Περιμένοντας το επόμενο ασφαλιστικό

Πριν μερικές μέρες έγινε νόμος του κράτους ένα ακόμα πακέτο ασφαλιστικών ρυθμίσεων. Σύμφωνα με τον υπουργό, τα νέα μέτρα θα διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος δεν ξέρω για πόσες δεκαετίες. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για έργο που επαναλαμβάνεται με εφιαλτική ακρίβεια τις τελευταίες δεκαετίες, στο οποίο οι πολιτικοί επαναλαμβάνουν τα ίδια επιχειρήματα για να επιβάλουν λύσεις που παραπέμπουν στον Προκρούστη και οι πολίτες παρακολουθούν τους εκλεγμένους να κάνουν τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής τους ακόμα πιο δύσκολες από ό,τι ήδη είναι.

Εύλογα αναρωτιέται κανείς: Μα, επιτέλους, από τη δεκαετία του 1990 που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το ασφαλιστικό, δεν βρέθηκε ένας άνθρωπος να δώσει λύση ή έστω να την πλησιάσει; Πώς καταφέρνουν όσοι καταπιάνονται με αυτό όχι μόνο να αποτυγχάνουν αλλά και να το μεγεθύνουν; Είναι ανίκανοι ή μήπως δεν έχουν καταλάβει πού βρίσκεται το πραγματικό πρόβλημα;

Αν κρίνει κανείς από το περιεχόμενο των ασφαλιστικών νόμων –αρχής γενομένης από αυτόν του Σουφλιά– όλοι αρνούνται να παραδεχθούν τη γενεσιουργό αιτία του προβλήματος. Στην πραγματικότητα, λύνουν ένα άλλο πρόβλημα, με αποτέλεσμα σήμερα η κοινωνική ασφάλιση να καταρρέει. Με απλά λόγια, αναζητούν απαντήσεις για το «πόσο», ενώ το πρόβλημα εντοπίζεται στο «πόσοι».

Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος οικονομολόγος για να αντιληφθεί ότι η ευστάθεια του οικοδομήματος δεν εξαρτάται από το ύψος των εισφορών, αλλά από το πόσοι πληρώνουν εισφορές. Η λάθος προσέγγιση του προβλήματος οδηγεί σε μπακαλίστικα επινοήματα (μείωση των δαπανών, αύξηση των εισφορών, διόγκωση των ελλειμμάτων), ενώ ταυτόχρονα αποσιωπά τη μοναδική οικονομικά εφικτή λύση: την αύξηση του αριθμού όσων καταβάλλουν εισφορές. Ετσι, οι πολιτικοί αγοράζουν χρόνο, αδιαφορώντας για το αναπότρεπτο αδιέξοδο των ασφαλισμένων.

Από τη δεκαετία του 1990, οι ασφαλιστικοί νόμοι παραμέριζαν τη διαχείριση του ανθρώπινου κεφαλαίου. Με τα Μνημόνια το πρόβλημα διογκώθηκε. Από τη μετανάστευση των νέων, το ασφαλιστικό σύστημα έχει χάσει τις εισφορές που θα πλήρωναν 600.000 ασφαλισμένοι. Από την ανεργία βγήκαν από τα τεφτέρια πάνω από 1.000.000 εργαζόμενοι. Από τις ελαστικές μορφές απασχόλησης χάθηκαν έσοδα δισεκατομμυρίων...

Αλλά ακόμα και αν δεν είχαμε υποστεί αυτά τα δεινά, η επιδείνωση των οικονομικών μεγεθών θα ήταν αναπόφευκτη, διότι δεν προκλήθηκε από το ύψος των παροχών και των εισφορών, αλλά από το έλλειμμα ανθρώπων. Η κρίση δεν είναι αποτέλεσμα του χαρακτήρα της κοινωνικής ασφάλισης (ιδιωτικού ή δημοσίου), αλλά απότοκο της δημογραφικής συρρίκνωσης. Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για ένα πρόβλημα που αφορά όλο τον αναπτυγμένο κόσμο.

Στις ανεπτυγμένες οικονομίες, ο λόγος των ατόμων ηλικίας 25 έως 64 ετών έναντι εκείνων στα 65 και άνω, ήταν 5,7:1 το 1960 και 4,16:1 το 1990. Τα τελευταία 30 χρόνια, ο λόγος αυτός μειώθηκε σε 2,76:1 και εκτιμάται ότι, αν δεν υπάρξουν παρεμβάσεις, τότε θα μειωθεί σε 1,65:1 έως το 2050. Μετά 30 χρόνια, οι πλούσιες χώρες θα έχουν συνολικά 120 εκατ. λιγότερα άτομα ηλικίας μεταξύ 25 και 64 (μείωση 18%), ενώ θα αυξηθεί ο πληθυσμός των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών κατά 95 εκατ. (αύξηση 38%). Ετσι, κάθε χρόνο θα λείπουν από το ασφαλιστικό σύστημα τρισ. δολάρια και οι παροχές του θα χάσουν τον κοινωνικό χαρακτήρα τους.

Για τη ρημαγμένη Ελλάδα, φυσικά, το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο. Η χώρα, εγκαταλελειμμένη, γερνά και αιμορραγεί. Οι πολιτικοί, αντί να περιορίσουν την αιμορραγία από τη μετανάστευση και την ανεργία, να ενισχύσουν μορφές απασχόλησης που εξασφαλίζουν μεγαλύτερες εισφορές και να περιορίσουν το δημογραφικό έλλειμμα –βραχυπρόθεσμα με ελεγχόμενες και επιλεγμένες «εισαγωγές» όπως έκανε ο Καναδάς και μακροπρόθεσμα με δημογραφικές πολιτικές όπως εφάρμοσε η Γαλλία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο– επιλέγουν την ίδια αδιέξοδη λύση: υπερφορολογούν, περικόπτουν και δυσκολεύουν την πρόσβαση στην κοινωνική ασφάλιση. Ταυτόχρονα, προσπαθούν να αυξήσουν τα έσοδα κατασκευάζοντας υπέρογκα χρέη που φροντίζουν, με τοκογλυφικά τρικ, να τα καταστήσουν ανείσπρακτα για να συγκαλύψουν την πραγματική έκταση και μορφή του προβλήματος.

Μάλιστα, η τωρινή κυβέρνηση πρόσθεσε και ένα νέο αφήγημα: τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες. Τις εμφανίζει λες και αυτές έχουν κάποιο μαγικό ραβδάκι που πολλαπλασιάζει τα έσοδα με τις ίδιες εισφορές και λιγότερους πελάτες και αποσιωπά ότι το αντίτιμο αυτής της αλχημείας θα είναι η καταστροφή. Και εμείς στα χρόνια που έρχονται θα δούμε νέους νόμους, νέους «σωτήρες», που όμως δεν θα αποτρέψουν την κατάρρευση και αυτό επειδή αρνούνται να δουν το πραγματικό πρόβλημα.

* δημοσιογράφος, συγγραφέας