Γυναικοκτονίες: ρέκβιεμ για την αυτοκτονική κοινωνία

Η βία κατά των γυναικών εμπεριέχει βαναυσότητες που συνδυάζουν καθυπόταξη. Βιασμοί, καταναγκασμοί, σεξουαλικές παρενοχλήσεις, παιδεραστία, εκμετάλλευση, trafficking, δουλεμπόριο. Η γυναικοκτονία αποτελεί την κορύφωση στο πλέγμα παρόμοιων βάρβαρων ενεργειών. Το φαινόμενο είναι μεν διαχρονικό, αλλά παρουσιάζει τρομακτική αύξηση. Υπολογίζεται πως καθημερινά δολοφονούνται 197 γυναίκες παγκοσμίως. Οι γυναικοκτονίες αυξάνουν και στην Ελλάδα. Κοινωνιολογικά, συντείνουν σε μια ιδιότυπη έκφανση «αυτοκτονικής γενοκτονίας».

Νομικά, ως γυναικοκτονία (femicide, feminicide, femicidio) ορίζεται η αφαίρεση ζωής προσώπων επειδή ανήκουν στο γυναικείο φύλο. Στις υποδιαιρέσεις του γενικού όρου «ανθρωποκτονία/homicide» εντοπίζονταν οι όροι «αδελφοκτονία» («fratricide»), «πατροκτονία» («patricide»), «μητροκτονία» («matricide»). Προστέθηκε πλέον και ο όρος «γυναικοκτονία». Στην εγκληματολογία, ο όρος «πολιτογραφήθηκε» το 1972. Εκτοτε χρησιμοποιείται σε δικαστήρια, τον ΟΗΕ, τον ΠΟΥ, την Ε.Ε. ⁽¹⁾. Εν όψει αυξανόμενων δολοφονιών γυναικών στη Λατινική Αμερική, η Γ.Σ. του ΟΗΕ, στις 17/12/1999, κήρυξε την 25η Νοεμβρίου Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών με την απόφαση 54/134. Είκοσι χρόνια μετά, ωστόσο, αντί εξάλειψης, η εξοντωτική μανία εξαπλώθηκε.

Στην Ελλάδα ο απολογισμός σοκάρει. Δολοφονήθηκαν 12 γυναίκες το 2019, ενώ η χρονιά έκλεισε με είδηση «βιασμού, μαχαιρώματος και εγκατάλειψης γυναίκας στον δρόμο». Οι βιασμοί είναι πολλαπλάσιοι. Εν τούτοις, στη συντριπτική πλειονότητά τους οι βιαιότητες δεν καταγγέλλονται καν επωνύμως. Σύμφωνα με στοιχεία της ΓΓΙΦ, μόνον το 13% των γυναικών θυμάτων βίας προβαίνει σε γραπτή καταγγελία περιστατικών κακοποίησης.

Το τεράστιο υπόλοιπο (87%) παραμένει στην αφάνεια. Γιατί; Κρίση εμπιστοσύνης. Τα θύματα φοβούνται πως η κοινωνία και η Πολιτεία βρίσκονται απέναντι και όχι μαζί τους. Συμβάλλουν και κοινωνικο-ψυχολογικά αίτια. Οι παθούσες είναι τρομοκρατημένα άτομα, με ενοχικά σύνδρομα, ανασφάλεια, κατάθλιψη, πανικό, φόβους νέων κύκλων βίας. Τρέμουν τον κοινωνικό διασυρμό, τον μιντιακό στιγματισμό, την περιθωριοποίηση. Εδώ ακριβώς εντοπίζεται η κοινωνική συνυπαιτιότητα για το συντελούμενο, μα κοινωνικά ανεκτό, φυλετικό έγκλημα. Φαινόμενα συγκάλυψης, δικαιολόγησης ή δικαστικής ατιμωρησίας των δραστών μαρτυρούν ότι η δολοφονική βία κατά των γυναικών είναι και «καθεστωτική» ⁽²⁾.

Στον βαθμό που μας αναλογεί, είμαστε όλοι συνένοχοι. Τίθεται ωμά το ερώτημα: Για τις αυξανόμενες γυναικοκτονίες υπαίτιοι είναι αποκλειστικά οι ατομικοί δράστες; Μήπως ευθύνεται και η κοινωνία ως ηθική συναυτουργός; Τα ερωτήματα για ευθύνες Πολιτείας, ΜΜΕ, Εκκλησίας και Κοινωνίας των Πολιτών είναι αδυσώπητα.

