Μια επιδέξια διπλωμάτης της αρχαιολογίας

Η Τουρκάλα αρχαιολόγος Ζεϊνέπ Μποζ είναι επικεφαλής του τμήματος καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας. Ανώτατη αξιωματούχος, καταρτισμένη, μεθοδική και επίμονη, θεωρείται πρόσωπο-κλειδί στην εκστρατεία της Τουρκίας για τον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων που λεηλατήθηκαν από την τουρκική επικράτεια, διακινήθηκαν παράνομα και βρίσκονται σε μεγάλα δυτικά μητροπολιτικά μουσεία. Η εκστρατεία γνωρίζει μεγάλη πολιτική υποστήριξη στο εσωτερικό της χώρας, τόσο από τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όσο και από όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Η Ζεϊνέπ Μποζ έχει ηγηθεί με επιτυχία σε πολλές υποθέσεις επαναπατρισμού αρχαιοτήτων στη χώρα της και έχει τιμηθεί για το έργο της τρεις φορές από το υπουργείο Πολιτισμού της Τουρκίας αλλά και από διεθνείς φορείς.

Αποφοίτησε από το Τμήμα Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Αγκυρας, διαθέτει πτυχίο από το London Institute of Arts and Law με αντικείμενο τη διασύνδεση ανάμεσα στην τέχνη, τη νομική επιστήμη και την ηθική. Οι σπουδές της και οι λαμπρές επιδόσεις της τής εξασφάλισαν ανοδική επαγγελματική πορεία. Εργάστηκε για πρώτη φορά στο τουρκικό υπουργείο το 2007 ως βοηθός εμπειρογνώμων και το 2010 αναβαθμίστηκε σε ειδική εμπειρογνώμονα.

Το 2014 κλήθηκε από την UNESCO για να εργαστεί στο κομμάτι της Σύμβασης του 1970 και έναν χρόνο αργότερα διορίστηκε εκπρόσωπος του διεθνούς οργανισμού στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Το 2017 επέστρεψε στη θέση της στο υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού με αρμοδιότητες την οργάνωση προγραμμάτων κατάρτισης και ευαισθητοποίησης για λεηλατημένους θησαυρούς, τη συμβολή στις πολιτικές της Τουρκίας για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και την άμεση εμπλοκή της σε υποθέσεις επαναπατρισμού αρχαιοτήτων στην Τουρκία.

Η πρόσφατη παρέμβασή της, ως αντιπροσώπου της Τουρκίας (συμμετείχε ως κράτος-παρατηρητής) στην 24η Σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσής τους (ICPRCP), ήταν μια εξαιρετική διπλωματική κίνηση πολλών καρατίων, που ευνοεί τη χώρα της. Προφανώς η Ζεϊνέπ Μποζ δεν είναι η αρχαιολόγος η οποία «συνέτριψε το επιχείρημα των Βρετανών», όπως γράφτηκε και ειπώθηκε από ελληνικά φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης, τα οποία τις τελευταίες ημέρες αποθέωσαν τις δηλώσεις της. Ακόμα και έμπειροι δημοσιογράφοι που έχουν γράψει χιλιόμετρα στο ρεπορτάζ για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα και γνωρίζουν σαφώς, τουλάχιστον από το 2019, ότι φιρμάνι δεν υπήρξε. Ο αείμνηστος πρόεδρος του Μουσείου Ακρόπολης, Δημήτρης Παντερμαλής, είχε την πρόνοια να συνεργαστεί με τους Τούρκους ερευνητές Ζεϊνέπ Εγκέν και Ορχάν Σακίν, οι οποίοι ειδικεύονται στα Αρχεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με την έρευνά τους απέδειξαν ότι το φιρμάνι του σουλτάνου Σελίμ Γ’, το οποίο έδινε άδεια στον Ελγιν να λεηλατήσει τον Παρθενώνα, δεν υπήρξε ποτέ, καταρρίπτοντας έτσι το βασικότερο επιχείρημα της βρετανικής πλευράς ότι τα Γλυπτά αποκτήθηκαν νόμιμα. Αντί για φιρμάνι υπάρχει μια μεταγενέστερη φιλική επιστολή -μεταφρασμένη από τα ιταλικά- του Καϊμακάμ Πασά που έδινε άδεια στον Ελγιν να πάρει εκμαγεία από τα Γλυπτά.

Οι δηλώσεις της Τουρκάλας αξιωματούχου είναι θετικές για τον φάκελο της διεκδίκησης της Ελλάδας, αλλά μέχρι εκεί. Η παρέμβασή της είναι ανώδυνη για την Τουρκία, όχι μόνον γιατί δεν ανήκει στα μόνιμα μέλη της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO, αλλά γιατί έτσι κι αλλιώς ο ρόλος της Επιτροπής είναι διαπραγματευτικός και γνωμοδοτικός. Με τη στάση της η κ. Μποζ -επαινέθηκε και από τα τουρκικά ενημερωτικά μέσα- ενισχύει το προφίλ της χώρας της και συνάπτει σχέσεις φιλίας για ζητήματα επαναπατρισμού αρχαιοτήτων στην Τουρκία (τα περισσότερα είναι εξαιρετικά δείγματα πλαστικής τέχνης των ελληνιστικών χρόνων από παράνομες ανασκαφές στα παράλια της Μικράς Ασίας, τα οποία εκλάπησαν από κυνηγούς αρχαιοτήτων των αποικιοκρατικών αυτοκρατοριών).

Στέλνει σαφές μήνυμα προς το Βρετανικό Μουσείο, από το οποίο η Τουρκία διεκδικεί εκατοντάδες κλεμμένες αρχαιότητες από την Ανατολία, ότι μπορεί να του επιφέρει «χτυπήματα κάτω από τη μέση» για τα κορυφαία εκθέματα των Γλυπτών του Παρθενώνα. Την ίδια στιγμή αποσπά την προσοχή από τις διεθνείς διαμαρτυρίες για την απόφαση Ερντογάν να μετατρέψει σε τζαμί πρώτα την Αγία Σοφία και πριν από λίγες ημέρες τη Μονής της Χώρας, έτερο σπουδαίο βυζαντινό μνημείο. Προφανώς η κ. Μποζ βρίσκεται σε πλήρη συνεννόηση με τον πολιτικό της προϊστάμενο, τον υπουργό Πολιτισμού Μεχμέτ Νουρί Ερσόι, ο οποίος διατηρεί εξαιρετικές σχέσεις με την Ελληνίδα ομόλογό του. Στις δύο πρόσφατες συναντήσεις που είχαν (τον Απρίλιο η κ. Μενδώνη επισκέφτηκε την Κωνσταντινούπολη και τον Μάιο ο κ. Ερσόι την Αθήνα) δεν υπήρξε καμία κοινή επίσημη δήλωση για την Αγία Σοφία και τη Μονή της Χώρας.

Η πρόσφατη υποστήριξη της Τουρκίας προς το ελληνικό ζήτημα του επαναπατρισμού των Γλυπτών μεταφράζεται διπλωματικά ως στήριξη του ίδιου του Ερντογάν προς τον Κυριάκο Μητσοτάκη, λίγες ημέρες πριν από τις ευρωεκλογές. Τι έχουν συμφωνήσει οι δύο αρχηγοί; Το ίδιο εξάλλου είχε συμβεί και τον Δεκέμβριο του 2014 από τον τότε πρωθυπουργό της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου προς τον Αντώνη Σαμαρά. Λίγο πριν από τις εθνικές εκλογές του 2015 είχε εκφράσει τη στήριξη της Τουρκίας στην Ελλάδα για την επιστροφή των Γλυπτών.

Η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Ούτε καν με ευφάνταστο τρόπο. Με κοινοτοπίες. Γνωστές και εφήμερες.

Γιατί την επιλέξαμε

Για τη δήλωσή της: «Δεν είναι σε γνώση μας η ύπαρξη εγγράφου που να νομιμοποιεί την αγορά, η οποία έγινε τότε από τους αποικιοκράτες του Ηνωμένου Βασιλείου, οπότε δεν νομίζω ότι υπάρχει περιθώριο να συζητήσουμε τη νομιμότητά της ακόμη και (…) σύμφωνα με τον νόμο της εποχής. Ανυπομονούμε ολόψυχα να γιορτάσουμε την επιστροφή των Γλυπτών, καθώς πιστεύουμε ότι θα σηματοδοτήσει μια αλλαγή συμπεριφοράς προς την κατεύθυνση της προστασίας των πολιτιστικών αγαθών και θα είναι το ισχυρότερο μήνυμα που θα δοθεί παγκοσμίως».