Με την κρίση του κορονοϊού μπήκαμε απροειδοποίητα σε μια λογική αν-ιστορική. Ή αν θέλετε ίσως (;) μετα-ιστορική. Ο,τι βλέπαμε στον κινηματογράφο το ζούμε στην πραγματικότητα. Είναι ο πρώτος «απρόβλεπτος» σεισμός που γεννήθηκε στην κορύφωση της παγκοσμιοποίησης. Ολα είναι πιθανά: υγειονομική καταστροφή πλανητικής διάστασης, χρηματοπιστωτική ή οικονομική κατάρρευση και εντάσεις μεταξύ χωρών για το κλείσιμο ή όχι των συνόρων.
Πρόκειται για ένα μείγμα παμπάλαιου φόβου θανατηφόρων επιδημιών (ακόμη κι αν ώς τώρα δεν υπάρχουν τέτοια ακραία δείγματα στην περίπτωση του κορονοϊού), μέσα στο πλαίσιο δημιουργίας ενός «παγκόσμιου χωριού» (όπως προφητικά ονόμασε την παγκοσμιοποίηση ο Mάρσαλ ΜακΛούαν το 1970), το οποίο γέννησε ο τεχνολογικός παροξυσμός. Κι είναι ακριβώς αυτός ο συνδυασμός ενός πανάρχαιου φόβου και νεωτερικότητας που φανερώνει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα αυτής της κρίσης.
Ο Μακρόν αλλά κι οι άλλοι Ευρωπαίοι ηγέτες μίλησαν για ιερή ενότητα, εθνική αλληλεγγύη, αντιδράσεις σοβαρές, με μια τραγικότητα που θυμίζει κρίσεις, όπως οι τρομοκρατικές πράξεις (όπως αυτή π.χ. στις 13 Νοεμβρίου με τους 130 νεκρούς), ακόμη κι αν η φύση των γεγονότων μεταξύ τους είναι τόσο διαφορετική.
Η κρίση του κορονοϊού, σε σχέση με τις προηγούμενες, έχει την ιδιαιτερότητα να αφορά άμεσα και κατευθείαν κάθε πολίτη του πλανήτη μας στην προσωπική κι επαγγελματική του ζωή. Ολοι οι τομείς της κοινωνικής μας ζωής είναι στοχοποιημένοι. Μεταφορές, εμπόριο, σχολείο, εργασιακός χώρος, πανεπιστήμιο. Οπως διανοίγεται μπροστά μας αυτή η κρίση, αντιλαμβανόμαστε πως δεν είναι μια απλή υπόθεση κράτους ή μόνο δημόσιων αποφάσεων. Η έκβασή της ξεπερνά την εθνική πολιτική και εξαρτάται επίσης από μια ατομική και συλλογική πειθαρχία σε χειρονομίες της καθημερινότητάς μας.
Σε τέτοιες καταστάσεις ισχυροποιείται πάντα η ιδέα του έθνους, η οποία παίρνει διαστάσεις συλλογικής ενότητας έναντι της απειλής. Αν δούμε ήδη τα μέτρα που πήραν πολλά κράτη, όπως ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Αγγλία, τα σύνορα τέθηκαν υπό έλεγχο και κάθε χώρα φρόντισε τις δικές της πρώτα ανάγκες. Ο κορονοϊός ξύπνησε την ιδέα του έθνους-κράτους κατ’ εικόνα της οικογένειας στην οποία προσφεύγουμε σαν σωσίβιο όταν απειλούμαστε από κάτι έντονο. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις οι κυβερνήσεις ψάχνουν να βρουν τον ισορροπημένο χειρισμό γιατί αν υπερβάλουν μπορούν να κατηγορηθούν για δραματική ακρότητα. Αν δε δεν φροντίσουν όπως πρέπει την κατάσταση, κινδυνεύουν να κατηγορηθούν για αδιαφορία.
Οταν υπάρχει τέτοια κρίση οι πολιτικές και κομματικές εντάσεις περνούν σε δεύτερη μοίρα. Το αίσθημα ευθύνης υποχρεώνει σε απουσία από πάθη περιεχομένου με πολεμικές ή μικροπολιτικές διαμάχες. Είναι βέβαιο ότι κάθε απόπειρα χρήσης τέτοιων κρίσεων για πολιτικά η κομματικά οφέλη μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί δημαγωγία. Αλλωστε θα ‘ρθει η ώρα μετά το πέρας της επώδυνης κατάστασης γι’ αναλύσεις, κριτικές και αναζήτηση των όποιων, αν υπάρχουν, ευθυνών, για το Α ή Β θέμα που αφορά τη διαχείριση της κρίσης.
Αυτό πάντως που είναι σίγουρο είναι ότι μετά την όλη κατάσταση τα πράγματα δεν θα ‘ναι τα ίδια. Θα ‘χουν αλλάξει. Η κρίση αυτή ανοίγει το πεδίο για μια δραματική αμφισβήτηση του ιδεολογικού μοντέλου της παγκοσμιοποίησης, όπως αυτό είχε αναγγελθεί και υιοθετηθεί από τον Φράνσις Φουκουγιάμα το 1992, στο βιβλίο του «Το τέλος της Ιστορίας κι ο τελευταίος Ανθρωπος».
Σύμφωνα με αυτό το ιδεολογικό μοντέλο, η παγκοσμιοποίηση ως ένας ενιόμορφος κόσμος, λόγω των αγορών, των τεχνολογικών δεδομένων της επικοινωνίας και της δίχως σύνορα ελεύθερης συναλλαγής, ήταν το μέλλον και η εξέλιξη. Κι όμως η πραγματικότητα έδειξε το πόσο είναι εύθραυστος ένας κόσμος μετα-συνοριακός και υπερδια-δικτυωμένος. Η χρηματοπιστωτική και οικονομική κατάρρευση έγινε όπως ένας πύργος από άμμο στην παραλία. Που σημαίνει ότι η περίπτωση με τον κορονοϊό είναι κι ένα μάθημα ταπεινότητας απέναντι στον νεωτερικό εγωισμό, ο οποίος πίστεψε ότι έλεγχε πια τη φύση και τη μοίρα του.
Η κρίση αυτή είναι επίσης η απόδειξη ότι, παρά την τεχνολογική αισιοδοξία που κυριαρχούσε παντού, η Ιστορία δεν είναι ελεγχόμενη. Τα μυστικά της Φύσης παραμένουν μυστικά, παρά την όποια πρόοδό μας. Κι όσοι νομίζουν ότι ξέρουν τον μηχανισμό απολύτου ελέγχου της Φύσης και της εξελικτικής πορείας, θα πρέπει να μετριάσουν τη βεβαιότητά τους ή τον όποιο ναρκισσιστικό ενθουσιασμό τους. Η Ιστορία επίσης δεν είναι γέννημα ενός μηχανισμού τεχνικής αρτιότητας κι ελέγχου. Εμπεριέχει πολλά απροσδόκητα, πολλά απρόβλεπτα. Η Ιστορία, αντιθέτως με όσα μπορούν να υποστηρίξουν πολλοί ενθουσιώδεις της νεωτερικότητας, εμπεριέχει η ίδια μέσα στη διαλεκτική της εξέλιξη μια μυστηριώδη κι απρόβλεπτη πλευρά. Παραμένει πάντα η ίδια κάτι το μυστηριώδες.
*Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, εικαστικός
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας