Σχολικός εκφοβισμός: ένα «έργο» με πολλούς πρωταγωνιστές

Με αφορμή την αυτοκτονία του 15χρόνου αγοριού στην Αθήνα, έρχεται ξανά στην επικαιρότητα το θέμα του σχολικού εκφοβισμού ή bullying, όπως έχει επικρατήσει να αναφέρεται. Διαχρονικό και συνάμα επίκαιρο, γνώριμο αλλά και άγνωστο, πρόσκαιρα κοντινό και συστηματικά μακρινό στην έμπρακτη αντιμετώπισή του.

Τα τελευταία χρόνια έχουν γραφτεί άπειρα άρθρα που εξηγούν τι είναι το bullying, ποιες αιτίες το γεννούν, ποιο είναι το προφίλ του θύτη, του θύματος, ποιο ρόλο παίζει το σχολείο και η οικογένεια στην εκδήλωση του φαινομένου.

Παράλληλα, πολλές παρεμβάσεις έχουν γίνει στη σχολική κοινότητα με σκοπό όχι μόνο την ενημέρωση αλλά και την αντιμετώπιση του φαινομένου.

Παρόλα αυτά η είδηση της αυτοκτονίας ενός νέου αγοριού έρχεται να μας υπενθυμίσει με τον πλέον εκκωφαντικό τρόπο ότι δυστυχώς καμία από όλες τις παραπάνω ενέργειες δεν ήταν αρκετές προκειμένου η κοινωνία -από τη μικρότερη μέχρι τη μεγαλύτερη βαθμίδα της- να προλάβει την πράξη απελπισίας αυτού του νέου ανθρώπου.

Κάπου εκεί ξεκινά, λοιπόν, μια νέα σειρά ενεργειών που αυτή τη φορά περιλαμβάνει και πολλά κατηγορώ, «κατηγορώ» προς τους γονείς που δεν είχαν καταλάβει ότι κάτι συμβαίνει με το παιδί τους, προς το σχολείο που δεν μπόρεσε να αποτρέψει το συγκεκριμένο φαινόμενο, τους συμμαθητές του που δεν μίλησαν προκειμένου να προστατέψουν το συμμαθητή τους αλλά και τους θύτες που χωρίς ίχνος «ντροπής» οδήγησαν έναν συνομήλικό τους στην αυτοκτονία.

Όταν κοπάσει ο θόρυβος και τα φώτα της δημοσιότητας στραφούν στο επόμενο «μεγάλο» θέμα, όλη η κοινωνία θα επιστρέφει στην καθημερινότητά της μέχρι να έρθει ένα άλλο τραγικό γεγονός που θα την ταράξει πάλι ανοίγοντας έναν νέο κύκλο αντιδράσεων.

Ίσως υπάρχουν και φωνές που λένε «Mα καλά, τόσο ευαίσθητα έχουν γίνει τα σημερινά παιδιά; Και παλιά τσακωνόντουσαν αλλά δεν αυτοκτονούσαν»... 

Κι εδώ ξεκινά μια άλλη συζήτηση με πολλούς συνομιλητές γύρω από το τι είναι και τι δεν είναι bullying, τι είναι φυσιολογικό και τι αγγίζει τα όρια της ψυχοπαθολογίας.

Και επειδή θα ακουστούν πολλά και διάφορα, κανείς δεν θα μπορέσει να σχηματίσει μια σωστή και ολοκληρωμένη εικόνα του φαινομένου -που ούτως ή άλλως είναι πολυπαραγοντικό και καθόλου επιφανειακό- οπότε θα συνεχίσουμε ήσυχοι να κινούμαστε όχι στην άγνοια αλλά στην επικίνδυνη ημιμάθεια.

Τι είναι αυτό που μπορεί να βοηθήσει τελικά ώστε η όποια παρέμβαση να αποδώσει και να συμβάλει πρωτίστως στην πρόληψη παρά στην αντιμετώπιση του εκφοβισμού μέσα στο σχολικό περιβάλλον;

Η απάντηση είναι απλή: Για να μπορέσουν όλες οι παραπάνω παρεμβάσεις να αποδώσουν είναι σημαντικό να γίνουν συγχρονισμένα, στοχευμένα και με συνέπεια φωτίζοντας τις σωστές διαστάσεις του προβλήματος.

Υπάρχει μια τάση της κοινωνίας -ίσως γιατί αυτή μπορεί να γίνει ανεκτή- να ασχολείται με τα συμπτώματα και να αποφεύγει τις αιτίες των οποίων η αντιμετώπιση απαιτεί κόπο, προσπάθεια και επιμονή από όλους μας.

Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι εμπλεκόμενοι είμαστε όλοι και όχι μόνο όσοι υφίστανται τις συνέπειες του προβλήματος (θύματα) ή πρωταγωνιστούν στο περιστατικό (θύτες), αλλά και αυτοί που παρατηρούν χωρίς να αντιδρούν (παρατηρητές).

Ο ρόλος των παρατηρητών είναι πολύ σημαντικός και δυστυχώς δεν του δίνεται η δέουσα σημασία.

Στην κατηγορία των παρατηρητών ανήκουν όχι μόνο τα παιδιά στο σχολείο ή τη γειτονιά που παρακολουθούν να εκτυλίσσεται μπροστά τους η ψυχολογική ή σωματική κακοποίηση ενός άλλου παιδιού χωρίς να κάνουν τίποτα αλλά ολόκληρη η κοινωνία που μεγαλώνει τα μέλη της με τρόπο ανώριμο και ευθυνοφοβικό οδηγώντας τα να μένουν απαθή μπροστά σε οτιδήποτε δεν τους αγγίζει άμεσα.

Οφείλουμε, λοιπόν, αφενός να δώσουμε έμφαση στις αιτίες που προκαλούν το φαινόμενο και μπορεί να διαφοροποιούνται από τη μια περίπτωση στην άλλη αλλά και στην υπευθυνοποίηση όλων ώστε να συμμετέχουμε ενεργά στην αντιμετώπισή του.

Είναι, επίσης, απαραίτητο να δοθεί έμφαση στην πρόληψη μέσα από την εκπόνηση παρεμβάσεων που θα ενισχύσουν τους δεσμούς μεταξύ των παιδιών συμβάλλοντας στην αρμονική συνύπαρξή τους αλλά και στην αποδοχή του άλλου, του διπλανού, του διαφορετικού.

Και αυτό θα γίνει μόνο εάν βοηθηθούν τα παιδιά και οι έφηβοι να αποδεχθούν αρχικά τους εαυτούς τους αποδεχόμενοι κατά βάση τα δικά τους ελλείμματα και τις δικές τους μειονεξίες, τις ιδιαιτερότητες και τη μοναδικότητά τους που όταν δεν γίνονται αποδεκτές προβάλλονται στους άλλους που αποτελούν πεδίο επίθεσης.

Η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας μέσα από τα προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης που υλοποιεί στη σχολική κοινότητα θέτει ως στόχο την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας όχι μόνο των παιδιών και των εφήβων αλλά και των γονιών και των εκπαιδευτικών, ενδυναμώνοντας τους δεσμούς μεταξύ των μελών του σχολείου και συμβάλλοντας στην πρόληψη χρόνιων παθολογικών φαινομένων, όπως το bullying.

* Ψυχολόγος - συνεργάτις της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας