Οι διαδικασίες ασύλου και τα ασυμβίβαστα

Η σημερινή κατάσταση στις διαδικασίες διεθνούς προστασίας (αλλιώς, κατά παλαιότερη ονομασία, ασύλου) καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη και λαμβάνει πλέον εκρηκτικές διαστάσεις. 66.906 αιτήσεις διεθνούς προστασίας εκκρεμούσαν στην Υπηρεσία Ασύλου στις 31/7/2019, η οποία διεκπεραιώνει τον πρώτο βαθμό της σχετικής διοικητικής διαδικασίας και περίπου 14.776 προσφυγές στην Αρχή Προσφυγών, η οποία διεκπεραιώνει τον δεύτερο βαθμό της.

Ο ρυθμός εξέτασης των σχετικών αιτήσεων στις δύο ως άνω υπηρεσίες είναι, γενικά, χαμηλότερος από τον ρυθμό κατάθεσης των αιτήσεων, οι οποίες, σύμφωνα με την Υπηρεσία Ασύλου, ανέρχονται την περίοδο 1/1/2016-31/7/2019 σε 213.852, ενώ μόνο το διάστημα 1/7/2019-25/8/2019 εισήλθαν παράτυπα 10.859 αλλοδαποί τρίτων χωρών στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, σύμφωνα με τα στοιχεία της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, στα δε ως άνω νησιά διαμένουν αυτές τις ημέρες πάνω από 24.000 αλλοδαποί, ο μεγαλύτερος αριθμός κατά τα τελευταία τρία χρόνια!

Οι δύο υπηρεσίες ασύλου αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στον ως άνω τεράστιο όγκο εργασίας. Η Υπηρεσία Ασύλου διαθέτει περίπου 650 υπαλλήλους και η Αρχή Προσφυγών 20 τριμελείς Ανεξάρτητες Επιτροπές Προσφυγών που εξετάζουν τις προσφυγές, αποφαίνονται δε επ’ αυτών και υποστηρίζονται από υπαλληλικό προσωπικό. Οι περισσότεροι ως άνω υπάλληλοι είναι συμβασιούχοι ορισμένου χρόνου, οι οποίοι αποχωρούν μετά τη λήξη της σύμβασής τους, με αποτέλεσμα η εμπειρία και η εκπαίδευσή τους να πηγαίνουν χαμένες. Οι μνημονιακοί περιορισμοί των κυβερνήσεων στους προϋπολογισμούς των αρμόδιων υπουργείων και στη δυνατότητα προσλήψεων μόνιμων υπαλλήλων τα προηγούμενα χρόνια ευθύνονται, κυρίως, για τη σημερινές αδυναμίες των υπηρεσιών ασύλου.

Οι υπηρεσίες ασύλου, που ιδρύθηκαν μόλις το 2013, υποστηρίζονται ελλιπέστατα από τους κατά καιρούς αρμόδιους υπουργούς (Προστασίας του Πολίτη μέχρι το 2015, Εσωτερικών και, στη συνέχεια, Μεταναστευτικής Πολιτικής μέχρι τον Ιούλιο 2019 και εκ νέου Προστασίας του Πολίτη), στους οποίους υπάγονται απευθείας και οι οποίοι είναι οι κυρίως υπεύθυνοι για τη σημερινή κατάστασή τους, με διάφορα προβλήματα να εμποδίζουν την ταχεία και αποτελεσματική λειτουργία των υπηρεσιών. Αντίστοιχα προβλήματα αντιμετωπίζει και η Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης που υποδέχεται και καταγράφει αρχικά τους αλλοδαπούς στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου.

Με δεδομένα όλα τα παραπάνω, είναι μεν επιθυμητή αλλά πρακτικά αδύνατη η επιτάχυνση των διαδικασιών διεθνούς προστασίας με την κατάσταση ως έχει. Με το υπάρχον σύστημα ασύλου, απαιτούνται η πρόσληψη επαρκών μόνιμων και σταθερών υπαλλήλων στις ως άνω υπηρεσίες και η τακτική εκπαίδευσή τους με βάση τα διεθνή πρότυπα, η αύξηση των Επιτροπών Προσφυγών και η εισαγωγή πρακτικών και διαδικαστικών μέτρων, ώστε να βελτιωθούν και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες.

Ωστόσο, η κυβέρνηση, στο πλαίσιο των γενικότερων ανακοινώσεών της για το προσφυγικό ζήτημα, ανακοίνωσε στις 31/8/2019 την «κατάργηση του δεύτερου βαθμού εξέτασης προσφυγών» αλλά «πάντα με σεβασμό στο κοινοτικό κεκτημένο».

Αυτά μεταξύ τους είναι ασυμβίβαστα, καθώς το κοινοτικό κεκτημένο απαιτεί α) ανεξάρτητο από το κράτος δεύτερο βαθμό ασύλου, β) εξέταση και στον δεύτερο βαθμό της ουσίας της αίτησης διεθνούς προστασίας γ) δωρεάν νομική βοήθεια στους αλλοδαπούς και δ) αυτόματη αναστολή της απέλασης με την κατάθεση της προσφυγής (με συγκεκριμένες εξαιρέσεις).

Η κυβέρνηση φαίνεται ότι βρίσκεται υπό καθεστώς πανικού από τις αυξημένες ροές παράτυπων αλλοδαπών στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Ομως η διατήρηση του κοινοτικού κεκτημένου υποχρεώνει την κυβέρνηση να έχει δεύτερο βαθμό ασύλου με τις ως άνω προδιαγραφές, αν δεν θέλει να έρθει σε ευθεία σύγκρουση με το κοινοτικό δίκαιο, όπως διακηρύσσει. Συνεπώς, η εναλλακτική επιλογή είναι, πιθανόν, τα διοικητικά δικαστήρια ως δεύτερος βαθμός ασύλου. Για να ιδρυθεί εκ του μηδενός, όμως, μία σοβαρή, γρήγορη και σύμφωνη με τα διεθνή πρότυπα δικαστική διαδικασία απαιτούνται τουλάχιστον:

α) Πραγματική και αποτελεσματική προσφυγή για τις απορριπτικές αιτήσεις διεθνούς προστασίας, σύμφωνα με τα προαναφερόμενα για το σχετικό κοινοτικό κεκτημένο. Σημειώνουμε ότι, αυτή τη στιγμή, δεν καλύπτεται ούτε καν η νομική βοήθεια στην υπάρχουσα διοικητική διαδικασία.

β) Τροποποίηση της διοικητικής δικονομίας για να προσαρμοστεί στις ιδιαιτερότητες του δικαίου του ασύλου, όπως η εύλογη πιθανολόγηση των ισχυρισμών των προσφευγόντων, αντί της πλήρους απόδειξης, και η έλλειψη βασικών εγγράφων στη διαδικασία, και υπηρεσιακές αλλαγές, όπως η μετάφραση αλλόγλωσσων εγγράφων, η ανάγκη διασύνδεσης του ηλεκτρονικού συστήματος των δικαστηρίων με το σύστημα της Υπηρεσίας Ασύλου «Αλκυόνη», στο οποίο βρίσκονται οι φάκελοι των αλλοδαπών κ.λπ. Τέλος, απαιτείται η υποστήριξη των δικαστών από εισηγητές που θα βρίσκουν πληροφορίες για τη χώρα καταγωγής σχετικές με την κάθε υπόθεση, έρευνα ιδιαίτερα χρονοβόρα.

γ) Ορισμός επαρκούς αριθμού δικαστών πανελλαδικά, που θα ασχολούνται μόνο ή κυρίως με τέτοιες υποθέσεις. Αυτή τη στιγμή οι 20 Επιτροπές Προσφυγών (επί τρία άτομα η κάθε Επιτροπή) εξετάζουν περίπου 1.500 υποθέσεις ανά μήνα. Συνεπώς, απαιτούνται περισσότεροι από 60 δικαστές πανελλαδικά που πρέπει να εξετάζουν περισσότερες υποθέσεις κάθε μήνα για να επιταχυνθεί η διαδικασία.

Χωρίς τα παραπάνω, καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολο έως αδύνατο να έχουμε δίκαιη και ταχεία εξέταση των υποθέσεων ασύλου στα διοικητικά δικαστήρια, αντιθέτως υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να υπάρξουν περισσότερες καθυστερήσεις και αρρυθμίες στις διαδικασίες ασύλου.

*Δικηγόρος με ειδίκευση στο προσφυγικό δίκαιο, τ. μέλος των Επιτροπών Προσφυγών