Μπλόκο της Καλαμαριάς: το μεγάλο έγκλημα ναζί και δωσίλογων

Πέρασαν 79 χρόνια από το Μπλόκο της Καλαμαριάς, τη σφαγή 11 αθώων πολιτών της Καλαμαριάς, στις 13 Αυγούστου 1944, από τους Γερμανούς κατακτητές και τους γερμανοντυμένους ελληνόφωνους συνεργάτες τους των Ταγμάτων Ασφαλείας του διαβόητου Δάγκουλα, του «δράκου της Θεσσαλονίκης» όπως είχε αποκληθεί για τα φριχτά εγκλήματά του στα χρόνια της Κατοχής.

Το 1944, τελευταίο έτος της Κατοχής, η Θεσσαλονίκη και ολόκληρη η Ελλάδα, πλην των ορεινών περιοχών που είχαν απελευθερωθεί, βίωναν άγρια τρομοκρατία από τους φασίστες Γερμανούς κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες και δωσίλογους των Ταγμάτων Ασφαλείας.

Επιδρομές σε συνοικίες της πόλης και μπλόκα στις γειτονιές ήταν η φοβερή καθημερινή πραγματικότητα και οι εκτελέσεις Ελλήνων αγωνιστών της ελευθερίας αλλά και αθώων πολιτών διαδέχονται η μία την άλλη. Ιδιαίτερα μετά την απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ στη Γερμανία στις 20/7/1944 οι Γερμανοί κατακτητές και οι εδώ συνεργάτες τους ταγματασφαλίτες χρησιμοποιούσαν όλο και πιο βάρβαρα μέσα κατά των κατοίκων της Θεσσαλονίκης κι ενώ σε ολόκληρη την υπόδουλη Μακεδονία είχε φουντώσει η Εθνική Αντίσταση.

Ισως επειδή οι κατακτητές και οι δωσίλογοι δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν πλέον τα ένοπλα αντάρτικα τμήματα, άρχισαν να χτυπούν αδιακρίτως φύλου και ηλικίας άοπλους και αδύναμους πολίτες.

Η ηρωική αυτή προσφυγική συνοικία της Θεσσαλονίκης είχε αναπτύξει στα χρόνια της Κατοχής ισχυρό αντιστασιακό κίνημα. Στις 13 Αυγούστου 1944, ημέρα Κυριακή το πρωί, οι κατακτητές συνοδευόμενοι από άνδρες του Τάγματος του Δάγκουλα κάνουν μπλόκο στην Καλαμαριά, συλλαμβάνουν 11 αθώους πολίτες και τους εκτελούν με τη «δικαιολογία» ότι ήταν μέλη του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων.

Ανακοίνωση της Αστυνομίας

«Την 13/8/44 και από της 4ης πρωινής ώρας και μέχρι της μεσημβρίας περίπου απεκλείσθη άπασα η περιφέρεια του ενταύθα ΙΑ' Αστυνομικού Τμήματος Συνοικισμού Καλαμαριάς υπό Γερμανών στρατιωτών... Τμήματα δε των ενταύθα Εθνικιστικών Ομάδων ενήργησαν κατ’ οίκον ερεύνας και εξετέλεσαν τους κάτωθι...»

Αυτή είναι η έκθεση της Διεύθυνσης Αστυνομίας Θεσσαλονίκης, όπως συντάχθηκε στις 16 Αυγούστου 1944, τρεις μέρες μετά το Μπλόκο της Καλαμαριάς. To πρωί της Κυριακής 13 Αυγούστου 1944 Γερμανοί στρατιώτες με Ελληνες συνεργάτες τους από το Τάγμα του Δάγκουλα περικύκλωσαν το κέντρο της Καλαμαριάς και τους γύρω συνοικισμούς και με μια λίστα χαρακτηρισμένων αριστερών άρχισαν τις έρευνες στα σπίτια.

Μέχρι το μεσημέρι έντεκα άνθρωποι είχαν εκτελεστεί στα σπίτια τους ή στον δρόμο. Θα ήταν πολύ περισσότεροι, αφού εκείνη τη μέρα είχαν συλληφθεί τριάντα, οι οποίοι προορίζονταν για εκτέλεση, κι άλλοι διακόσιοι, που είχαν κρατηθεί στον χώρο του σχολείου.

Οι εκτελεσθέντες

Ο «δράκος»

Οπως γράφει ο Ανδρέας Βενιανάκης στο εξαιρετικό βιβλίο του «Δάγκουλας, ο “δράκος” της Θεσσαλονίκης»: «…Η διεξαγωγή του Μπλόκου δεν ήταν μια επιπόλαιη και αυθόρμητη πράξη εκδίκησης, αλλά μια προγραμματισμένη επιχείρηση τρομοκράτησης και εξόντωσης όσων συμμετείχαν σε αντιστασιακές ενέργειες κατά των Γερμανών. Η επιχείρηση στους συνοικισμούς της Καλαμαριάς είχε προετοιμαστεί από καιρό. (…). Οι πληροφοριοδότες είχαν βοηθήσει στην κατάρτιση καταλόγου των υπόπτων που θα εκτελούνταν. (…) Ο κατάλογος υποβλήθηκε στη διοίκηση της SD (Γερμανική Ασφάλεια), η οποία αφού τον ενέκρινε, πρόσθεσε την υποσημείωση ότι οι ύποπτοι θα έπρεπε να εκτελεστούν στις περιοχές που θα συλλαμβάνονταν και κατά τη διάρκεια της ημέρας, ώστε να επιτευχθεί άμεσα ο στόχος της τρομοκράτησης…».

Η εκτέλεση της επιχείρησης αυτής είχε ανατεθεί στη συμμορία του αιμοδιψούς εγκληματία Δάγκουλα, που στη διάρκεια της Κατοχής σκορπούσε τη βία, τον τρόμο και τον θάνατο στην περιοχή της Θεσσαλονίκης.

Το Τάγμα Δάγκουλα

Το Τάγμα του Αντώνη Δάγκουλα, που δημιουργήθηκε το 1944 και επίσημα ονομάστηκε «Εθνική Ελληνική Ασφάλεια Πόλεως Θεσσαλονίκης», αριθμούσε σχεδόν εκατό άντρες οι οποίοι φορούσαν περιβραχιόνιο με νεκροκεφαλή. Οι άντρες αυτοί, με εντολή των γερμανικών αρχών, είχαν επιφορτιστεί με αστυνομικά καθήκοντα, παρά τις αντιδράσεις της επίσημης αστυνομίας.

Η νεκροκεφαλή στο περιβραχιόνιο φανέρωνε πως η πραγματική αποστολή τους ήταν αυτή του εκτελεστικού αποσπάσματος. Γι’ αυτό άλλωστε και οι Γερμανοί έμεναν απαθείς στις κάθε είδους ληστρικές επιδρομές και βιαιοπραγίες του Τάγματος.

Ελάχιστοι πλήρωσαν

Η Καλαμαριά, η Θεσσαλονίκη ολόκληρη, καταθέτει κάθε χρόνο στον τόπο εκτέλεσης από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους των 11 αθώων πολιτών στην Καλαμαριά, θυμάτων του φασισμού και του ναζισμού, μια ανθοδέσμη στη μνήμη τους. Είναι το ελάχιστο που οφείλουμε να κάνουμε γι’ αυτούς τους αδικοχαμένους ήρωες!

Τρία χρόνια μετά το Μπλόκο της Καλαμαριάς, στις 7 Οκτωβρίου 1947, έξι από τους συμμορίτες του Δάγκουλα που είχαν πάρει μέρος στη σφαγή των αθώων Καλαμαριωτών, οδηγήθηκαν στο Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων Θεσσαλονίκης. Οι έξι ταγματασφαλίτες, μεταξύ των οποίων περιλαμβανόταν και ο υπαρχηγός του αιμοδιψούς Δάγκουλα, Δημήτριος Οικονόμου ή Παπάς, ενωμοτάρχης της Ειδικής Ασφάλειας, κατηγορούνταν για τις δολοφονίες 400 και πλέον πατριωτών στη διάρκεια της Κατοχής, καθώς επίσης για μπλόκα, παράνομες συλλήψεις, καταδόσεις πολιτών στους Γερμανούς κ.λπ.

Από τους κατηγορούμενους για το Μπλόκο της Καλαμαριάς καταδικάστηκαν σε ισόβια ο Οικονόμου, που δικαζόταν ερήμην, σε κάθειρξη οκτώ ετών ο πρώην χωροφύλακας της Ειδικής Ασφάλειας Φώτης Σεϊτανίδης και σε κάθειρξη πέντε ετών ο επίσης συμμορίτης του Δάγκουλα, Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου, ενώ οι υπόλοιποι ταγματασφαλίτες Γιαχάς, Μπόλκας και Μπουντούρης αθωώθηκαν (εφημερίδες «Ελληνικός Βορράς» 7/10/1947 και «Ελευθερία Αθηνών» 8/10/1947).

Κι άλλες δολοφονίες πατριωτών

Οπως είχε κατατεθεί ενόρκως στη δίκη των έξι συμμοριτών του Δάγκουλα, είχαν γίνει από τους ίδιους κατηγορούμενους και οι ακόλουθες εκτελέσεις:

● Ο Κωνσταντίνος Τούσης, 16 ετών, είχε συλληφθεί στις 27 Ιουλίου 1944, μεταφέρθηκε αρχικά στα κρατητήρια του Δάγκουλα και από εκεί στην SD. Βρέθηκε αργότερα δολοφονημένος στα Λαδάδικα.

● Ο Κωνσταντίνος Παπαδάκης πιάστηκε στις 2 Μαΐου 1944 από τον Σεϊτανίδη και εκτελέστηκε.

● Η Αναστασία Μπόλκα κατέθεσε ότι ο γιος της συνελήφθη και εκτελέστηκε από τους Δαγκουλαίους.

● Η Αννα Μαραγκού κατέθεσε ότι οι κατηγορούμενοι ταγματασφαλίτες εκτέλεσαν τον άνδρα της στις 13/8/1944.

● Η Κατίνα Ράλλη ανέφερε στο δικαστήριο δωσιλόγων ότι ο άνδρας της δολοφονήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 1944 στο καφενείο Γιοσμά κατά την επίθεση που διενήργησαν οι Δαγκουλαίοι.

● Η Θεοπίστη Κατσαμπέκη κατέθεσε ότι οι Δαγκουλαίοι εισέβαλαν στο σπίτι της στις 19 Αυγούστου 1944, πήραν την κόρη της Δέσποινα, 19 ετών, και την εκτέλεσαν με άλλους 15 πατριώτες στον Γαλλικό ποταμό.

● Η Ολγα Τσιπικτσόγλου ανέφερε ενόρκως ότι οι ταγματασφαλίτες άρπαξαν από το σπίτι τον γιο της, Αβραάμ, και τον δολοφόνησαν την ίδια νύχτα.

Στα μαλακά

Σημειώνεται ότι στο κλίμα της εποχής, και καθώς ο εμφύλιος πόλεμος βρισκόταν στη δραματική κορύφωσή του, στις δίκες όσων κατηγορούνταν για συνεργασία με τον κατακτητή ή τη συμμετοχή τους σε δυνάμεις Ταγμάτων Ασφαλείας, οι κατηγορούμενοι στις περισσότερες περιπτώσεις έπεφταν στα «μαλακά» και οι ποινές που τους επιβάλλονταν για ειδεχθή εγκλήματα, ήταν μάλλον αστείες, την ώρα που τα έκτακτα στρατοδικεία καταδίκαζαν αθρόα αγωνιστές της Αριστεράς σε θάνατο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τις ίδιες μέρες που γινόταν η δίκη των έξι συμμοριτών του Δάγκουλα, το Δικαστήριο Δωσιλόγων της Θεσσαλονίκης επέβαλε σε έναν από τους άνδρες του Τάγματος Βήχου, ενός άλλου διαβόητου συμμορίτη, τον Κωνσταντίνο Τουτουντζόγλου, ποινή φυλάκισης μόλις έξι μηνών για την εκτέλεση ενός πολίτη, του Σίμου Γεμενετζή, έξω από καφενείο στην οδό Αγίου Δημητρίου (εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 9/10/1947).

«Εφαγαν γλυκό του κουταλιού προτού κάνουν τα φρικτά τους εγκλήματα»

Είναι σημαντική η μαρτυρία της Δήμης Τζιβοπούλου, όπως καταγράφηκε στη μνήμη της από τις αφηγήσεις του πατέρα της που ήταν παρών στο Μπλόκο της Καλαμαριάς. Οπως της είχε εξιστορήσει ο πατέρας της:

«Τα ξημερώματα εκείνης της μέρας ακούστηκαν δυνατοί χτύποι στην πόρτα του σπιτιού τους, στην οδό Καπετάν Γκόνη, δέκα λεπτά ποδαρόδρομος από το κέντρο της Καλαμαριάς. Ο πατέρας του, αγουροξυπνημένος και φοβισμένος, πήγε ν’ ανοίξει. Η μητέρα με τα παιδιά ζάρωσαν σε μια γωνία. Μπούκαραν μέσα 3-4 μαζεμένοι και κρατώντας μια λίστα με ονόματα, χωρίς πολλές εξηγήσεις, άρχισαν ν’ ανακατώνουν το σπίτι. Σταμάτησαν μπροστά στον κλειδωμένο μπουφέ του σαλονιού και ζήτησαν το κλειδί. Η γιαγιά μου φυλούσε εκεί το βάζο με το γλυκό του κουταλιού. Το κλείδωνε να μην πηγαίνουν τα μικρά και το αδειάζουν! Οι εισβολείς άρπαξαν το βάζο κι άρχισαν να τρώνε. Κάποια στιγμή αντιλήφθηκαν την ύπαρξη ενός κλειδωμένου μπαούλου, σε ένα υπνοδωμάτιο.

