Γνωμικών διαχρονική σοφία

Κατά τον Αριστοτέλη, «μία γαρ χελιδών έαρ ου ποιεί, ουδέ μία ημέρα» («Ηθικά Νικομάχεια», 1098a 19).

Τόσο παλιό είναι το σημερινό γνωμικό (ακόμη και από την εποχή του Αισώπου) ότι ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη.

Συνεχίζω με το αρχαίο γνωμικό –που επιζεί επίσης ώς τις μέρες μας και αναφέρεται στο έργο του Αισχύλου «Αγαμέμνων»– «πάθει μάθος», δηλαδή, σύμφωνα με τη σημερινή λαϊκή σοφία, «παθός μαθός», που σημαίνει ότι θα πρέπει να μαθαίνουμε από τα παθήματά μας, υποταγμένοι σε έναν πανάρχαιο θεϊκό νόμο φρονηματισμού.

Τα αποφθέγματα αυτά δεν τα παρέθεσα μόνο για τη διαχρονική τους παρουσία, ενδεικτική της ελληνικής πολιτισμικής μας συνέχειας.

Πολύ περισσότερο, θα ήθελα εδώ να συνδέσω τη σοφία αυτών των γνωμικών με σύγχρονες βιωματικές μας επιλογές, στο πλαίσιο αναζήτησης της προσωπικής μας ευτυχίας, αλλά και με σύγχρονες πτυχές των πολιτικών μας πραγμάτων.

Πράγματι, το αποφθεγματικό απόσπασμα του Αριστοτέλη, που προανέφερα, αποσκοπούσε τελεολογικά στην ανάδειξη της βασικής προϋπόθεσης για την επίτευξη της ανθρώπινης ευδαιμονίας.

Με την αναφορά του στο ένα χελιδόνι που δεν φέρνει την άνοιξη ούτε για μια μέρα, ο Αριστοτέλης εννοεί ότι η ενέργεια της ψυχής θα πρέπει να συμφωνεί με την αρετή σε ολόκληρη τη ζωή μας για να γίνουμε ευδαίμονες και ότι η ευδαιμονία αυτή δεν θα ήταν δυνατή αν η συμφωνία ψυχής και αρετής κρατούσε ένα μικρό μόνο χρονικό διάστημα ή μία μόνο μέρα.

Η τήρηση αυτής της προϋπόθεσης, και μάλιστα για το διάστημα μιας ολόκληρης ζωής, προσκρούει, ιδιαίτερα στις μέρες μας, σε τεράστιες δυσκολίες, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο.

Πώς θα μπορούσε άραγε ο σημερινός, κατακερματισμένος, παραπλανημένος και αγοραία προσανατολισμένος άνθρωπος –που βιώνει όλα τα θετικά αλλά και τα ιδιαιτέρως αρνητικά επακόλουθα της «ταχυκουλτούρας», η οποία τεχνηέντως και πλήρως αντιδημοκρατικά του επιβάλλεται στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια παρουσία του, από το διαδίκτυο, τα ΜΜΕ και την τεχνοκρατικά δομημένη κοινωνία (που συνεχώς τον καλεί σε εγρήγορση και προσαρμογή)– να οικοδομήσει, μέσα στην αγχώδη και καταπιεστική καθημερινή ανασφάλεια, μια στέρεη, ουσιαστική κοσμοαντίληψη, που απαιτεί χρόνο, ηρεμία και προσωπική εσωτερική εργασία και προσπάθεια;

Πώς θα μπορούσε να βρει τον χρόνο για την αναζήτηση της αρετής, την εντύπωσή της στην ψυχή του και τη συνεχή και ουσιαστική κατοχή της;

Πώς θα κατόρθωνε, μέσα στην καθημερινή του αγωνία και βιασύνη, να αναγνωρίσει όλες εκείνες τις πνευματικές πηγές και αξίες που θα του επέτρεπαν να κατανοήσει την πολυδιάστατη αξία της πραγματικότητας και να αναζητήσει την ευτυχία του όχι μόνο στο εφήμερο, στο ένα και συχνά ομοιότροπα επαναλαμβανόμενο συμβάν, αλλά πολύ περισσότερο σε ό,τι θα μπορέσει να νοηματοδοτήσει ολόκληρη τη ζωή του σε βάθος χρόνου και ουσιαστικά;

Αλλά ερχόμενοι και στην πολιτική μας ιστορία και στο αισχύλειας προέλευσης «παθός μαθός», πόσα λίγα, πράγματι, κατορθώσαμε να μάθουμε από τα τόσα πολιτικά μας λάθη στο διάβα της Ιστορίας μας και, αντιθέτως, πώς κατορθώναμε, μαθαίνοντας από τα παθήματά μας, να ομονοούμε και να μεγαλουργούμε;

Τι είναι άραγε αυτό που άλλες χώρες τις οδηγεί –όχι μόνο με την παραμικρή δυσλειτουργία, δυσχέρεια ή απόκλιση από τους αναμενόμενους οικονομικούς δείκτες, αλλά και με την πλήρη απουσία εξωτερικών κινδύνων– στην ομόνοια και την εθνική συνεννόηση;

Και τι συγκριτικά με τα παραπάνω –και σε πλήρη αντιστροφή για τις υπάρχουσες εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες, αναφορικά με τη χώρα μας, που κινδυνεύει να αφανιστεί πλήρως– είναι αυτό που εμποδίζει τη σημερινή αντιπολίτευση να αναλογιστεί και τις δικές της ευθύνες, να παραδειγματιστεί από τις τόσες, ιστορικά καταγεγραμμένες, συμφορές που βίωσε η χώρα, λόγω διχόνοιας και αρρωστημένων πολιτικών εγωισμών και οπορτουνισμών, να στηρίξει τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες και να προχωρήσουμε, μεταρρυθμιστικά, δημιουργικά και όχι πάντως τεχνοκρατικά σε μια εθνική συνεννόηση, που με μια φωνή θα αντιτάξει, με αξιοπρέπεια και σεβασμό στην Ιστορία αυτού του λαού, το «ώς εδώ και μη παρέκει»;

Τα ερωτήματα αυτά δεν είναι ρητορικά, είναι εύλογα –αφού κάθε λογικά και στοιχειωδώς πολιτικά σκεπτόμενος άνθρωπος θα τα έθετε σίγουρα– και καθώς είναι ζωτικής σημασίας απαιτούν μια άμεση και έντιμη απάντηση.

Ας γίνει μία μόνο σχετική δημοσκόπηση, με ένα και μοναδικό ερώτημα, αυτό για μια πανεθνική πολιτική συνεννόηση, και πιστεύω πως θα καταγραφεί, στη συγκεκριμένη περίπτωση, μια σημαντική δυσαρμονία μεταξύ της στάσης του μεγαλύτερου μέρους της σημερινής αντιπολίτευσης και του λαού.

Ας περάσουμε τον κίνδυνο του αφανισμού μας και μετά, αν τόσο πια το θέλουμε, ας επιστρέψουμε στο γνώριμό μας «σπορ» της αλληλοϋπονόμευσης και του αλληλοσπαραγμού.

*καθηγητής Φιλοσοφίας της Τεχνοεπιστήμης στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΠΤΔΕ του ΑΠΘ