Το χρονικό μιας προαναγγελθείσας καταστροφής

Σε συνέχεια των δημοσιευμάτων της 27ης & 28ης ολοκληρώνεται η αναφορά από μέρους μου για τα κυριότερα αίτια του πλημμυρικού επεισοδίου της 15ης Νοεμβρίου στη Μάνδρα.

Τα προηγούμενα δημοσιεύματα αφορούσαν τα αίτια που οφείλονται σε ανθρωπογενή παρέμβαση επί των στοιχείων του χειμάρρου (κοίτη και αναβαθμίδες), που συνέβαλαν τα μέγιστα για την καταστροφικότητα του πλημμυρικού επεισοδίου.

Επιπροσθέτως τονίστηκε ότι η αντιπλημμυρική προστασία θα πρέπει να συγκλίνει προς μια γεωοικολογική παρέμβαση, ώστε οι πλημμυρικές παροχές (και μη) να παγιδεύονται σε μικρά φράγματα (και να διοχετεύονται στους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες) ανάντη του αστικού ιστού της Μάνδρας, σαν συνοδό αντιπλημμυρικό έργο μιας ενδεχόμενης εκτροπής των χειμάρρων. 

Το πλημμυρικό επεισόδιο της 15ης Νοεμβρίου τύπου Flash Flood (ξαφνική πλημμύρα) οφείλεται σε ακραία βροχόπτωση και συγκεκριμενοποιείται στα εξής ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: 

1. στην επιλεκτική κατανομή και ένταση της ακραίας βροχόπτωσης σε συγκεκριμένες υδρολογικές λεκάνες του ορεινού όγκου Πατέρα 

2. στη μεγάλη περίοδο επαναφοράς (επαναληψιμότητα) του υδρομετεωρολογικού φαινομένου. 

Πριν εκδοθούν τα επίσημα δελτία Τύπου του Αστεροσκοπείου Αθηνών, η επιλεκτική ένταση και κατανομή της βροχής ήταν γνωστή από την ημέρα της καταστροφής.

Πληροφορίες από μόνιμους κατοίκους στα ορεινά των υδρολογικών λεκανών των χειμάρρων Σούρες στον οικισμό ΤΙΤΑΝ (θέση Αγ. Σωτήρα) οδηγούσαν στο συμπέρασμα ότι η βροχόπτωση περιορίστηκε σε συγκεκριμένη και όχι στην ευρύτερη περιοχή μεταξύ Μεγάρων, Μάνδρας Οινόης και Βιλίων.

Μάλιστα στην περιοχή της Μάνδρας το ύψος βροχής ήταν τόσο χαμηλό, που δεν χρειαζόταν να κυκλοφορήσει κάποιος με ομπρέλα. 

Το δελτίο Τύπου του Αστεροσκοπείου Αθηνών της 20ής Νοεμβρίου ήρθε να επιβεβαιώσει τις μαρτυρίες των κατοίκων, το οποίο αναφέρει μεταξύ άλλων: «το συνολικό ύψος βροχής στον πυρήνα του συμβάντος ξεπέρασε τα 200 mm σε χρονικό διάστημα 6 ωρών [...], που αποτελεί μια πάρα πολύ ισχυρή και σχετικά σύντομη βροχόπτωση».

Ενώ σε προηγούμενη επίσημη ανακοίνωση το Αστεροσκοπείο είχε επισημάνει το γεγονός ότι οι βροχοπτώσεις των δύο προηγούμενων ημερών ενδεχομένως είχαν οδηγήσει σε κορεσμό του εδάφους.

Προβάλλοντας επομένως τον χάρτη χωρικής κατανομής της βροχόπτωσης πάνω σε ψηφιακό μοντέλο αναγλύφου της περιοχής, σε σχέση με τις υδρολογικές λεκάνες των χειμάρρων Σούρες και Αγίας Αικατερίνης, αποτυπώνεται παραστατικά η επιλεκτικότητα της κατανομής και έντασης της βροχής.

Παρατηρείται λοιπόν ότι ο κύριος όγκος του νερού έπεσε στα ορεινά των λεκανών. Ο μεγάλος όγκος του νερού, μην μπορώντας να κατεισδύσει (λόγω κορεσμού των εδαφών από προηγούμενες βροχοπτώσεις), απέρρευσε επιφανειακά.

Για τον λόγο ότι οι κλίσεις των πρανών και της κοίτης είναι μεγαλύτερες στα ορεινά (σε σχέση με τα πεδινά), ο υδάτινος όγκος απέκτησε μεγάλη ταχύτητα (ορμή), διαβρώνοντας και παρασύροντας τα πάντα στο πέρασμά του. 

Εντυπωσιακό είναι ότι η εν λόγω επιλεκτικότητα δεν επηρέασε μία γειτονική υδρολογική λεκάνη, εκείνη της Λούτσας.

Συγκρίνοντας το υδρογραφικό δίκτυο της Λούτσας με εκείνο του χειμάρρου της Αγίας Αικατερίνης, παρατηρείται ότι έχει την υποδιπλάσια έκταση, ενώ μοιράζονται τον ίδιο υδροκρίτη.

Αν η ένταση και το ύψος βροχής ήταν ίδια και γι' αυτή την υδρολογική λεκάνη (δηλ. βρισκόταν στον πυρήνα της ισχυρής βροχόπτωσης, βλ. εικόνα με έντονη κόκκινη & βυσσινί απόχρωση), θα περιμέναμε (υποδιπλάσιες) καταστροφές στην περιοχή των εργατικών πολυκατοικιών της Μάνδρας.

Το γεγονός ότι δεν παρατηρήθηκε πλημμυρική απορροή στο ρέμα Λούτσα αποτελεί απόδειξη της επιλεκτικότητας της έντασης του ακραίου φαινομένου. 

Θα πρέπει να σημειωθεί ακόμη ότι το ρέμα Λούτσα αποπλένει την υδρολογική λεκάνη του Μελετανίου, γνωστό για την επιλογή του ως χώρου Απόθεσης Επικίνδυνων Αποβλήτων (σύμφωνα με τον περιφερειακό σχεδιασμό και παλαιότερα με τον νόμο περί ΟΕΕΔΑ του 2003).

Δε θα 'θελε να φανταστεί κανείς το αποτέλεσμα ενός ανάλογου πλημμυρικού επεισοδίου στην περιοχή, λαμβάνοντας υπόψη το ιστορικό και την έλλειψη αντιπλημμυρικού σχεδιασμού διαχρονικά στην περιοχή. 

Το αποτέλεσμα της επιλεκτικότητας της έντασης και της κατανομής του ακραίου φαινομένου είναι ότι το πλημμυρικό επεισόδιο έπιασε απροετοίμαστους τόσο τους κατοίκους της Μάνδρας όσο και τις δημόσιες υπηρεσίες, αφού δεν υπήρχαν ενδείξεις στα πεδινά για τη σφοδρότητα του φαινομένου που θα επακολουθούσε, ώστε να λάβουν προληπτικά έκτακτα μέτρα ανάγκης για να αποφευχθούν τουλάχιστον οι ανθρώπινες απώλειες. 

*γεωλόγος MSc ΕΚΠΑ, κάτοικος Μάνδρας