Ο σκεπτικισμός για το κλίμα την εποχή των fake news

Η διάδοση του σκεπτικισμού σχετικά με τα ανθρωπογενή αίτια της κλιματικής αλλαγής, μια επιχείρηση που κρατάει χρόνια κινητοποιώντας πάμπολλα think tanks και στρατιές επιστημόνων και δημοσιογράφων, αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα εργαστήρια παραγωγής fake news, και μάλιστα πολύ επιτυχημένων.

Πρόκειται όμως για ένα πεδίο παραγωγής ψευδών ειδήσεων που αφορά ούτε λίγο ούτε πολύ το μέλλον του ανθρώπινου είδους και όχι ένα ψεματάκι ενός αντιπροέδρου της Ν.Δ. Δεν ισχύει το περίφημο «με μια ψευδή είδηση έχεις δύο φορές την αποκλειστικότητα, όταν τη δημοσιεύεις και όταν τη διαψεύδεις», διότι σκοπός είναι να γίνει πιστευτό το ψέμα. Και είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο δήθεν έγκυρος σκεπτικισμός βρίσκει τόσο πρόσφορο έδαφος, παρόλο που έχει να αντιμετωπίσει το σημαντικότερο και πλέον συστηματικό συλλογικό επιστημονικό έργο που πραγματοποιήθηκε ποτέ στο όνομα του ανθρώπου. Γιατί όμως;

Τα fake news δεν είναι μια διαφορετική ανάγνωση και ερμηνεία της πραγματικότητας, το προϊόν μιας διαφορετικής θεωρητικής προσέγγισης. Δεν είναι ο διαφορετικός τρόπος με τον οποίο βλέπουν κάποια συμφέροντα το πεδίο των κοινωνικών και πολιτικών ανταγωνισμών. Είναι αντίθετα ένα είδος ειδήσεων που δημιουργούνται για να φτιάξουν μια διαφορετική πραγματικότητα, για να ενισχύσουν την υπεροχή ενός στρατοπέδου και, ακόμα χειρότερα, για να επιβάλουν μια ρήξη χωρίς επιστροφή στον τρόπο με τον οποίο δυο αντιμαχόμενες πλευρές συγκρούονται.

Οι ψευδείς ειδήσεις αλλάζουν έτσι τον χαρακτήρα μιας σύγκρουσης, καθώς επιδιώκουν να εμφανίσουν την πιθανή υπεροχή του άλλου στρατοπέδου ως κάτι αδιανόητο και απατηλό και όχι ως μια πιθανή εξέλιξη της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών. Είναι ένα εργαλείο του εκφασισμού.

Ο τρόπος με τον οποίο ο Τραμπ υπερασπίζεται φανατικά το στρατόπεδο των πετρελαιάδων δεν έχει ως αφετηρία την αναγνώριση του προβλήματος και τη διεξαγωγή ενός διαλόγου στο πλαίσιο του υπάρχοντος διεθνούς θεσμικού πλαισίου, αλλά μεθοδεύει μια ρήξη με το αντίθετο στρατόπεδο που θα έχει όμως ένα καταστροφικό αποτέλεσμα, το οποίο είναι πλέον αδύνατο να αποφευχθεί.

Εκτός βέβαια από αυτή την καθαρή μορφή παραγωγής ψευδών ως προς τον κίνδυνο και την εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής, υπάρχουν και πολλές ενδιάμεσες καταστάσεις, όπου τα ψεύδη αφορούν ημίμετρα ή συνδυασμούς μέτρων (ΑΠΕ) και υποχωρήσεων (εξορύξεις), που υιοθετούνται στο όνομα μιας ψευδεπίγραφης στρατηγικής βιώσιμων ενεργειών.

Καθώς η αξιοποίηση των fake news αποτελεί στην πραγματικότητα έναν ισχυρό μηχανισμό επιδείνωσης της κρίσης των δημοκρατικών καθεστώτων, χρειάζεται να ανακαλυφθούν οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να λειτουργήσει ένας τέτοιος μηχανισμός, αλλά και οι τρόποι με τους οποίους μπορούν να καταπολεμηθούν οι επιπτώσεις του. Η λειτουργία των πολιτικών κομμάτων και οργανώσεων στα γνωστά μας δημοκρατικά καθεστώτα στρέφεται γύρω από την παραδοχή ότι αυτά τα κόμματα και οργανώσεις εκφράζουν σε κάθε περίπτωση κάποιες κοινωνικές τάξεις και ομάδες.

Το γεγονός ότι η ιδιότητά τους αυτή μπορεί να πάρει μορφές στρεβλές ή οριακές από δεοντολογική άποψη δεν είναι κάτι που ξεσηκώνει τις διαμαρτυρίες των μελών τους ή ακόμα και των μελών άλλων κομμάτων. Από τη στιγμή που θεωρείται «φυσιολογική» η έκφραση κάποιων κοινωνικών ή οικονομικών συμφερόντων, ακόμα και με τη μορφή των ψευδών ειδήσεων, υπάρχει μια ανοχή που εγκαθίσταται, η οποία είναι φυσικά συνάρτηση της έντασης που μπορεί να πάρει, ιδιαίτερα σε συνθήκες πολιτικής κρίσης, η μονομέρεια του όποιου ταξικού χαρακτήρα ενός πολιτικού κόμματος.

Αυτή η μονομέρεια όμως μπορεί να είναι και συνάρτηση των περιορισμένων γνώσεων ενός κομματικού μηχανισμού ως προς ένα γνωστικό αντικείμενο, όπως το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η κλιματική αλλαγή, που δεν συναρτάται με τις κοινωνικές τάξεις που εκφράζει το ένα ή το άλλο κόμμα, αλλά απαιτεί μια ευρύτερη προσέγγιση, που είναι μεν ουσιαστική ως προς την επιβίωση αυτών των τάξεων, αλλά δεν καλύπτεται από τα υπαρκτά στερεότυπα.

Η υιοθέτηση αυτής της ευρύτερης προσέγγισης, που έρχεται σε σύγκρουση με ιστορικά διαμορφωμένες αντιλήψεις για τα συμφέροντα μεγάλων κατηγοριών μισθωτών, ή ακόμα και με συντηρητικές αντιλήψεις μεσοαστικών στρωμάτων, είναι απαραίτητη για να ξεφύγει η συζήτηση σχετικά με τις πολιτικές για την κλιματική αλλαγή, από συνδυασμούς στερεότυπων της μόδας και οικονομικών συμφερόντων ή συντηρητικών κοινωνικών αντιλήψεων.

Το στρατόπεδο των σκεπτικιστών και των δήθεν στρατευμένων, που μας οδηγούν μαζί σε επικίνδυνα μονοπάτια για τα οποία ψεύδονται συνεχώς, δεν έχει βρει απέναντί του ένα στρατόπεδο των μαχητών της επιβίωσης: το στρατόπεδο αυτών που γνωρίζουν τι συμβαίνει πραγματικά, ανεξάρτητα από την τάξη ή κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκουν, και έχουν τη δυνατότητα να βρουν τον τρόπο συνδυασμού των ειδικών συμφερόντων με το συλλογικό συμφέρον. Για την επίτευξη αυτού του στόχου μόνο διά της γνωσιακής ικανότητας μπορούμε να ξεφύγουμε από την παγίδα της επανάληψης επιμέρους ψευδών.

* οικονομολόγος