Ποιο είναι το μέλλον του ΠΑΣΟΚ;

Αν κάποιος πολιτικός αναλυτής το 2009 έλεγε ότι το ΠΑΣΟΚ σε πέντε χρόνια θα είναι έβδομο κόμμα με ποσοστό κάτω από το 5%, όλοι θα θεωρούσαν ότι επιδιώκει να προβοκάρει την πολιτική ανάλυση.

Το ΠΑΣΟΚ εξέφραζε μια πλευρά της σοσιαλδημοκρατίας που κατανοεί -με στρεβλό και επιδοματικό/κρατικίστικο τρόπο- πως σοσιαλισμός σημαίνει καλυτέρευση της ζωής των πολιτών κυρίως με την οικοδόμηση προνοιακών δομών. Ουσιαστικά, εξέφραζε το αστικό αίτημα για μια ευημερούσα κοινωνία. Στον αστικό εκσυγχρονισμό βρίσκεται ο κωδικός με τον οποίο μπορεί κανείς να ανοίξει τα δεδομένα που καταγράφουν τι ήταν το ΠΑΣΟΚ, τι προσπάθησε να εκφράσει, πού πέτυχε, πού και γιατί απέτυχε. Τα αιτήματα για λαϊκή κυριαρχία, εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη αποτελούν αιτήματα κάθε συνεπούς με τον εαυτό του αστικού εκσυγχρονισμού. Το ΠΑΣΟΚ δεν εξέφραζε, όμως, την άλλη πλευρά της σοσιαλδημοκρατίας, αυτή της κριτικής στον υπαρκτό, αλλά και της προτεραιότητας της πολιτικής, της δημοκρατίας, των ατομικών δικαιωμάτων και του ευρωπαϊσμού. Εδώ στεκόταν η Ανανεωτική Αριστερά.

Το Μνημόνιο και η ταύτιση του ΠΑΣΟΚ με τη διαφθορά είναι δύο προφανείς αλλά και μη επαρκείς εξηγήσεις της φθοράς του. Αυτή η ερμηνεία έχει αξία μόνο αν συσχετιστεί με τη βασική επαγγελία του ΠΑΣΟΚ της 3ης Σεπτέμβρη. Αυτή ήταν ένα Συμβόλαιο που εγγυόταν την ατομική και οικογενειακή ανοδική εξέλιξη ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων, μέσω της χρήσης του κράτους ως λάφυρου. Η διαφθορά κόστισε μόνον όταν το ΠΑΣΟΚ δεν μπορούσε πλέον να εκπροσωπεί τα συμφέροντα που το ανέδειξαν. Εξάλλου, όταν το 2009 πήρε 44% κανείς δεν μπορούσε να ισχυριστεί ότι δεν υπήρχε πρόβλημα ήθους και διαφθοράς στον τρόπο με τον οποίο το κόμμα διαχειριζόταν μέχρι τότε τομείς της οικονομίας. Αν εξακολουθούσε να μπορεί να είναι και μετά το 2010 το κόμμα που μοιράζει προνομίες στην κοινωνία, η διαφθορά του δεν θα το οδηγούσε σ’ αυτή τη φθορά.

Η περίοδος του Γιώργου Παπανδρέου απαξίωσε την εκσυγχρονιστική και τον βασικό εκφραστή της τον Κώστα Σημίτη. Ετσι η... τραγικοκωμωδία της καραμανλικής πενταετίας φάνηκε ως συνέχεια της σημιτικής διακυβέρνησης, ενώ αυτές οι δύο περίοδοι δεν είχαν τίποτα κοινό. Ο τρόπος με τον οποίο σύρθηκε απροετοίμαστο στο Μνημόνιο και η αδυναμία του να πείσει ότι δεν είναι αυτό που μας οδήγησε σ’ αυτό, εξηγούν επίσης τη φθορά του. Δεν έπεισε, ακόμη, γιατί δεν φρόντισε από την αρχή να δεσμεύσει και τον έτερο συντηρητικό εκφραστή του αστικού κόσμου, στην υποχρεωτική επιλογή του Μνημονίου έναντι των άλλων καταστροφικών επιλογών της δραχμής. Υποχρεωτική επιλογή που βεβαίως ήταν πολύ άνιση για διαφορετικά κοινωνικά στρώματα. Αυτή την ανισότητα δεν την ανέδειξε ούτε το ΠΑΣΟΚ ούτε οι διάφορες κινήσεις για την «Κεντροαριστερά». Εδώ έχασαν (χάσαμε) όλοι.

