Πώς προετοιμάστηκε η Κύπρος για τη Γενεύη;

Στη Γενεύη ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, προτίθεται να καθορίσει ένα είδος οδικού χάρτη στο Κυπριακό για να ξεκαθαρίσει το μέλλον του νησιού. Με τα δεδομένα ενώπιόν του είναι απίθανο να επανεκκινήσουν διαπραγματεύσεις με σκοπό το αποτέλεσμα (result-oriented), τη συμφωνία ομοσπονδιακής επανένωσης. Ο Γκουτέρες όμως προτιμά να συμπράξει με τα μέρη με την ελπίδα ότι θα τα συγκρατήσει στη λογική πιέζοντας με μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Ο ΟΗΕ θα παραμείνει σε ετοιμότητα ώστε στον κατάλληλο χρόνο, υπό άλλες συνθήκες και πρόσωπα, να επιδιώξει να λύσει τον γόρδιο δεσμό.

Δύο ερωτήματα

Ποιος όμως θα δημιουργήσει τις συνθήκες; Αυτό το ερώτημα πλανάται στο μυαλό των Κυπρίων πολιτικών υπό τον πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη, αλλά πέρασαν 8 χρόνια και δυσκολεύονται ακόμα να το απαντήσουν. Οι απαντήσεις όμως πρέπει να προέλθουν από αυτούς. Το πρώτιστο είναι να ξεκαθαρίσει ο Χριστοδουλίδης τα επίμαχα ζητήματα των διαπραγματεύσεων. Αυτά είναι πολύ καλά προσδιορισμένα από τον γ.γ.: αποδέχεται ή όχι το πλαίσιο από 6 σημεία που παρουσίασε ο Γκουτέρες για να συνεχίσει, όπως διατείνεται, «από εκεί που έμειναν στο Κραν Μοντανά». Το δεύτερο, ακόμα πιο απαιτητικό για τον Νίκο Χριστοδουλίδη, είναι κατά πόσο θέλει να αξιοποιήσει τη νέα δυναμική στις σχέσεις Ε.Ε. - Τουρκίας.

Προετοιμασία

Παραμονές της πενταμερούς ο Χριστοδουλίδης έδωσε πολύ χρόνο προετοιμασίας για τη διακαναλική συνέντευξη που έδωσε την Τετάρτη (12/3). Η δημοτικότητά του καταρρέει και κάλεσε τα κανάλια στις 8 το βράδυ για να μιλήσει επί παντός επιστητού. Για τη Γενεύη συγκρότησε δύο ομάδες για να τον συμβουλεύουν, συν τους πολιτικούς αρχηγούς που θα τον συνοδεύσουν στη Γενεύη –30 άτομα. Είναι αμφίβολο όμως αν αυτές οι ομάδες δίνουν αξιόλογη ανατροφοδότηση. Εχουν ελάχιστη συνοχή και πολλοί διαφορετική στόχευση –δεν θέλουν λύση Ομοσπονδίας! Ο Χριστοδουλίδης κάνει ασκήσεις επί χάρτου μόνο με μια στενή ομάδα συνεργατών του, χωρίς πλάνο και στρατηγική, γι’ αυτό και όλες οι δηλώσεις του διακατέχονται από ασάφεια.

Ο ΟΗΕ γνωρίζει αυτή τη σκοπιμότητα της ελληνοκυπριακής ηγεσίας εδώ και 8 χρόνια. Μέχρι σήμερα ο Χριστοδουλίδης θεωρεί ότι το πλαίσιο Γκουτέρες αφορά «έξι θέματα» και δηλώνει «έτοιμος να τα συζητήσω στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων». Δείχνει με τεχνάσματα ότι τα αμφισβητεί. Αντιθέτως, ο Γκουτέρες γράφει στις εκθέσεις του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας (28/9/2017) ότι «τα μέρη έφτασαν κοντά στο να καταλήξουν σε στρατηγική κατανόηση όσον αφορά την ασφάλεια και τις εγγυήσεις, καθώς και σε όλα τα υπόλοιπα εκκρεμή βασικά στοιχεία μιας συνολικής διευθέτησης»: εδαφικό - χάρτης, περιουσιακό –συμφωνήθηκαν τα καθεστώτα ιδιοκτησίας και χρήσης, διαμοιρασμός εξουσίας –εκ περιτροπής προεδρία, 7 Ελληνοκύπριοι και 4 Τουρκοκύπριοι μέλη στο υπουργικό και κατά πλειοψηφία αποφάσεις με τουλάχιστον μία τουρκοκυπριακή ψήφο.

Κανείς σήμερα, 50 χρόνια μετά, δεν «καίγεται» να λύσει το Κυπριακό. Η δυναμική της επίλυσης μπορεί να αναζητηθεί ξανά στον χώρο όπου η Κύπρος ζει σήμερα και αναπνέει: την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αυτό που ενδιαφέρει την Ε.Ε. στην εξίσωση του Κυπριακού είναι επίσης η αναθέρμανση των σχέσεών της με την Τουρκία. Ο Χριστοδουλίδης αποκάλυψε στη διακαναλική το περιεχόμενο ανάλογης συνομιλίας του στην Ουγγαρία (7/11/2024) με τον ΥΠΕΞ της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν: «Η Τουρκία θέλει να συμμετάσχει στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Αμυνας. Σε όλα αυτά δεν μπορεί να συμμετάσχει, γιατί η Κυπριακή Δημοκρατία είναι παρούσα. Το μήνυμα που έχουμε μεταφέρει στην Τουρκία ήταν ότι αν επιθυμείτε, εμείς είμαστε έτοιμοι, εφόσον υπάρξει λύση στο Κυπριακό…».

H συνομιλία αυτή έχει αξία, αλλά θα αποκτούσε μεγάλη βαρύτητα αν εντασσόταν σε μια συγκροτημένη στρατηγική για την Κύπρο, τώρα που οι σχέσεις Ε.Ε. - Τουρκίας αποκτούν ακόμα πιο δυναμική διάσταση εξαιτίας του σοβαρού κενού άμυνας που προκαλεί στην Ευρώπη η πολιτική Τραμπ. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε (6/3) να προσκαλέσει την Τουρκία στη νέα αρχιτεκτονική ασφάλειάς της. Εν όψει της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούνιο του 2025 «το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπογραμμίζει τη σημασία της συνεργασίας με ομοϊδεάτες εταίρους εκτός Ε.Ε.». Η τελευταία αναφορά -τη συνυπογράφουν Ελλάδα και Κύπρος- σχετίζεται κυρίως με το Ηνωμένο Βασίλειο και την Τουρκία. Μαζί με τη Γαλλία και τη Γερμανία ήδη προχωρούν ταχύτατα σε προωθημένο σχήμα αμυντικής συνεργασίας για την Ουκρανία σε μια προσπάθεια να δημιουργήσουν αντίβαρο στη Ρωσία.

Νέο Ελσίνκι

Η ίδια η Τουρκία, με δημόσιες τοποθετήσεις των Ερντογάν - Φιντάν, δείχνει να θέλει να κάνει τη στρατηγική επιλογή προς την Ε.Ε. έναντι της πιο αυτόνομης πολιτικής της. Οσο τα αμοιβαία συμφέροντα συμπίπτουν, τόσο περισσότερο μπορούν η Κύπρος και η Ελλάδα να ενσωματώσουν σε αυτά μια οριστική συμφωνία επίλυσης του Κυπριακού –και τα ελληνοτουρκικά ζητήματα. Αυτό ακριβώς έπραξαν ιστορικά πριν από τρεις δεκαετίες στο Ελσίνκι (1999), που έδωσε το εισιτήριο ένταξης της Κύπρου στην Ε.Ε.

Δημιουργική διπλωματία

Ο Χριστοδουλίδης αναγνωρίζει «την αναθέρμανση της επιθυμίας της Τουρκίας να έρθει κοντά στην Ευρωπαϊκή Ενωση», αλλά θεωρεί ότι «όλα αυτά περνούν μέσα και από την Κυπριακή Δημοκρατία». Αν πρόκειται για επαναφορά της λογικής βέτο χωρίς δημιουργική διπλωματία, πολύ πιθανόν να έχει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Η Κύπρος -και η Ελλάδα- έχουν τη δυνατότητα να ξεδιπλώσουν μια στρατηγική για λύσεις στα προβλήματά τους με την Τουρκία, μοχλεύοντας έγκαιρα τις θεσμικές δυνατότητές τους στην Ε.Ε. Θα χρειαστεί να βρουν από κοινού με τους Ευρωπαίους εταίρους τούς όρους και τις προϋποθέσεις για την πρόσδεση της Τουρκίας στην Ε.Ε. (Τ.Ε., βίζα, επανεκκίνηση διαπραγματεύσεων ένταξης). Τώρα, πιο δυναμικά και στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας και άμυνας.

Αυτά προϋποθέτουν ειλικρινή ανοίγματα και αξιόπιστα κανάλια επικοινωνίας κατευθείαν με την Αγκυρα, τον πρόεδρο Ερντογάν και τον ΥΠΕΞ Χακάν Φιντάν. Προϋποθέτουν επίσης την κατάλληλη διπλωματική γλώσσα, χωρίς τον γνωστό πειρασμό σε ανούσια «καρφώματα» που συχνά κάνει ο Χριστοδουλίδης για να χαίρεται το εθνικιστικό ακροατήριό του. Το κέντρο βάρους της διπλωματίας Κύπρου και Ελλάδας είναι ο χώρος της Ε.Ε. και σε αυτό θα έπρεπε να εκπαιδευτεί η Λευκωσία στα 20 χρόνια που είναι μέλος. Οι ισχυρές χώρες της Ε.Ε. θέλουν πολύ την Τουρκία στην αρχιτεκτονική ασφάλειας και άμυνας και αυτό ευνοεί, δεν αντιστρατεύεται, τα συμφέροντα της Κύπρου. Αντίθετα, η επιλογή παράτασης των αδιεξόδων εκθέτουν την Κύπρο στον κίνδυνο είτε να υπερφαλαγγιστεί από υπέρτερα ζωτικά συμφέροντα της Ευρώπης, είτε να παίζει «κορόνα-γράμματα» την τύχη της στις επιλογές που θα κάνει ο Τραμπ με την Τουρκία και το Ισραήλ στη Μέση Ανατολή.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου