«Εχω δει το μέλλον και λειτουργεί»

Ο Τζέιμς Ρόμπινσον και ο Ντάρον Ατζέμογλου γράφουν στο βιβλίο τους «Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη»: «Μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου... μια διαπραγματευτική αποστολή της οποίας ηγούνταν ο νεαρός διπλωμάτης Γουίλιαμ Μπούλιτ και ο βετεράνος διπλωμάτης και διανοούμενος Λίνκολν Στέφενς στάλθηκε (από την Ουάσινγκτον) στη Μόσχα για να συναντήσει τον Λένιν.

Ο Στέφενς, ο οποίος εντυπωσιάστηκε από όσα είδε στη Ρωσία, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το σοβιετικό καθεστώς είχε τεράστιες δυνατότητες. Οταν επέστρεψε, πήγε να δει τον παλιό φίλο του και γλύπτη Τζο Ντέιβιντσον. Τον βρήκε να φιλοτεχνεί το πορτρέτο του πλούσιου επενδυτή Μπέρναρντ Μπαρούχ. «Ησασταν, λοιπόν, στη Ρωσία;» τον ρώτησε ο Μπαρούχ. Ο Στέφενς του απάντησε: «Ημουν στο μέλλον και λειτουργεί». Αργότερα θα έδινε στην ετοιμόλογη απάντησή του μια μορφή που θα καταγραφόταν στην Ιστορία: «Εχω δει το μέλλον και λειτουργεί».

Ομως είναι και o Ιγκο Σούλτσε, ο Ανατολικογερμανός συγγραφέας, ο οποίος εξομολογήθηκε σε συνέντευξή του: «Η πρώτη φορά που σκέφθηκα το χρήμα ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Δεν έπαιζε κανένα ρόλο στη ζωή μας ή στην επιλογή του επαγγέλματος». Πρόκειται για την πεμπτουσία του «ευ ζην» σύμφωνα με τον Μαρξ που, όπως και ο μέντοράς του Αριστοτέλης, θεωρεί ότι η «καλή ζωή» συνίσταται σε δραστηριότητες που επιτελούνται ως αυτοσκοπός που οδηγεί στην αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου.

Ομως γιατί αφού ο Λένιν δρομολόγησε τις προϋποθέσεις να αγγίξει η Ρωσία και μετέπειτα η ΕΣΣΔ το μέλλον εγκαθιστώντας μια κοινωνία των υψηλότερων προσδοκιών, η προσδοκία δεν πραγματώθηκε; Διότι η προσδοκία ξεπέρασε τα όρια της σκέψης, τις νοητικές αντιλήψεις και τις δυνατότητές του ρωσικού λαού.

Εγραφε ο Λένιν: «Η δύναμη της συνήθειας εκατομμυρίων και δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων είναι η πιο φοβερή δύναμη. Είναι χίλιες φορές πιο εύκολο να νικήσουμε τη μεγάλη συγκεντροποιημένη αστική τάξη, παρά να “νικήσουμε” τα εκατομμύρια και εκατομμύρια των μικρονοικοκυραίων, ενώ αυτοί με την καθημερινή, τη συνηθισμένη, την αφανή, την ασύλληπτη, την αποσυνθετική τους δράση φέρνουν τα ίδια εκείνα αποτελέσματα που χρειάζεται η αστική τάξη και που παλινορθώνουν την αστική τάξη»,

Ομως αυτά αφορούν τους ανθρώπους, δεν αφορούν όσα ευαγγελίζεται ο σοσιαλισμός για μια καλύτερη κοινωνία, δεν αναιρούν την προσδοκία. Αν απαρνηθείς τον σοσιαλισμό, την προοπτική μιας καλύτερης κοινωνίας με πρόφαση τις αδυναμίες των ανθρώπων, είναι σαν να απαρνιέσαι τη χριστιανική διδασκαλία για τα εγκλήματα της Ιεράς Εξέτασης, της αποικιοκρατίας με τις ιεραποστολικές αποστολές ή του δουλεμπορίου με τη βάφτιση των Αφρικανών πριν επιβιβαστούν στα σαπιοκάραβα για την Αμερική για να «σωθεί» η ψυχή τους, στην πραγματικότητα για να εισπράξει η Καθολική Εκκλησία από τους δουλεμπόρους το τίμημα για τη συναίνεσή της στο έγκλημα. Ο Μαρξ υποστήριζε ότι προϋπόθεση για την έλευση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας ήταν να προηγηθεί η αστικοδημοκρατική επανάσταση ώστε να έχει κατακτηθεί η πολιτική ωριμότητα του λαού και η ανάπτυξη που θα εξασφαλίζει ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο για όλους. Γι’ αυτό περίμενε την έλευση του κομμουνισμού στη Δυτική Ευρώπη. Στη Σοβιετική Ενωση το 1917 δεν είχε προηγηθεί ούτε το ένα ούτε το άλλο.

Εκείνο που δεν έχουν αντιληφθεί στη Δύση είναι πως το βιοτικό τους επίπεδο μεταπολεμικά το οφείλουν σε μεγάλο βαθμό στην επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης. Το γιατί μας το περιγράφει γλαφυρά ο Σλαβόι Ζίζεκ: Τη δεκαετία του 1990 κυκλοφόρησε στη Γερμανία η φήμη σύμφωνα με την οποία ο Γκορμπατσόφ στη διάρκεια ενός ταξιδιού του στο Βερολίνο επισκέφθηκε αιφνιδιαστικά τον πρώην καγκελάριο Βίλι Μπραντ. Ωστόσο, όταν ο Γκορμπατσόφ έφτασε στο σπίτι του, ο Μπραντ αρνήθηκε να τον δει. Δεν συγχώρεσε ποτέ τον Γκορμπατσόφ που επέτρεψε τη διάλυση του κομμουνιστικού μπλοκ, όχι επειδή πίστευε μυστικά στον σοβιετικό κομμουνισμό, αλλά επειδή είχε πλήρη επίγνωση ότι η εξαφάνιση του σοβιετικού μπλοκ θα συνεπαγόταν την εξαφάνιση του δυτικοευρωπαϊκού σοσιαλδημοκρατικού κράτους πρόνοιας. Με άλλα λόγια, ο Μπραντ ήξερε ότι το καπιταλιστικό σύστημα είναι διατεθειμένο να κάνει σημαντικές παραχωρήσεις στους εργαζόμενους και τους φτωχούς μόνον όταν υπάρχει η σοβαρή απειλή μιας εναλλακτικής λύσης, ενός διαφορετικού τρόπου παραγωγής ο οποίος υπόσχεται στους εργαζόμενους τα δικαιώματά τους. Για να διατηρήσει τη νομιμοποίησή του, ο καπιταλισμός είναι υποχρεωμένος να δείχνει ότι μπορεί να λειτουργεί καλύτερα απ’ ό,τι η εναλλακτική λύση, ακόμη και για τους εργάτες και τους φτωχούς, αλλά από τη στιγμή που αυτή η εναλλακτική λύση εξαφανίζεται, ο καπιταλισμός μπορεί να προχωρήσει στη διάλυση του κράτους πρόνοιας. Διότι στη Δύση «το κοινωνικό κράτος είναι νόθο τέκνο του κομμουνισμού, γεννημένο από τον φόβο απέναντί του». Γι’ αυτό ανακαλείται. Δεν υπάρχει πλέον λόγος το κεφάλαιο να προβαίνει σε παραχωρήσεις.

*πολιτικός μηχανικός