Η Αντιγόνη ζει; Ανυπακοή και Αριστερά

Διάβασα στην «Εφ.Συν.» της 25.1.2018 το άρθρο του Παντελή Κυπριανού «Ο Σωκράτης, η πολιτική ανυπακοή και οι βέλτιστοι κανόνες», που απαντά στο δικό μου άρθρο «Θα έπινε ο Σωκράτης σήμερα το κώνειο;» (15.1.2018). Η διαφωνία μας είναι, φοβάμαι, ριζική και αφορά το καθήκον των πολιτών απέναντι στο καθεστώς των μνημονίων.

Ανήκω στην πλειονότητα των Ελλήνων που θεωρεί τα μνημόνια καταστροφικά για τη χώρα και απειλή κατά της δημοκρατίας και ανεξαρτησίας της.

Γι’ αυτό πιστεύω πως καλώς πολλοί στην Αριστερά καλούν τους πολίτες να αντιστέκονται στα μέτρα που πηγάζουν από αυτά, μέσα από στρατηγικές ανυπακοής, όπως το κίνημα κατά των πλειστηριασμών. Ο Π.Κ., παρ' όλο που διαφωνεί με τα μνημόνια, υπογραμμίζει ότι αυτά υποστηρίζονται από εκλεγμένες «πλειοψηφίες».

Γι’ αυτό τονίζει ότι η στάση μου «ενέχει το ενδεχόμενο κάθε ομάδα να αποφασίζει κατά το δοκούν [...] κάτι που συμβαίνει κατά κόρον στα καθ’ ημάς» και προκρίνει ως «περισσότερο λειτουργική και δημοκρατική μια εκδοχή της πρότασης του Χάμπερμας: τη συγκρότηση και αποδοχή κανόνων, όσο γίνεται πιο έλλογων και διαλογικών».

Δεν πρόκειται να μετατρέψω τη συζήτηση σε αντιπαράθεση γύρω από τις απόψεις του Χάμπερμας, αλλά επειδή ο Π.Κ. τις παρουσιάζει ως την αποστομωτική απάντηση σε όσα προτείνω, οφείλω να του επισημάνω ότι ο Γερμανός φιλόσοφος κάθε άλλο παρά αντίθετος είναι στην ανυπακοή.

Στο άρθρο του «Πολιτική ανυπακοή: Τεστ οξύτητας του δημοκρατικού συνταγματικού κράτους» (1985), ο Χάμπερμας όχι μόνο δεν θεωρεί την ανυπακοή αντίθετη προς τη δημοκρατία, αλλά την ανάγει σε βασική προϋπόθεσή της.

Συνεπώς, η εντύπωση που δημιουργεί ο Π.Κ., ότι δήθεν οι «έλλογοι και διαλογικοί κανόνες» που κατά τον Χάμπερμας στηρίζουν τη δημοκρατία υπονομεύονται από μια στρατηγική ανυπακοής, είναι θεωρητικά εσφαλμένη και πολιτικά παραπλανητική.

Για τον Γερμανό φιλόσοφο, η ανυπακοή συμπληρώνει και τελικά εντάσσεται στους «έλλογους και διαλογικούς» κανόνες της σύγχρονης δημοκρατίας. Μόνο τα ανελεύθερα καθεστώτα την εξαιρούν από αυτούς.

Ας μιλήσουμε, όμως, πρακτικά. Το 1955, η μαύρη Αμερικανίδα Ρόζα Παρκς παραβίασε τους ρατσιστικούς νόμους της Αλαμπάμα και κάθισε στις θέσεις των λευκών στο λεωφορείο, καταλήγοντας στο αστυνομικό τμήμα. Σήμερα, είναι εθνική ηρωίδα. Αν αποδεχόταν το σκεπτικό του Π.Κ., τότε θα έπρεπε να συμμορφωθεί με τους ρατσιστικούς νόμους της Πολιτείας της, διότι και αυτοί υποστηρίζονταν από «εκλεγμένες πλειοψηφίες».

Παρομοίως, το 1989-1990, στη Βρετανία, η κυβέρνηση Θάτσερ εισήγαγε τον ταξικά βάρβαρο «κεφαλικό φόρο», που ωχριά μπροστά στον δικό μας ΕΝΦΙΑ. Χιλιάδες πολιτών αρνήθηκαν να τον πληρώσουν, μπλοκάροντας τα δικαστήρια, μέχρι που έριξαν την πανίσχυρη κ. Θάτσερ. Αν άκουγαν την επιλεκτική ερμηνεία του Χάμπερμας από τον Π.Κ., η κ. Θάτσερ θα παρέμενε για άλλα επτά χρόνια στην εξουσία, ενώ ο φόρος της θα φτωχοποιούσε εκατομμύρια οικογένειες.

Ο Π.Κ. ισχυρίζεται επιπλέον ότι προτείνω μια στρατηγική που ενθαρρύνει τον καθέναν να πράττει «κατά το δοκούν» και να αυτοαναγορεύεται «σε αποκλειστικό κάτοχο του δίκιου, του ηθικού, της μοναδικής αλήθειας». Και οι δύο κριτικές είναι ανυπόστατες. Πρώτον, ποτέ δεν υποστήριξα ότι δικαιούται κανείς να καταφεύγει στην ανυπακοή, όποτε διαφωνεί με κάποιον νόμο. Αντιθέτως, προσδιόρισα τρεις συνθήκες κάτω από τις οποίες νομιμοποιείται μια τέτοια πράξη: όταν παραβιάζεται το Σύνταγμα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι θεμελιώδεις αρχές της ηθικής και λογικής.

Αν τώρα ο Π.Κ. θεωρεί ηθικότερο να συμμορφωνόμαστε σε νόμους που παραβιάζουν το Σύνταγμα και τα ανθρώπινα δικαιώματα, επειδή υποστηρίζονται από προσωρινές πλειοψηφίες, ας το πει καθαρά.

Δεύτερον, από πού προκύπτει ότι, όποιος προσφεύγει στην ανυπακοή, αυτοαναγορεύεται σε «αποκλειστικό κάτοχο» της αλήθειας και ηθικής;

Το 1990-1992 ήμουν μεταξύ των χιλιάδων που δεν πλήρωσαν τον «κεφαλικό φόρο» της Θάτσερ, όμως δεν έπαψα να σέβομαι τις γνώμες «των άλλων» και ούτε θεώρησα ανήθικη τη στάση όσων επέλεγαν τη νόμιμη καταγγελία του φόρου. Απλώς, δεν τη συμμεριζόμουν.

Επειδή όμως ξέρει ότι δεν συζητώ την ανυπακοή γενικά, αλλά πάντα στο πλαίσιο του καθεστώτος των μνημονίων, απορώ γιατί ο Π.Κ. παρουσιάζει το ζήτημα ως «αντίθεση ιδιωτικού/κρατικού».

Οταν ο πρωθυπουργός έχει δημόσια δηλώσει ότι υποχρεώθηκε να υπογράψει το μνημόνιο «με το μαχαίρι στο λαιμό» (14.7.2015), τότε για ποιο «κράτος» μιλάμε;

Η ανυπακοή στα μνημόνια (και τα μεταμνημονιακά προγράμματα) είναι πρωτίστως μια στρατηγική υπεράσπισης του ελληνικού κράτους από το ημιαποικιακό καθεστώς στο οποίο το έχει υποβάλει η Τρόικα, όχι εναντίωσης σε αυτό.

Αν τώρα η υπεράσπιση της κυριαρχίας του κράτους απαιτεί ανυπακοή στη σημερινή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αυτό είναι ένα ζήτημα για το οποίο εκείνη οφείλει εξηγήσεις, όχι όσοι αντιστέκονται στην τρόικα.