- “Τι έχει εδώ;” γάβγισαν!
- “Τα προικιά της αδερφής μου”, απάντησε η γιαγιά μου, με την 9χρονη κόρη της στην αγκαλιά. “Εκείνη έχει το κλειδί, στον παραδίπλα δρόμο”.
- “Να τρέξει ο μικρός και να το φέρει! ΤΩΡΑ!”, απαίτησαν!

Ο μπαμπάς μου βγήκε στον δρόμο κι άρχισε να τρέχει. Ξαφνικά σφαίρες άρχισαν να σφυρίζουν γύρω του! Είδαν οι υπόλοιποι ταγματασφαλίτες, που είχαν πιάσει τις γωνίες, κάποιον να τρέχει κι άρχισαν να πυροβολούν. Ο μπαμπάς μου κοκάλωσε.

- “Σταματήστε!”, φώναξε ένας από τους “Ελληνες” συνεργάτες, “τον ξέρω τον μικρό, είναι γειτονόπουλο!” Τον ρώτησε για πού το ’βαλε, ο μπαμπάς μου τού εξήγησε κι ο άλλος φώναξε: “Μην πυροβολείτε, εντάξει είναι!” Δόθηκε η άδεια… Πήγε, ήρθε ο μικρός, με την ψυχή στο στόμα και το κλειδί στο χέρι. Το μπαούλο ανοίχτηκε. Τα προικιά πετάχτηκαν έξω σαν σκουπίδια. Κάτω κάτω βρέθηκε μια χλαίνη και μια μπαλάσκα.

- “Τι είναι αυτά;”

- “Από τον Ελληνοαλβανικό”, απάντησε η γιαγιά μου, “του αδερφού μου”. Τα πήραν μαζί τους κι έφυγαν… Λίγο παρακάτω, σκότωσαν τους γονείς ενός συμμαθητή και φίλου του μπαμπά μου, μπροστά στα μάτια του… Ηταν το ζεύγος Μουρουχλιάδη, δύο ανάμεσα στους έντεκα που έχασαν εκείνη τη μέρα τη ζωή τους…», αφηγείται η Δήμη Τζιβοπούλου.

Ενα τραγούδι του Τσιτσάνη για το Μπλόκο

Το Μπλόκο της Καλαμαριάς ενέπνευσε τον Βασίλη Τσιτσάνη, που εκείνη την εποχή διέμενε στη Θεσσαλονίκη λειτουργώντας το περίφημο «Ουζερί Τσιτσάνη», να γράψει το τραγούδι «Μπλόκος»:

Βγήκανε νωρίς τ’ αστέρια,/ βγήκανε και τα μαχαίρια,/ για να μας καρφώσουν,/ ωχ! μανούλα μου!/ Εφτασαν τα καραβάνια, με σπαθιά και με γιορντάνια/ για να μας σταυρώσουν,/ ωχ! καρδούλα μου!/ Εμείς το ξέραμε μια μέρα/ πως θα γίνει μπλόκος!/ Ωχ! μανούλα μου!/ Είναι πολλοί αυτοί που χρόνια/ μας σταυρώνουν, χρόνια!/ Ωχ! καρδούλα μου!/ Κράτησε σφιχτά τα χέρια,/ την καρδιά σου κάνε πέτρα,/ μην πονάς!/ Μια χούφτα παλικάρια/ πολεμούν σαν τα λιοντάρια,/ μέσα στην αντάρα, μέσα/ στη σκλαβιά!/ Το θεριό στα δυο να κόψουν/ και τον τύραννο να διώξουν!/ Ολα θα τα δώσουν/ για τη λευτεριά!/ Εμείς το ξέραμε μια μέρα/ πως θα γίνει μπλόκος!/ Ωχ! μανούλα μου!/ Είναι πολλοί αυτοί που χρόνια/ μας σταυρώνουν, χρόνια!/ Ωχ! καρδούλα μου!/ Κράτησε σφιχτά τα χέρια,/ την καρδιά σου κάνε/ πέτρα, μην πονάς!

📌 Περισσότερα για το Μπλόκο της Καλαμαριάς και τους αγώνες των Καλαμαριωτών στην περίοδο της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης