Ελλάδα-Πορτογαλία

Η Πορτογαλία είναι το δυτικό άκρο της Ε.Ε., η Ελλάδα το ανατολικό. Και οι δύο βρέθηκαν στη δίνη του κυκλώνα της οικονομικής κρίσης του 2008, και οι δύο υπέκυψαν σε υποχρεωτική διάσωση με μνημόνια και συμβάσεις προς δανειστές από Ε.Ε. και ΔΝΤ. Η Joanna Ramiro σε άρθρο της πρόσφατα στο Open Democracy περιγράφει πώς η Τράπεζα του Αγίου Πνεύματος πτώχευσε το 2014 μετά τα σκάνδαλα της οικογένειας Salgado με ξέπλυμα μαύρου χρήματος και φοροδιαφυγή.

Η κρίση στην Πορτογαλία ξεκίνησε από την πτώχευση δύο τραπεζών, της BPN και της BPP, στις αρχές της τραπεζικής κρίσης από ύποπτα δάνεια και ατασθαλίες των διοικητών τους. Η κυβέρνηση ανέλαβε τα χρέη τους και με την ύφεση να χτυπά την ίδια την Πορτογαλία η αύξηση των δημόσιων δαπανών για κρατικές επενδύσεις εκτόξευσε το δημόσιο χρέος από 60% στο 110% το 2010.

Η Πορτογαλία με την αύξηση των επιτοκίων δανεισμού αναγκάστηκε να προσφύγει στην Ε.Ε. και να συνάψει μια συμφωνία διάσωσης το 2011, όπως η Ελλάδα και η Ιρλανδία, με δάνειο 79 δισ. ευρώ. Στην Ελλάδα, το τραπεζικό σύστημα δεν κατέρρευσε από παρόμοια φαινόμενα. Εδώ πτώχευσε το ίδιο το Δημόσιο λόγω δημοσιονομικού ελλείμματος το οποίο επέφερε υψηλό δημόσιο χρέος και κάποια στιγμή υψηλά επιτόκια δανεισμού.

Οι δύο χώρες όμως σήμερα βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια οικονομικής προσαρμογής και απεμπλοκής από τις συμβάσεις με την ΕΚΤ, το ΔΝΤ και την Ε.Ε. Η Πορτογαλία βγήκε από το Μνημόνιο και ήδη χρησιμοποιεί τις διεθνείς αγορές χρήματος για να αναχρηματοδοτήσει το δημόσιο χρέος της.

Πρόσφατα μάλιστα το επιτόκιο δανεισμού της ήταν αρνητικό, κατάφερε δηλαδή να πληρωθεί για να πάρει δανεικά. Αντίθετα η Ελλάδα βρίσκεται στη φάση της απεμπλοκής από τη δεύτερη δανειακή σύμβαση, αλλά με αδυναμία να προσφύγει στις αγορές χρήματος για να χρηματοδοτήσει τις ανάγκες της. Η χώρα βρίσκεται σε κρίση εμπιστοσύνης των καταθετών με τις τράπεζες και το τελευταίο τρίμηνο έχουν αποσυρθεί 30 δισ. καταθέσεων κάνοντας σχεδόν αδύνατη τη χρηματοδότηση της οικονομίας.

Τι συνέβη μεταξύ 2010 και σήμερα στις δύο αυτές χώρες; Γιατί αυτή η τόσο μεγάλη απόκλιση ανάμεσά τους; Εν συντομία αυτό που διαφοροποιεί τις δύο περιπτώσεις είναι οι αρχικές συνθήκες της οικονομίας τους πριν από την κρίση του 2008. Η Πορτογαλία το 2007 είχε 61% δημόσιο χρέος ως προς το ΑΕΠ της χώρας, η Ελλάδα είχε 106%. Το δημοσιονομικό έλλειμμα το 2010 έφτασε το 10%, στην Ελλάδα έφτασε το 15%.

Υπάρχει επίσης ένα βασικό μέγεθος το οποίο πρέπει να προσεχθεί: το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών. Σήμερα η Πορτογαλία εξάγει 43 δισ. έναντι 52 δισ. εισαγωγών και η Ελλάδα εισάγει 43 δισ. και εξάγει προϊόντα αξίας 23 δισ. ευρώ. Είναι προφανές πως η παραγωγική βάση της Πορτογαλίας ήταν ισχυρότερη αυτής της Ελλάδας. Ακόμα και η ανεργία σήμερα είναι 16% ενώ της Ελλάδας στο 26%.

Και οι δύο χώρες έχουν περίπου τους ίδιους σε μέγεθος τομείς οικονομίας. Πρωτογενής στο 7%, δευτερογενής στο 22% και τριτογενής στο 70%.

Η λιτότητα υπήρξε και στις δύο χώρες η βασική φιλοσοφία του προγράμματος διάσωσης. Από τα παραπάνω γίνεται εμφανές πως στην κάθε χώρα το πρόγραμμα λειτούργησε με κοινά αποτελέσματα, ανεργία, ύφεση, μείωση ΑΕΠ, αλλά σε διαφορετικά μεγέθη τα οποία είναι καθοριστικά για το πώς επανέρχεται μια οικονομία σε ομαλούς ρυθμούς ύστερα από μια τέτοια καταιγίδα. Το ΑΕΠ της Πορτογαλίας μειώθηκε από το 2009 έως το 2014 περίπου 6%. Το ΑΕΠ της Ελλάδας κατά 25%, μείωση η οποία υποδεικνύει το βάθος της ελληνικής κρίσης.

Από τα παραπάνω φαίνεται πως η Πορτογαλία διαχειρίστηκε την κρίση της πολύ πιο αποτελεσματικά από την Ελλάδα. Σήμερα η χώρα βρίσκεται σε ανάπτυξη και η Ελλάδα ξανά σε ύφεση. Σήμερα η πρώτη δανείζεται από τις αγορές και η δεύτερη αγωνίζεται να αποφύγει την πτώχευση.

Συμπερασματικά δεν μπορεί κανείς να επιχειρηματολογήσει υπέρ των όρων λιτότητας είτε της Ελλάδας είτε της Πορτογαλίας. Ούτε όμως μπορεί κανείς και να υποστηρίξει πως η Ελλάδα είχε σκληρότερη αντιμετώπιση από τους δανειστές της από ό,τι η Πορτογαλία. Η Joanna Ramiro μάς αποκαλύπτει στο άρθρο της πως ο παππούς της ήταν ανώτατο διευθυντικό στέλεχος της Τράπεζας του Αγίου Πνεύματος και πως αισθάνεται κάπως υπεύθυνη για τους ανέργους και τη δυστυχία που έπληξε τη χώρα της. Απορεί επίσης γιατί στην Πορτογαλία δεν αναπτύχθηκε ένα κίνημα παρόμοιο με αυτό του ΣΥΡΙΖΑ.

Δεν είναι εύκολο να απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα, όπως δεν είναι εύκολο να απαντήσει στην ερώτηση γιατί η κρίση χτύπησε τόσο σκληρά την Ελλάδα και δεν λέει να απομακρυνθεί με κάποιο τρόπο. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις. Ενα είναι βέβαιο. Ολες εμπεριέχονται στην ιστορία της κάθε χώρας καθώς και στην πολιτική της κουλτούρα.

* συγγραφέας