Ισλαμικός εξτρεμισμός και ελευθερία της έκφρασης

Ο αποκεφαλισμός καθηγητή Ιστορίας, ο οποίος κατά τη διάρκεια του μαθήματός του για την «ελευθερία της έκφρασης» είχε δείξει σκίτσα του Μωάμεθ που είχαν δημοσιευτεί στο περιοδικό Charlie Hebdo, προκάλεσε αποτροπιασμό για την αγριότητα του εγκλήματος, δημιούργησε όμως εύλογα προβληματισμούς: με ποιο δικαίωμα νομιμοποιείται ένας καθηγητής να προσβάλλει τη θρησκευτικότητα των μαθητών του, μερικοί από τους οποίους είναι μουσουλμάνοι;

Στο πλαίσιο μιας δημοκρατίας δεν υπάρχουν όρια στην «ελευθερία της έκφρασης», όπως και σε κάθε μορφή ελευθερίας που αμφισβητεί τα όρια της ελευθερίας του άλλου, που προσβάλλει την προσωπικότητα του άλλου; Μπορεί μια προηγμένη κοινωνία, όπως θέλει να χαρακτηρίζεται η γαλλική, να γελοιοποιεί τη διαφορετικότητα;

Αλλά και κατά την έναρξη της δίκης των συνεργών της τρομοκρατικής επίθεσης στο Charlie Hebdo, το περιοδικό αναδημοσίευσε τα σκίτσα του Μωάμεθ που είχαν προσβάλει τους ισλαμιστές με αποτέλεσμα να σημειωθεί νέο συμβάν με δύο τραυματίες στα παλιά γραφεία του Charlie Hebdo. Προς τι η αναδημοσίευση; Γιατί όλα αυτά «νομιμοποιούνται» στη συνείδηση της πλειονότητας των Γάλλων πολιτών που μαζικά διαμαρτύρονται; Ποιες είναι οι επιπτώσεις τους στη ζωή εκατομμυρίων Γάλλων μουσουλμάνων πολιτών;

«Καλεσμένοι στα πλατό των τηλεοπτικών ειδήσεων», γράφει ο Ενζο Τραβέρσο, «οι ιμάμηδες και οι επικεφαλής διαφόρων κοινοτικών οργανώσεων δεν σταματούσαν να επαναλαμβάνουν τις πιο απόλυτες καταδίκες των επιθέσεων, να υπογραμμίζουν ότι τέτοιες τρομοκρατικές πράξεις ήσαν εντελώς ξένες με τη δική τους θεώρηση και πρακτική του Ισλάμ... αλλά οι δημοσιογράφοι τούς ζητούσαν επιπλέον να επιδοκιμάσουν τις γελοιογραφίες του Charlie Hebdo ή να προσχωρήσουν στο νέο σύνθημα: “Je suis Charlie”. Επρεπε να καταδικάσουν τις επιθέσεις ως μουσουλμάνοι και, ταυτόχρονα, να απαρνηθούν το Ισλάμ ως Γάλλοι πολίτες...

Επομένως, ένας μουσουλμάνος που αναγνωρίζει σε έναν σκιτσογράφο το δικαίωμα να δημοσιεύει βλάσφημες εικόνες, δηλώνοντας όμως ταυτόχρονα ότι τις θεωρεί απρεπείς και προσβλητικές, θεωρείται αμέσως ύποπτος. Ως μουσουλμάνος θα είναι πάντα ένοχος για κάτι». Γι’ αυτό, αν το Charlie Hebdo είναι η πεμπτουσία της δημοκρατίας, τότε οι μουσουλμάνοι αποκλείονται από αυτήν.

Πώς διαμορφώθηκαν αυτές οι αντιλήψεις στη γαλλική κοινωνία; «Στη Γαλλία -μας λέει πάλι ο Ενζο Τραβέρσο-, η προσπάθεια της εκκοσμίκευσης, δηλαδή της χειραφέτησης έναντι της θρησκείας, μπλέκεται με την ιστορία της αποικιοκρατίας, καθώς η Τρίτη Δημοκρατία (1870-1940) μαχόταν υπέρ της εκκοσμίκευσης την ίδια στιγμή που οικοδομούσε την αποικιακή της αυτοκρατορία. Αυτό σημαίνει ότι, επί Τρίτης Δημοκρατίας, ο πολίτης αντιπαρατίθεται στον ιθαγενή, που δεν διαθέτει τα ίδια δικαιώματα.

Με άλλα λόγια, η Δημοκρατία γεννήθηκε όχι μόνο πολεμώντας ενάντια σε εσωτερικούς εχθρούς αλλά και καθορίζοντας νομικά σύνορα και πολιτικές ιεραρχίες απέναντι στους αποικισμένους υπηκόους της. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Τρίτη Δημοκρατία υποστήριζε την εκκοσμίκευση για να κατανικήσει μια σειρά από αντιδραστικές απειλές, ενώ σήμερα τη χρησιμοποιεί σαν όπλο αποκλεισμού απέναντι σε μειονότητες, τα δικαιώματα των οποίων αρνείται». Γι’ αυτό η αποικιακή μήτρα προσφέρει την πολιτισμική βάση πάνω στην οποία μπολιάζεται η νέα ισλαμοφοβία, που οξύνεται περαιτέρω από την οικονομική και κοινωνική κρίση.

Ας κάνουμε ένα βήμα παραπάνω για να αντιληφθούμε τη φύση του προβλήματος. Το Νέο Αντικαπιταλιστικό Κόμμα της Γαλλίας (ΝΡΑ) συμπεριέλαβε στα ψηφοδέλτιά του μια νεαρή αγωνίστρια με μαντίλα. Το ΝΡΑ έγινε στόχος μιας πραγματικής εκστρατείας μίσους από τα μέσα ενημέρωσης, που άρχισαν να καταγγέλλουν τον «ισλαμοαριστερισμό» αυτού του κόμματος. Η ίδια, μαροκινής καταγωγής, φορώντας τη μαντίλα και διεκδικώντας το δικαίωμά της να τη φοράει, διακήρυσσε τον φεμινισμό της και τον αντικαπιταλισμό της. Γι’ αυτό, όπως μας λέει η Σαντάλ Μουφ, «το ερώτημα το οποίο θα πρέπει να εξετάσουμε είναι μήπως άλλοι πολιτισμοί δίνουν διαφορετικές απαντήσεις στο ίδιο ερώτημα».

Το πρόβλημα πρέπει να το δούμε και σε ένα γενικότερο πλαίσιο λειτουργίας του καπιταλισμού για να αντιληφθούμε τις ρίζες του. Η ύπαρξη εφεδρικού στρατού ανέργων, για να συμπιέζει τα ημερομίσθια των εργαζομένων και να είναι διαθέσιμος για τις επεκτάσεις του κεφαλαίου οποτεδήποτε το αποφασίσει, αποτελεί πρωταρχική ανάγκη του καπιταλισμού. Μάλιστα αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμά του η αξιοποίηση του χρώματος, του φύλου και της φυλής για φθηνότερη εργασία που προέρχεται κυρίως από τις τάξεις του εφεδρικού στρατού. Αυτό συμβαίνει σε ολόκληρη την Ευρώπη, κατ’ εξοχήν όμως στη Γαλλία λόγω των μεταποικιακών μεταναστών των γαλλικών αποικιών του Μαγρέμπ. Γι’ αυτό δεν επιδιώχθηκε, ούτε πρόκειται να επιδιωχθεί, η ενσωμάτωσή τους· και η κατάσταση θα διαιωνίζεται.

Οι τρομοκρατικές επιθέσεις είναι το τίμημα για όλα αυτά, με φορέα τη θρησκεία. Ομως το κεφάλαιο, η κινητήρια μηχανή του καπιταλισμού, δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτά παρά μόνο για την αναπαραγωγή του. Πρόσθετα, οι επιθέσεις δίνουν κάθε φορά τη δυνατότητα στον πρόεδρο Μακρόν να προτάσσει την ασφάλεια έναντι της ευημερίας που χάνεται διότι αδυνατεί να τη διασφαλίσει με την πολιτική του, αποπροσανατολίζοντας έτσι τους Γάλλους από τα κοινωνικά προβλήματα που επιδεινώνονται.

* πολιτικός μηχανικός