Ο κανόνας της εξαίρεσης

Όπως έχουμε τονίσει κι άλλη φορά από την φιλόξενη τούτη εφημερίδα οποιαδήποτε έκτακτη ρύθμιση έχει έρθει στη ζωή μας τον τελευταίο χρόνο, στα πλαίσια αντιμετώπισης της πανδημίας, αποτελεί εξαιρετικό δίκαιο. Κανόνες δικαίου δηλαδή που θεσπίζονται για την αντιμετώπιση μίας εξαιρετικά επείγουσας ανάγκης και την αποτροπή παρόντος και άλλως αναπότρεπτου κινδύνου, άρα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με φειδώ και εφόσον είναι οι απολύτως αναγκαίοι, με βάση την αρχή του ηπιότερου μέσου. Μόνο τότε δικαιολογείται ο περιορισμός θεμελιωδών δικαιωμάτων, τόσο ατομικών όσο και κοινωνικών. 

Αυτό δε γίνεται αβίαστα και αυθαίρετα αλλά ύστερα από αυτό που στη νομική επιστήμη ονομάζουμε στάθμιση των εννόμων αγαθών· Ζύγισμα δηλαδή των αγαθών που συγκρούονται. Από τη μία η προστασία της ανθρώπινης ζωής και της υγείας, που τόσο σε νομικό επίπεδο όσο κυρίως και στον αξιακό κώδικα της κοινωνίας μας αποτελεί ύψιστο αγαθό. Από την άλλη θεμελιώδη ατομικά και συλλογικά δικαιώματα, που κρίνεται ενόψει της κρισιμότητας της κατάστασης ότι πρέπει να καμφθούν προκειμένου να προστατεύει η υγεία του συνόλου. 

Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν, που με το δεύτερο κύμα της πανδημίας ακολουθεί και δεύτερο κύμα περιορισμών και έκτακτων ρυθμίσεων. Ο περιορισμός της - χωρίς προϋποθέσεις - κυκλοφορίας, αρχικά σε συγκεκριμένες περιοχές και κατόπιν σε ολόκληρη τη χώρα, η μερική αναστολή λειτουργίας δημοσίων υπηρεσιών και θεσμών όπως η δικαιοσύνη, η τηλεκπαίδευση και το κλείσιμο με εντολή του κράτους πολλών ιδιωτικών επιχειρήσεων αποτελούν την αιχμή του δόρατος στην φαρέτρα της πολιτείας και το ύστατο καταφύγιο των πλέον δραστικών μέτρων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάστασης.

Από πού προκύπτει όμως η θεσμική νομιμοποίηση της πολιτείας να προβαίνει σε τέτοιου δραστικό περιορισμό ατομικών ελευθεριών και της κοινωνικής/οικονομικής δραστηριότητας εν γένει;

Ευθέως από το Σύνταγμα, είναι μία πρώτη απάντηση, καθώς υποχρέωση πολιτείας είναι η προστασία τόσο της ατομικής όσο και της συλλογικής υγείας. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν η υγειονομική ασφάλεια του συνόλου και η όποια προληπτική δράση προς τον σκοπό αυτό εξυπηρετεί ακριβώς αυτή την υποχρέωση της πολιτείας.

Σε εκτέλεση λοιπόν της υποχρέωσης αυτής της πολιτείας εκδόθηκαν την άνοιξη οι περίφημες ΠΝΠ, ήδη δε για το δεύτερο αυτό κύμα εκδόθηκαν αρχικά τοπικής εμβέλειας Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις και εν τέλει, την 06.11.202, η ΚΥΑ που αφορούσε ρυθμίσεις για όλη την επικράτεια. Σημειωτέον δε ότι πλέον έχουμε ορατό ορίζοντα λήξης των παρόντων μέτρων την 30η Νοεμβρίου 2020, κάτι που δεν υπήρχε στα μέτρα της άνοιξης, πλην όμως δε σημαίνει ότι αποτελεί και την οριστική ημερομηνία εξόδου από το δεύτερο κύμα περιορισμών. Μέχρι τη λήξη της, η από 06.11.2020 ΚΥΑ μπορεί να παραταθεί με τροποποίηση.

Ήδη όμως από την άνοιξη και τις αλλεπάλληλες ΠΝΠ, ο νομοθέτης είχε φροντίσει να μας προϊδεάσει ότι αυτές οι ρυθμίσεις έρχονται για να μείνουν για καιρό. Για την ακρίβεια έρχονται για να μείνουν μέχρι να εξαλειφθεί ο κίνδυνος της πανδημίας («... Εφόσον εξακολουθεί να υφίσταται άμεσος κίνδυνος εμφάνισης και διασποράς του κορωνοϊού COVID-19, η έλλειψη του οποίου βεβαιώνεται με απόφαση του Υπουργού Υγείας...»). 

Μέχρι στιγμής φυσικά δεν έχει εκδοθεί απόφαση του Υπουργού Υγείας που να κηρύσσει το τέλος της πανδημίας, ή ακριβέστερα την έλλειψη άμεσου κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού COVID-19, οπότε και επανέρχονται τα μέτρα και οι γνωστές απαγορεύσεις. Είναι αντιληπτό συνεπώς, ότι μέχρι να λήξει η κατάσταση της πανδημίας, οι εξαιρέσεις αυτές μάλλον θα καταστούν ο κανόνας. 

Οπότε και το δεύτερο κύμα των μέτρων να λήξει, την 30.11.2020  ή σε άλλη ημερομηνία εφόσον υπάρξει τροποποίηση του πλαισίου, εφόσον η πανδημία είναι παρούσα τα μέτρα αυτά θα είναι πάντα μια επιλογή, απλώς θα αναμένεται η ενεργοποίησή τους.

Από την άλλη όμως, είναι σαφές και πρέπει να γίνει κτήμα όλων μας οτι μόλις περάσει αυτή η εξαιρετικά δύσκολη και ψυχοφθόρα περίοδος της αντιμετώπισης της πανδημίας καμιά υποχώρηση δε δικαιολογείται και θα πρέπει όλοι οι περιορισμοί να αρθούν. Κοινώς θα πρέπει ο κανόνας της εξαίρεσης να αποσυρθεί και να ζούμε πλέον με τους κανόνες που ίσχυαν στην προ COVID-19περίοδο, προσπαθώντας παράλληλα να επουλώσουμε τις, ακόμα δυσδιάκριτες προς το παρόν, μεσοπρόθεσμες συνέπειες (οικονομικές, κοινωνικές, προσωπικές).

* Δικηγόρος