Στην τηλεόραση, ειδικά, χοροστατεί η πραγμοποίηση των γυναικών ασύστολα. Αποτελεί κύριο συντελεστή κερδοσκοπίας, ενώ ΕΣΡ και Πολιτεία σφυρίζουν αμέριμνα. Η «γυναίκα» αποτελεί το κατεξοχήν πωλούμενο καταναλωτικό εικονικό είδος. Ημίγυμνες, προκλητικές, φανταχτερές, αναλώσιμες, καλλίγραμμες, καθηλωμένες στο μακιγιάζ, «θελκτικές» εξ αποστάσεως, μα άπιαστες για τα δυνητικά σαρκοβόρα.

Σε ό,τι αφορά το «φύλο γυναίκα», γενικώς, επικρατεί μάλλον ανάγωγος πολιτικοκοινωνικός αποκλεισμός και «πρωτογονισμός». Είτε με παρουσίες «γλαστρών», είτε με απουσίες κανονικών γυναικών σε «σοβαρές» εκπομπές πολιτικού διαλόγου, οι γυναίκες ως πολίτες κηρύσσονται σε αφάνεια. Οι δημοσιογράφοι, τα τηλεοπτικά πάνελ των οποίων κυριαρχούνται ολοκληρωτικά από άνδρες, συγκρίνονται με κακέκτυπα μουσουλμανικών χωρών. Είναι άμοιροι ευθυνών για την αφάνεια και την απαξίωση των Ελληνίδων;

Η βία είναι συνυφασμένη με την οικονομική ανισότητα. Η δεκαετής οικονομική κρίση ισοπέδωσε την ελληνική κοινωνία σαν οδοστρωτήρας. Η ανισότητα πλήττει την κοινωνική ειρήνη συνολικά δρώντας η ίδια ως μορφή κοινωνικής βίας. Η ανεξαρτησία και η ελευθερία των γυναικών περνούν όμως απαραιτήτως από την κατοχύρωση της οικονομικής αυτονομίας που εξασφαλίζεται με εργασία, επαγγελματική αυτοπραγμάτωση και ισονομία. Οταν η ανεργία μαστίζει τις γυναίκες, οι αξίες αυτές είναι ανέφικτες. Η οικονομική κρίση της Ε.Ε. ανέτρεψε άρδην το στάτους των γυναικών, συντρίβοντας τη θέση τους σε όλα τα πεδία του δημόσιου και κοινωνικού βίου και στερώντας συνάμα ό,τι πολυτιμότερο: την αυτονομία. Διεθνώς, επτά στους δέκα (7/10) φτωχούς είναι γυναίκες. Πέρα, όμως, από την οικονομική εξαθλίωση ή καχεξία, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν πλέον και ζωτικό κίνδυνο.

Οι «ανδροκτονίες» απουσιάζουν. Αρα, η βία αυτή είναι μονομερής. Γιατί γυναικοκτονούν οι άνδρες, ενώ δεν συμβαίνει το αντίθετο; Πέρα από την οικονομική ανισότητα των φύλων, η γυναικοκτονική βαρβαρότητα αποκαλύπτει έναν αλύτρωτο μισογυνισμό. Πολλοί δεν καταγράφουν καν τη γενοκτονική αυτή τάση. Αλλοι αδιαφορούν. Τι συνεπάγονται άραγε οι συσσωρευόμενες γυναικοκτονίες; Οι γυναίκες είναι οι φορείς της ζωής. Κατέχουν μοναδικά το προνόμιο της αναπαραγωγικής κύησης, που ασφαλώς δεν ανθεί σε εκβιαστικά, νοσηρά, καταθλιπτικά ή καταπιεστικά πλαίσια. Οι γυναίκες είναι φορείς αισθητικής, ομορφιάς, ευφυΐας, πολιτισμού, ποιότητας ζωής. Η βία κατά των γυναικών δεν αποτελεί μόνο πρόβλημα δημόσιας υγείας. Ο έμφυλος εμφύλιος οδηγεί απαρεγκλίτως στην υπαρξιακή μας κρίση.

⁽¹⁾ Βλέπε και: «Femicide: the Politics of Woman-killing» Jill Radford & Diana Russell.

⁽²⁾ Αυτό σηματοδοτεί το τραγούδι-art performance «Un violador en tu camino» ή η επαναλαμβανόμενη φράση-σύνθημα σε αυτό «El Violador Eres Tu!» (Ο βιαστής είσαι εσύ!), που ξεκίνησε από το Βαλπαραΐζο της Χιλής και σε έναν μήνα αγκάλιασε τον πλανήτη.
 

*καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης και Πολιτικής Επικοινωνίας, Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, ΑΠΘ