Εγκλημα, μίσος, προκατάληψη

Πριν από λίγες ημέρες μια τραγωδία εκτυλίχθηκε στην Αμφισσα, καθώς ένας 35χρονος δολοφόνησε πυροβολώντας ένα 13χρονο παιδί.

Υπάρχουν έκδηλες και μη έκδηλες πτυχές της τραγωδίας, στον βαθμό που αυτό το έγκλημα σχετίζεται με υποκρυπτόμενους κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες.

Αρχικά, αναφορικά με το γεγονός καθαυτό, γεννώνται ερωτήματα για τα αίτια της πράξης, τα οποία παραμένουν άγνωστα. Οι εικασίες για διαρρήξεις φαίνεται να μην υφίστανται.

Η ωμή βία, η οποία στέρησε τη ζωή ενός παιδιού, εντάσσεται στη σφαίρα της ρατσιστικής συμπεριφοράς και μάλιστα στην ακραία έκφρασή της. «Μεταμφιέζεται» σε αγωνία ή φόβο για την προστασία της περιουσίας ή και της ζωής ακόμα, υποκρύπτοντας τη σαδιστική απόλαυση που αντλεί ο ρατσιστής από την τιμωρία του διαφορετικού.

Ερωτήματα όμως εγείρονται για τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία αντιμετωπίζει το γεγονός.

Ενώ θα περίμενε κανείς πως θα εκφραστεί έντονα ο αποτροπιασμός της, εφόσον πρόκειται για τη δολοφονία ενός παιδιού, αντίθετα υπερτονίζεται η καταγωγή του θύματος. Σαν δηλαδή να μην της άξιζε να ζει, εφόσον γεννήθηκε Ρομά και έχει διαφορετική πολιτισμική και κοινωνική ταυτότητα από την κυρίαρχη.

Γενικεύοντας θα λέγαμε πως το 2018 στην Ελλάδα δεν θεωρείται αυτονόητο το δικαίωμα στη ζωή κάθε ανθρώπου, ανεξάρτητα από φυλή, φύλο, θρήσκευμα, εθνοτική ή κοινωνική καταγωγή.

Ως κοινωνία φαίνεται να αγνοούμε επιδεικτικά τον σεβασμό των δικαιωμάτων του ατόμου, να αγνοούμε και να υποβαθμίζουμε το διαφορετικό και ακόμα χειρότερα να δικαιολογούμε πράξεις μίσους που απορρέουν από «καθυστερημένες» νοητικές συνήθειες.

Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάστηκε το γεγονός από τα ΜΜΕ. Η απομόνωση του χαρακτηριστικού της καταγωγής της από όλα τα άλλα ατομικά και κοινωνικά της χαρακτηριστικά και ο υπερβολικός τονισμός του «φόβου για αντίποινα από τους Ρομά της περιοχής» είχαν αποτέλεσμα την ενεργοποίηση των προκαταλήψεων, των φόβων και όλων των ανορθολογικών στοιχείων, τα οποία συνδέονται με τη μειονοτική ομάδα.

Οι παραβατικές συμπεριφορές, με τις οποίες συχνά συνδέονται, γίνονται αντιληπτές ως αποτέλεσμα εγγενών, βιολογικών αιτιών και όχι ως συνέπεια των κοινωνικών συνθηκών και της απομόνωσης, στις οποίες η κοινωνία με την εκ των προτέρων ταξινόμηση τους έχει επιβάλει να ζουν.

Τα περισσότερα ΜΜΕ, αντίθετα, διοχετεύουν το μίσος στην κοινωνία και λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές κοινωνικών στερεότυπων.

Επιπλέον, με αφορμή το γεγονός, στα μέσα κοινωνική δικτύωσης έχει αναπτυχθεί μια ρητορική του μίσους η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ, όχι μόνο υπερασπίζεται τη δολοφονία του παιδιού, αλλά τη δικαιολογεί με βάση τον διαφορετικό τρόπο ζωής των Ρομά.

Εκφράσεις όπως «θα γεννούσε 10 παιδιά, αφού παντρευόταν έναν 30άρη γύφτο» δηλώνουν την υποτίμηση και το μίσος για τον διαφορετικό τρόπο ζωής της πολιτισμικής αυτής ομάδας.

Οι μειωτικές και προσβλητικές εκφράσεις που αναφέρονται συγκροτούν τον ρατσιστικό λόγο, ο οποίος επικρατεί και έχει στόχο να πείσει. Δεν είναι ιδεολογικά ουδέτερος, έχει σκοπό να παγιώσει τις κοινωνικές σχέσεις, να οξύνει τις υφιστάμενες ανισότητες, αλλά κυρίως να επιβάλει επικίνδυνες μορφές εξουσίας.

Τα κοινωνικά ζητήματα της εποχής είναι ιδιαίτερα κρίσιμα. Η επικράτηση της ανασφάλειας, της αβεβαιότητας και της κουλτούρας της βίας οφείλουν να αφυπνίσουν και να δραστηριοποιήσουν πολίτες και θεσμούς.

O Σύλλογος Ελλήνων Κοινωνιολόγων καταδικάζει γεγονότα ρατσιστικής βίας, υποστηρίζει τον διάλογο και πρεσβεύει την ανάγκη για δράση, έτσι ώστε να ορθωθεί ένας αντίλογος σεβασμού και αποδοχής ενάντια σε κάθε μορφή ρατσισμού και βίας.

* Κοινωνιολόγοι, μέλη του Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων