Η συνεργατική διάσταση

Ο συνεταιρισμός αποτελεί βασική οδό πραγμάτωσης του συνεργατισμού, δηλαδή της εθελοντικής συνεργασίας ανθρώπων που χρησιμοποιούν κοινές υποδομές, λαμβάνουν αποφάσεις με δημοκρατικούς τρόπους και εξυπηρετούν κοινούς στόχους.

Πανάρχαια η ανάγκη τού «συνεταιρίζεσθαι», καθώς ο άνθρωπος πολύ γρήγορα κατανόησε ότι οι ομάδες είναι ισχυρότερες από τα μεμονωμένα άτομα στην αντιμετώπιση των αντιξοοτήτων. Ανάμεσα στα άλλα, οι συνεργατικές δράσεις βασίζονται σε αξίες και αρχές που προωθούν την εντιμότητα και τη διαφάνεια, καλλιεργούν το αίσθημα ευθύνης και φροντίδας για τους άλλους, αναπτύσσουν και εμπεδώνουν την αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια, σμιλεύουν τις έννοιες της δημοκρατίας, της ισοτιμίας και της ισότητας.

Αγροτικοί συνεταιρισμοί εντοπίζονται στην αρχαία Βαβυλωνία και Αίγυπτο, κτηνοτροφικοί στην αρχαία Αρμενία, ναυτικοί στην αρχαία Κίνα, Ινδίες, Ελλάδα και Ρώμη. Σε αυτή τη μακρά πορεία μέχρι τις μέρες μας πρέπει να προστεθούν οι συνεταιρισμοί υπό μορφή ειδικών επαγγελματικών συντεχνιών που αναπτύσσονται τόσο στο Βυζάντιο όσο και στη μεσαιωνική Δυτική Ευρώπη, μάλιστα υπό μορφή αποκλειστική, καθώς η ενασχόληση με ένα επάγγελμα απαιτούσε ως απαράβατο όρο το να ανήκει κάποιος στην αντίστοιχη συντεχνία.

Στα κατοπινά χρόνια και ειδικότερα σε ό,τι αφορά τον ελλαδικό χώρο οι εξελίξεις στον τομέα αυτό υπήρξαν σημαντικές, σε κάποιες περιπτώσεις δε πρωτοποριακές, και αυτό παρά το καθεστώς του οθωμανικού ζυγού. Προδρομικές και άτυπες μορφές κτηνοτροφικών συνεταιρισμών, όπως ήταν τα τσελιγκάτα, που προέκυπταν από τη συνένωση μικρών κοπαδιών σε μεγαλύτερα, τα οποία μετακινούνταν από τις πεδιάδες προς τους ορεινούς όγκους της Πίνδου, του Ολύμπου και του Βερμίου, εξελίχθηκαν και απέκτησαν κανονικότητα σχεδόν θεσμική.

Εξαιτίας τους δημιουργήθηκε το «Ελληνικό Ορεινό Χωριό» και οι δημοκρατικά αυτοδιοικούμενες κοινότητες που αποκαλούνταν «Κλεφτοχώρια» ή «Ελευθεροχώρια». Αυτά ανέπτυσσαν καθετοποιημένες γεωργικές, εμπορικές και ναυτικές εργασίες.

Από το 1778 δημιουργήθηκε η Κοινή Συντροφιά των Αμπελακίων που με βάση την παραγωγή βαμβακιού και ερυθρόδανου διέθετε κόκκινα νήματα σε ολόκληρη την Ευρώπη και παράλληλα φρόντιζε για την πνευματική καλλιέργεια των μελών της, ιδρύοντας σχολεία, βιβλιοθήκες και αναπτύσσοντας προνοιακή μέριμνα για τους ασθενέστερους. Οι Συντροφοναύτες της Υδρας, των Σπετσών και των Ψαρών ναυπηγούσαν πλοία και ανέπτυσσαν εμπορικές δραστηριότητες, που από το 1804 πέρασαν στον Ατλαντικό φτάνοντας μέχρι τη Ν. Αμερική!

Επί αιώνες, οι συνεταιρισμοί ήταν αυτοί που, μεταξύ άλλων, όχι μόνο διατήρησαν τη συνοχή και την ταυτότητα του πληθυσμού και συνέβαλαν στην επιβίωση και την πνευματική του καλλιέργεια, αλλά επέτρεψαν τη συγκέντρωση πόρων - μέρος των οποίων διατέθηκε και για την εκπλήρωση των σκοπών της Επανάστασης, όταν αυτή κηρύχθηκε.

* (Ph.D.)², αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής Φυσικής - Υπολογιστικής Ιατρικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης