοια ότι έχουν την έγκριση εκλεγμένων νομοθετικών σωμάτων ή γίνονται αποδεκτές από τα δικαστήρια. Μάλιστα, συχνά παρουσιάζονται σαν προσπάθεια για μια “καλύτερη”, “πιο αποτελεσματική” δημοκρατία […] Ετσι για πολλούς η διάβρωση και η “αποψίλωση” της δημοκρατίας δεν γίνεται καν αντιληπτή».

Οι εκλογές αποτελούν αναγκαία συνθήκη για τη δημοκρατία αλλά όχι και ικανή για τη δημοκρατική λειτουργία της κοινωνίας. Μας το έχουν επισημάνει πριν αιώνες: Εγραφε ο Κορνήλιος Καστοριάδης: «Πριν από δύο αιώνες ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ, ασκώντας ακριβώς κριτική στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, έγραφε στο Κοινωνικό Συμβόλαιο, ότι “οι Αγγλοι πιστεύουν ότι είναι ελεύθεροι, αλλά στην πραγματικότητα είναι ελεύθεροι μια μόνο μέρα κάθε πέντε χρόνια”. Ομως ο Ρουσσώ έκανε λάθος, συνεχίζει ο Καστοριάδης, διότι οι Αγγλοι δεν ήταν ελεύθεροι ούτε καν αυτή τη μια μέρα κάθε πέντε χρόνια, αφού οι υποψήφιοι επιλέγονται από την κορυφή του κομματικού μηχανισμού […] Με άλλα λόγια, το παιχνίδι είναι στημένο και το ζήτημα περιορίζεται, λίγο έως πολύ, στο να μπορούμε να επιλέξουμε μεταξύ ενός μελαχρινού και ενός ξανθού βουλευτού».

Ο εγκλωβισμός του λαού στην άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, με την ψήφο του να εκλαμβάνεται από τις κυβερνήσεις ως νομιμοποίηση των ταξικών επιλογών τους στο όνομά του και εναντίον του, επιτρέπει στον Αλέν Μπαντιού να υποστηρίζει ότι το κεφάλαιο είναι ο μεγάλος Αλλος που κρύβεται πίσω από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, η οποία υπόκειται στην κυριαρχία του και εξασφαλίζει την αναπαραγωγή του και στον Ζακ Ρανσιέρ να χαρακτηρίζει τις κυβερνήσεις ως ατζέντηδες του διεθνούς κεφαλαίου. Διότι ο λαός αδυνατεί να αντιδράσει στην υφαρπαγή των δικαιωμάτων του από το κεφάλαιο με τις ευλογίες των κυβερνήσεων.

Ολα αυτά είναι περισσότερο ορατά στα όρια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των πόλεων, όπου τα βιώνουμε άμεσα και καθημερινά. «Το είδος της πόλης την οποία θέλουμε δεν μπορεί να διαχωριστεί από το είδος ανθρώπου που θέλουμε να είμαστε», έγραφε ο David Harvey, αλλά ποιος μας ακούει; Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι αυτό της Αλεξανδρούπολης όπου τα πάντα ανατρέπονται στη ζωή των κατοίκων ερήμην τους. Με την εγκατάσταση τερματικού σταθμού LNG με αποθηκευτικό χώρο 170 χιλ. κ.μ. υγροποιημένου αερίου εντός της θάλασσας, μια σύγχρονη Ρεβυθούσα δηλαδή απέναντι στις καλύτερες ακτές της, που μετέβαλαν την πόλη σε τουριστικό προορισμό των γειτονικών λαών. Με τη μετατροπή του λιμένα της σε στρατιωτική βάση αντί της εμπορευματικής αξιοποίησης του στην οποία προσδοκούσαν οι πάντες ως μοχλό για την οικονομική ανάταξη της πόλης και της ευρύτερης περιοχής.

Πού ήσαν οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (βουλευτές, δήμαρχοι, περιφερειάρχες κ.ά.) τα χρόνια που μεθοδεύονται όλα αυτά ερήμην των δημοτών; Τι έκανε η Πολιτεία για να φέρει τον δημότη στο επίκεντρο των αποφάσεων που τον αφορούν; Με τον Ν. 4555/2018 περί «Μεταρρύθμισης του θεσμικού πλαισίου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης - Εμβάθυνσης της Δημοκρατίας - Ενίσχυσης της συμμετοχής κ.ά.» καθιερώνονταν από τις αρχές του 2020, η δυνατότητα διεξαγωγής τοπικού ή περιφερειακού δημοψηφίσματος. Ομως, και αυτή η δυνατότητα με τον Ν.4674/20 ανεστάλη.

 * πολιτικός μηχανικός