Η αποδυνάμωση της σχέσης του με τα κοινωνικά στρώματα που το ανέδειξαν, η αδυναμία του να βρει νέους κοινωνικούς εταίρους, κυρίως στον χώρο της ιδιωτικής οικονομίας, η σταδιακή αποϊδεολογικοποίησή του, κάτι που δεν του προσέφερε τη δυνατότητα να ανανεώσει την αφήγησή του προς την κοινωνία είναι αιτίες-συνέπειες των μεγάλων κενών που παρουσίαζε η αρχική του πολιτική και ιδεολογική αφήγηση.

Επίσης, είναι το μοναδικό κόμμα που κάθε επόμενος ηγέτης, εκτός του Κώστα Σημίτη, απαξίωνε τον προηγούμενο. Τέλος, ο σημερινός του ηγέτης, αν και ως πολιτικός μπορούσε να γεμίσει πολλά από τα προαναφερόμενα κενά, ως πρότυπο συμπεριφοράς μάλλον παρέπεμπε σε περονικές ηγεσίες, περιστοιχισμένες από ανθρώπους που αγνοούν τη σημασία της κριτικής για έναν ηγέτη και ένα κόμμα.

Τι σημαίνει πολιτικός ηγέτης που μπορεί να γεμίζει κενά και απαξιώνεται από τη συμπεριφορά του, μάς το δείχνει η ανακοίνωση του ΠΑΣΟΚ για τη συμφωνία της κυβέρνησης, όπου λέξη προς λέξη αποδομείται η κυρίαρχη αφήγηση Βαρουφάκη για την αντιμετώπιση της κρίσης. Μια αποδόμηση που και μετά από 100 χρόνια θα διδάσκεται στα τμήματα Πολιτικής Επιστήμης ως υπόδειγμα πολιτικής αποθεμελίωσης του αντίπαλου πολιτικού λόγου. Εξετάζοντας αυτή την ανακοίνωση, σε συνδυασμό με τη φθίνουσα απήχηση του κόμματος και του σημερινού του ηγέτη, θα καταλάβουμε πολλά για το τι χρειάζεται στο εξής αυτό να κάνει.

Στο άμεσο μέλλον το ΠΑΣΟΚ, με νέα ηγεσία, θα πρέπει, πρώτον, να τεθεί επικεφαλής ως ο μόνος χώρος στην Κεντροαριστερά που έχει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, στην προσπάθεια δημιουργίας ενός σοσιαλδημοκρατικού ομόσπονδου χώρου ή ακόμη καλύτερα ενός χώρου που θα δημιουργηθεί από μηδενική βάση. Δεύτερον από κοινού με το Ποτάμι, το οποίο δεν ανήκει στον χώρο της Κεντροαριστεράς, αλλά ανήκει στον χώρο της ευρωπαϊκής λογικής, να προτείνει στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ μια εναλλακτική κυβερνητική πρόταση, είτε τώρα είτε μετά από εκλογές. Ετσι θα τιμήσει τις περισσότερες θετικές, αλλά και θα υπερβεί τις ουκ ολίγες αρνητικές πλευρές της ιστορίας του.

Βεβαίως, στην υπόθεση σοσιαλδημοκρατικός πόλος, μπορεί να παίξει ρόλο και ο ΣΥΡΙΖΑ, αν αποφασίσει να ολοκληρώσει τη στροφή του προς τον ρεαλισμό.