Ανατολική Μεσόγειος και «μεταεθνική» συνθήκη

Τα προβλήματα τα οποία έχουν ανακύψει στη θαλάσσια περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου έχουν δύο δομικά χαρακτηριστικά: πρώτον, δεν αφορούν μόνο δύο εθνικά κράτη, δηλαδή την Ελλάδα και την Τουρκία, αλλά εμπλέκονται όλα τα παράκτια εθνικά κράτη της Ανατολικής Μεσογείου. Και δεύτερον, η αντιμετώπισή τους δεν μπορεί να επιτευχθεί στο ανταγωνιστικό πλαίσιο των επιμέρους εθνικών ιδεολογιών, αλλά μπορούν να επιλυθούν μέσω του επικοινωνιακού και συνεννοητικού πλαισίου του διαλόγου και της συνεργασίας.

Και όταν μιλάμε για προβλήματα στην Ανατολική Μεσόγειο, ουσιαστικά αναφερόμαστε σ’ ένα πρόβλημα το οποίο έχει τεχνικό χαρακτήρα: πώς θα γίνει η οριοθέτηση των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ) ανάμεσα σε όλα τα κράτη της περιοχής. Ενδεχομένως για την περίπτωση της Ελλάδας και της Τουρκίας να τίθεται ως προϋπόθεση η διευθέτηση ζητημάτων διεθνούς δικαίου, αλλά και τότε δεν θα πρέπει η επίλυση του τεχνικού προβλήματος να συνδέεται με τη διαχείριση των εθνικών ιδεολογιών και πιο συγκεκριμένα να εξαρτάται από την εθνική χρήση της δημόσιας ιστορίας.

Στα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης της ελληνικής δημόσιας σφαίρας, δυστυχώς κάτι τέτοιο συμβαίνει. Αντί η κοινή γνώμη να πληροφορηθεί ότι έχουμε να κάνουμε με ένα πρόβλημα οριοθέτησης αυτών των ζωνών, οι επικοινωνιακοί φορείς συνδέουν το τεχνικό αυτό πρόβλημα με την ορθή (;) χρήση της δημόσιας ιστορίας. Η ιστορική φάση των διαδικασιών εθνογένεσης όμως και για την Ελλάδα και για την Τουρκία έχει παρέλθει. Ανήκει στο παρελθόν. Από την άλλη, οι μαθησιακές διαδικασίες, οι οποίες σχετίζονται με την εθνική ιδεολογία, βεβαίως και διεκπεραιώνονται με αποκλειστικό στόχο την ενσωμάτωση των ατόμων σ’ ένα ενιαίο εθνικό σύνολο και την ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας. Οποιαδήποτε όμως σύνδεση αυτών των διαδικασιών με τις σχέσεις της χώρας μας με την Τουρκία είναι ανιστόρητη. Και πολύ περισσότερο οποιαδήποτε προσπάθεια να θεμελιωθεί ο διάλογος ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, στη δήθεν ορθή χρήση της δημόσιας ιστορίας, είναι τυφλή πολιτική πράξη.

Πώς όμως και γιατί μια ορθολογικώς δομημένη πολιτική κοινωνία, όπως είναι η Ελλάδα, έπεσε στην παγίδα της πολιτικής τύφλωσης από τον Αύγουστο του 2020, οπότε συνέβησαν δύο γεγονότα: πρώτον, η περιπολία ενός ερευνητικού τουρκικού σκάφους στα παράλια της Μικράς Ασίας και δεύτερον, η επικοινωνιακή «αυτοαναφορά» των ελληνικών ΜΜΕ. Και τα δύο αυτά συμβάντα μπορούν και πρέπει να ερμηνευθούν με ορθολογικό τρόπο. Και αυτός είναι ο εξής: Κάθε κράτος στη θαλάσσια περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου (επομένως και η Τουρκία) μπορεί να διεξάγει έρευνες για την ανεύρεση ενεργειακών κοιτασμάτων. Μπορεί να το κάνει και η Ελλάδα και ο Λίβανος και η Συρία και όλες οι χώρες.

Οσον αφορά το δεύτερο πρόβλημα, τη λειτουργία των ΜΜΕ σχετικά με το τεχνικό πρόβλημα της χωροταξικής διευθέτησης των θαλάσσιων ζωνών, θέλω να παρατηρήσω ότι τα ίδια αυτά τα μέσα ενημέρωσης, επειδή ακριβώς «τρέφονται» απ’ αυτό το υλικό της σύγκρουσης με την Τουρκία, έφτασαν στον ύψιστο βαθμό «αυτοαναφοράς» τους.

Μπροστά σ’ αυτά τα δεδομένα και ενώ έχουμε κατά τα επόμενα χρόνια να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που ανέκυψαν στην Ανατολική Μεσόγειο, τίθεται το ερώτημα: Τι σκοπεύει να κάνει η Αθήνα (η ελληνική κυβέρνηση, αλλά και το σύνολο του πολιτικού κόσμου); Μήπως θα πρέπει να αναλάβει πολιτικές πρωτοβουλίες, οι οποίες εντάσσονται στις πραγματολογικές συνθήκες της εποχής μας;

Η σανίδα σωτηρίας για την Ελλάδα (όπως και για την Τουρκία) ονομάζεται «μεταεθνική» συνθήκη. Τα δύο κράτη (Ελλάδα και Τουρκία) δεν χρειάζεται να απεμπολήσουν τον εθνικό πολιτικό αυτοπροσδιορισμό τους το καθένα. Στην προκειμένη περίπτωση της χάραξης των θαλάσσιων ζωνών (δηλαδή για την επίλυση ενός τεχνικού ζητήματος), χρειάζεται η Αθήνα να κάνει το πρώτο βήμα: να προσέλθουν όλα τα εμπλεκόμενα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου σε μια διάσκεψη, σε μια διαβούλευση, με τον όρο να θέσουν εντός παρενθέσεως την ιδιοσυστασία τους ως εθνικών κρατών και να σκεφτούν ως πολιτικά υποκείμενα, τα οποία διαχειρίζονται τις τύχες ολόκληρων λαών έξω και πέρα από τις διαδικασίες συγκρότησης εθνικών ταυτοτήτων.

Συμπερασματικά επισημαίνω ότι μόνο με την πολιτική μέθοδο της «μεταεθνικής» συνθήκης μπορεί η Ανατολική Μεσόγειος να απεμπλακεί από το ιστορικό παρελθόν της και να κοιτάξει τον εαυτό της κατάματα στον καθρέφτη του μέλλοντος.

*  καθηγητή Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης