«Η Ε.Ε. έχει αναπτύξει τον πειθαρχικό νεοφιλελευθερισμό»

Ο Στέφεν Γκιλ, χρησιμο­ποιώντας ένα ανανεωμένο εννοιολογικό πλαίσιο, αναλύει τις επιπτώσεις του νεο­φιλελευ­θερισμού και τους κινδύνους από τις πολιτικές της Δεξιάς και των συντηρητικών δυνάμεων. Στόχος, σύμφωνα με τον ίδιο, μια διεθνική, σοσιαλιστική και πράσινη Ευρώπη.

• Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς έχουν μεταλλαχθεί τα σύγχρονα καπιταλιστικά κράτη υπό την κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και τη διαδικασία νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης;

Η αναδιάρθρωση των καπιταλιστικών κρατών καθοδηγείται από μια τρομακτική ανάπτυξη της ισχύος και της κινητικότητας του κεφαλαίου και την εξασθένηση της οργανωμένης εργασίας. Δεν είναι τόσο το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο που κυριαρχεί, αλλά το εταιρικό κεφάλαιο γενικότερα.

Τα νεοφιλελεύθερα κράτη επιχειρούν να επιβάλουν τις εντολές της αγοράς σαν λύση στα δημόσια προβλήματα, δηλαδή την ιδιωτικοποίηση του νερού, της στέγασης, της εκπαίδευσης, της υγείας και του κοινωνικού κράτους, αλλά και την κατάργηση των δικαιωμάτων και των κατακτήσεων των εργαζομένων, οι οποίοι εξαναγκάζονται να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί παγκοσμίως και να φτάσουν, για παράδειγμα, εκείνους της Κίνας και της Ινδίας.

Καθώς η παραγωγή αναδιαρθρώνεται μέσω της αυτοματοποίησης και της εισαγωγής των υπολογιστών, δημιουργείται ένας νέος παγκόσμιος καταμερισμός εργασίας και τα κράτη αναπτύσσουν πολιτικές και διεθνείς συμφωνίες για την απελευθέρωση του εμπορίου και των επενδύσεων, οι οποίες κυριαρχούνται από τις μεγάλες επιχειρήσεις.

Ταυτοχρόνως, οι πλούσιες εταιρείες, οι τράπεζες, τα άτομα, οι διαμορφωτές της πολιτικής και οι εγκληματίες προσπαθούν να κρύψουν τα κέρδη τους σε εξωχώρια κέντρα, αποφεύγοντας τη φορολογία.

• Εδώ και μερικά χρόνια έχετε εισαγάγει τον όρο «νέος συνταγματισμός», τον οποίο συνδέετε με τον νεοφιλελευθερισμό. Μπορείτε να μας τον εξηγήσετε;

Σε συνάρτηση με την παγκόσμια οικονομική κρίση, η Ε.Ε. προσπάθησε να αναπτύξει αυτό που ονομάζω πειθαρχικό νεοφιλελευθερισμό, εν μέρει μέσω των λεγόμενων τεχνοκρατικών και μέτρων εκτάκτου ανάγκης, κατά βάση εκτός δημοκρατικού διαλόγου και διαβούλευσης.

Ο νέος συνταγματισμός αναφέρεται σε ειδικά νομοθετήματα και στοιχεία της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης που σχετίζονται με αυτό, με στόχο να αποκόψει τις σημαντικές αποφάσεις στην οικονομική πολιτική από τη δημοκρατική λογοδοσία και τον έλεγχο. Αυτά τα μέτρα τείνουν να αυξάνουν τη δύναμη του κεφαλαίου στη διαμόρφωση των δημόσιων πολιτικών.

• Ποια θεωρείτε τέτοια σημαντικά νομοθετήματα;

Καλά παραδείγματα είναι η Συνθήκη του Μάαστριχτ και το πρόσφατο Δημοσιονομικό Σύμφωνο. Αυτά επιτρέπουν στον Γερμανό υπουργό Οικονομικών, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, να ισχυρίζεται ότι η ανακούφιση του χρέους είναι παράνομη (για την Ελλάδα), καθώς παραβιάζει τους βασικούς νόμους της Ε.Ε.

Η δημιουργία παγκοσμίως των λεγόμενων ανεξάρτητων κεντρικών τραπεζών είναι επίσης ένα χαρακτηριστικό της νεοφιλελεύθερης εποχής, με τους διοικητές τους να επιλέγονται από τα ιδιωτικά τραπεζικά συμφέροντα (όχι από τα συνδικάτα ή από τους προοδευτικούς οικονομολόγους).

Οι κεντρικές τράπεζες είναι οι βασικοί καθοδηγητές της ανάπτυξης του τεράστιου και αυξανόμενου δημόσιου χρέους, το οποίο αποπληρώνεται με τεράστιες «διασώσεις» στον ιδιωτικό τραπεζικό και εταιρικό τομέα μετά το κραχ του 2008. Η νομισματική επέκταση έχει βοηθήσει στο να πλουτίζουν περαιτέρω οι πλουτοκράτες (η οργάνωση Oxfam ανακοίνωσε ότι στις αρχές του 2017 έξι άτομα κατείχαν περισσότερο πλούτο από το σύνολο του πλούτου του μισού πληθυσμού της γης).

• Υπάρχει επιστροφή της ταξικής ανάλυσης;

Εχει ενδιαφέρον ότι αυτή η ταξική φύση της νομισματικής πολιτικής αποκαλύφθηκε από έναν από τους πλέον ωφελημένους, τον χρηματιστή Τζορτζ Σόρος, το 2015 στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός.

Εδειξε ότι η «ποσοτική χαλάρωση», η οποία εφαρμόζεται από σημαντικές κεντρικές τράπεζες, τείνει να «αυξάνει την ανισότητα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς» και ανάμεσα σε χώρες, ενισχύοντας τους κατόχους ιδιοκτησίας, ενώ αποτυγχάνει να σταματήσει την πίεση προς τα κάτω στους μισθούς.

Ο Στάνλεϊ Ντράκενμιλερ, ένας άλλος δισεκατομμυριούχος, διευθυντής ενός hedge fund και πρώην συνεργάτης του Σόρος, τόνισε το 2016 ότι η «ποσοτική χαλάρωση» αποτελεί μέρος της μεγαλύτερης αναδιανομής πλούτου στην Ιστορία από τη μεσαία τάξη και τους φτωχούς προς τους πλούσιους.

Ετσι, η νεοφιλελεύθερη πολιτική οικονομία εμπεριέχει την ιδιωτικοποίηση των κινδύνων και των κανόνων της αγοράς για την πλειονότητα, ενώ οι πλούσιοι και οι μεγάλες επιχειρήσεις κοινωνικοποιούν τους κινδύνους και κερδίζουν από τεράστιες διασώσεις, αλλά και από το φτηνό χρήμα, το οποίο δεν είναι διαθέσιμο στους λιγότερο ισχυρούς.

• Τις τελευταίες δεκαετίες βλέπουμε πιο ατομικιστικά πλαίσια δράσης και συμμετοχής στην πολιτική, κάτι που φαίνεται να συνδέεται με αυτό που αποκαλείτε «πολιτισμό της αγοράς». Ποια είναι η γνώμη σας;

Ο πολιτισμός της αγοράς αντανακλά μια κτητική, ατομικιστική, καταναλωτική και οικολογικά μυωπική προοπτική για τον κόσμο και το μέλλον του. Βασίζεται σ’ ένα ενεργοβόρο σύστημα, το οποίο εκμεταλλεύεται και εξαντλεί μη ανανεώσιμες πηγές.

Θέτει σε κίνδυνο τις πιο βασικές συνθήκες για τη ζωή στον πλανήτη. Εξ ορισμού αυτό το πλαίσιο της ανάπτυξης λειτουργεί με αποκλεισμούς και, εάν συνεχίσει να εξαπλώνεται δίνοντας ελάχιστη προσοχή στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά του αποτελέσματα, μπορεί να καταστεί καταστροφικό παγκοσμίως.

• Οι αποκαλύψεις του Εντουαρντ Σνόουντεν και του Τζούλιαν Ασάνζ επιβεβαιώνουν τους φόβους για ένα σύγχρονο Πανοπτικόν και υπονομεύουν την ιδέα της δημοκρατίας. Υπάρχουν τρόποι να αντισταθούν οι πολίτες σ’ αυτές τις ολοκληρωτικές τάσεις;

Στη μεγάλη τους πλειονότητα οι άνθρωποι δεν θέλουν να κυριαρχούνται από τον Μεγάλο Αδελφό. Οι τεχνολογίες του Πανοπτικού είναι διαλεκτικές και εμπεριέχουν την ικανότητα να τεθούν οι ισχυροί υπό έλεγχο, με μηχανισμούς δημοκρατικής επιτήρησης.

Αυτό επομένως εμπεριέχει επίσης δυνατότητες νέοι πολιτικοί σχηματισμοί να αναπτύξουν και να μοιραστούν γνώση και επεξεργασμένες πρωτοβουλίες, ώστε να αναπτύξουν περαιτέρω τη γνώση και τα δημόσια αγαθά σε όλο τον κόσμο.

Τα τεχνικά μέσα για την υπέρβαση της επιτήρησης από την NSA και από τους μηχανισμούς του κράτους ασφάλειας υπάρχουν όντως και το σύστημα παρακολούθησης των Πέντε Ματιών δεν μπορεί να μας ελέγξει όλους.

Οι προοδευτικές δυνάμεις πρέπει επίσης να αντιδράσουν άμεσα στις δυνάμεις της Δεξιάς, οι οποίες χρησιμοποιούν αυτές τις τεχνολογίες για να χειραγωγούν τις εκλογές και τα δημοψηφίσματα, όπως στο Brexit και στην εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ.

• Πώς βλέπετε το μέλλον της Ευρώπης, δεδομένων του σημερινού συσχετισμού δυνάμεων και της ανόδου της ξενοφοβίας, του ρατσισμού ή ακόμα και φασιστικών πολιτικών δυνάμεων;

Το ερώτημα πώς να συνδυάσουμε την παραγωγή, την κοινωνική αναπαραγωγή και πολιτικές συνεπείς με τη βιωσιμότητα της ανάπτυξης και της βιόσφαιρας, όπως και το ερώτημα πώς να επεκτείνουμε και να προστατεύσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα των λαών, θα εξακολουθήσουν να βρίσκονται στην καρδιά των ευρωπαϊκών πολιτικών διλημμάτων, αλλά και της παγκόσμιας γεωπολιτικής στο μέλλον.

Στην ευρωπαϊκή πολιτική διεξάγεται μια μάχη γύρω απ’ αυτά τα κομβικά ερωτήματα. Οι αντιδραστικές δυνάμεις δεν προσφέρουν κάποια βιώσιμη και μακροπρόθεσμη λύση σ’ αυτά. Οι δυνάμεις της Αριστεράς πρέπει να συμφιλιώσουν τις εθνικές και λαϊκές λύσεις με σχέδια για μια διεθνική, ανοικοδομημένη, σοσιαλιστική και πράσινη Ευρώπη.

Το νεοφιλελεύθερο σχέδιο του λεγόμενου ευρωπαϊκού πολιτικού κέντρου βρίσκεται υπό πίεση και χάνει κοσμική πολιτική υποστήριξη, παρότι, παραδόξως, το Brexit και η εκλογή του Τραμπ, με την αντιευρωπαϊκή του στάση, έχουν στηρίξει κάποια στοιχεία του κεντριστικού σχεδίου, τουλάχιστον επί του παρόντος.

ποιος είναι

Στέφεν Γκιλ: Γεννημένος το 1950 στη Βρετανία, μετανάστευσε τη δεκαετία του 1990 στον Καναδά, ως «διανοούμενος-πρόσφυγας από τον θατσερισμό». Σήμερα διδάσκει Πολιτική Επιστήμη, Επικοινωνίες και Πολιτισμό στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ στο Τορόντο.

Θεωρείται από τους πλέον επιδραστικούς στοχαστές στις διεθνείς σχέσεις και τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες. Γνωστότερο είναι το «Power and Resistance in the New World Order», 2003.