Η Παιδεία και ο λαϊκισμός

Πριν από μερικά χρόνια ο κόσμος φαινόταν να κινείται σταθερά προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης ελευθερίας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ανεκτικότητας, της ισότητας και της μη διάκρισης. Σήμερα, όμως, η πορεία αυτή φαίνεται πως έχει ανακοπεί. Μπορεί οι ηγεσίες να επικαλούνται, πολύ πιο συχνά σε σύγκριση με το παρελθόν, τις αξίες αυτές αλλά η επίκληση τις περισσότερες φορές είναι ιδιοτελής, αφού δεν αντανακλά πεποιθήσεις αλλά σκοπιμότητες. Ετσι, τις περισσότερες φορές που αναφέρονται σε αυτές το κάνουν για να τις προσαρμόσουν στις επιδιώξεις τους, για να τις περιορίσουν στα όρια που τους εξυπηρετούν και για να τις αλλοιώσουν προσδίδοντας σε αυτές χαρακτηριστικά, γνωρίσματα και μέτρα που τους βολεύουν.

Πάρτε για παράδειγμα τον τόπο μας. Μετρήστε πόσες φορές η κυβέρνηση προβάλλει τις αρετές της αξιοπρέπειας, της μη διάκρισης και της ανεκτικότητας για να περιγράψει τον αξιακό της κώδικα. Μετρήστε, όμως, και πόσες φορές κακοποιεί τις ίδιες ακριβώς αξίες με τις πράξεις της, τις «παραλείψεις», τις «ολιγωρίες» της και τις αυθαιρεσίες της. Η ανακολουθία των «λόγων και των έργων» που χαρακτηρίζει την πολιτική της είναι εμφανής, αλλά στην περίπτωση της Παιδείας έχει γίνει κραυγαλέα. Επικαλείται την αξιοπρέπεια, την ανεκτικότητα, την ισότητα των ευκαιριών και την ευταξία για να αναδείξει την «αποτελεσματικότητα» ως τη μονάδα αξιολόγησης της κοινωνίας και των ανθρώπων. Προφανής στόχος της είναι οι γενιές που έρχονται να αναγάγουν τη σκοπιμότητα σε αξία υπέρτερη του ανθρωπισμού.

Είναι πλέον φανερό ότι η κυβερνητική «μεταρρύθμιση» στην Παιδεία βασίζεται στον αποκλεισμό, τον διαχωρισμό, στην εξαίρεση και στον αποκλεισμό. Ανομολόγητος σκοπός της είναι να μετατρέψει τα σχολεία -κυρίως τα Πανεπιστήμια- σε εργοστάσια παραγωγής αρίστων «στελεχών» που θα κυνηγούν την «ανταγωνιστικότητα» και στο όνομά της οι αξίες του ουμανισμού θα υποχωρούν. Πρόκειται, δηλαδή, για μια επιλογή που αθόρυβα υποβαθμίζει αξίες της δημοκρατίας και ανοίγει διάπλατα την πόρτα στον αυταρχισμό και στην Ακροδεξιά.

Κάποιοι θα μιλήσουν για υπερβολές. Και όμως, μελέτες και έρευνες που έχουν γίνει σε αμερικανικά Πανεπιστήμια έχουν αποκαλύψει ότι υπάρχει άμεση συσχέτιση του λαϊκισμού με την Παιδεία. Ο πολιτικός επιστήμονας Anders Sannerstedt έδειξε ότι η σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και λαϊκισμού εξακολουθεί να υφίσταται ακόμη κι όταν υπολογίζεται και το εισόδημα. Δημοσιεύσεις σε ακαδημαϊκά έντυπα συναρτούν την εκπαίδευση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με την πίστη των νέων στην ισότητα, την ανεκτικότητα και την κριτική σκέψη και επισημαίνουν ότι «όσοι δεν έχουν πρόσβαση σε αυτήν είναι πολύ πιο πιθανό να αντιταχθούν στις ανθρωπιστικές αξίες και πρακτικές».

Αδιάψευστος μάρτυρας τα ευρήματα ερευνών που επικεντρώνονται στη συσχέτιση του επιπέδου μόρφωσης με την εκλογική συμπεριφορά. Στις εκλογές του 2018 στη Σουηδία, για παράδειγμα, το 35% των ψηφοφόρων χωρίς απολυτήριο λυκείου και το 27% όσων είχαν μόνο πτυχίο λυκείου υποστήριξαν τους λαϊκιστές δεξιούς Σουηδούς Δημοκράτες, σε σύγκριση με μόλις 9% των ατόμων με πανεπιστημιακό πτυχίο. Στη Γαλλία, ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν νίκησε την ακροδεξιά υποψήφια Μαρίν Λεπέν το 2017 κερδίζοντας σε περιοχές με υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Κέρδισε το 84% των ψήφων στο ανώτερο 10% των δήμων κατά επίπεδο εκπαίδευσης.

Στο κατώτατο δεκατημόριο, κέρδισε μόλις 53%. Μετά τις ολλανδικές γενικές εκλογές του 2017, μια έρευνα από τους Financial Times έδειξε ότι τα επίπεδα εκπαίδευσης συσχετίζονταν αντιστρόφως ανάλογα με τη στήριξη του ακροδεξιού Κόμματος για την Ελευθερία, του Γκέερτ Βίλντερς. Στις προεδρικές εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ, οι ψηφοφόροι χωρίς πτυχίο κολεγίων υποστήριξαν Τραμπ κατά οκτώ ποσοστιαίες μονάδες, ενώ εκείνοι με πτυχία ψήφισαν υπέρ της αντιπάλου του, Χίλαρι Κλίντον, με εννέα ποσοστιαίες μονάδες διαφορά.

Σήμερα, σπουδαίοι ακαδημαϊκοί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι όσο πιο μορφωμένος είναι ένας άνθρωπος τόσο πιο πιθανό είναι να υιοθετήσει ουμανιστικές κοινωνικές απόψεις. Πλέον είναι ξεκάθαρο ότι η πιο αποτελεσματική άμυνα στον αυταρχισμό είναι η τριτοβάθμια εκπαίδευση, η οποία απορρίπτει την απλοϊκή σκέψη, υπονομεύει τα στερεότυπα, ανοίγει στους ανθρώπους άλλες οπτικές γωνίες και τους ενθαρρύνει να υποστηρίζουν τον διάλογο. Υπό το πρίσμα αυτό, η πολιτική που υποθάλπει αποκλεισμούς και διαχωρισμούς στην Παιδεία και κυρίως στην τριτοβάθμια εκπαίδευση λειτουργεί ως φυτώριο του λαϊκισμού και της Ακροδεξιάς.

Και τι κάνει η κυβέρνηση; Αντί να ενισχύσει την επέκταση της πρόσβασης στην εκπαίδευση, την περιορίζει βάζοντας κάθε λογής φραγμούς. Επιβάλλει «κόφτες», προχωρά σε «αποβολές» και «εξαιρέσεις», περικόπτει τους πόρους που θα έδιναν τη δυνατότητα στα Πανεπιστήμια να υποδεχτούν περισσότερους νέους και «κουρεύει» ευκαιρίες. Προσπαθεί δηλαδή να φτιάξει... μυαλά στα μέτρα της.

 * δημοσιογράφος, συγγραφέας