Η κομμουνίστρια δασκάλα, η μεγάλη λογοτέχνις

Η Ελλη Αλεξίου δεν χρειάζεται συστάσεις. Κορυφαία λογοτέχνις, σπουδαία παιδαγωγός, πρωτοπόρος στους κοινωνικούς αγώνες, κομμουνίστρια. Στο ΚΚΕ την ενέταξε ο Νίκος Πλουμπίδης το 1928. Αγωνίστηκε μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ στην Κατοχή και μετά τον Εμφύλιο προσέφερε τα μέγιστα για τη μόρφωση των παιδιών του Εμφυλίου που βρέθηκαν στην πολιτική προσφυγιά. Γύρισε στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 1960, με ειδική άδεια του Κωνσταντίνου Καραμανλή, έδρασε μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ, αγωνίστηκε κατά της δικτατορίας και στη μεταπολίτευση συντάχθηκε με το ΚΚΕ. Εφυγε από τη ζωή στις 28-9-1988.

Η προσφορά της Ελλης Αλεξίου στα γράμματα είναι πολύπλευρη όχι μόνο μέσα από το έργο της αλλά και από τις γνώσεις που αποκόμισε ζώντας δίπλα στις μεγαλύτερες μορφές της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Αρκεί κανείς να αναλογιστεί ότι ως κουνιάδα του Νίκου Καζαντζάκη και αργότερα του Μάρκου Αυγέρη έζησε στο στενό περιβάλλον τους ενώ υπήρξε και αρραβωνιαστικιά του Κώστα Βάρναλη.

Ο φάκελος της Ελλης Αλεξίου στην Ασφάλεια συνιστά ένα σημαντικό ιστορικό υλικό που συμπληρώνει και διευρύνει τις γνώσεις μας αναφορικά με το πώς αντιμετωπίστηκε η αριστερή και προοδευτική διανόηση στην Ελλάδα στα πέτρινα χρόνια της μεταβαρκιζιανής εποχής, της εποχής του Εμφυλίου και της μετεμφυλιακής περιόδου, στην εποχή της δικτατορίας. Η δική της περίπτωση, μάλιστα, είναι ξεχωριστή καθώς κατηγορήθηκε και διώχθηκε για πράγματα για τα οποία δεν έφερε την παραμικρή ευθύνη, ενώ οι διώξεις εναντίον της με τον τρόπο που οργανώθηκαν και εκτελέστηκαν φανερώνουν το ανώμαλο και βάρβαρο καθεστώς που επιβλήθηκε στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση.

Αρκεί να αναφέρουμε ότι ενώ μετά τη Βάρκιζα έφυγε νόμιμα και με υποτροφία για σπουδές στο Παρίσι, για τις διωκτικές αρχές θεωρούνταν ότι είχε περάσει στην παρανομία όπως χιλιάδες άλλοι κομμουνιστές. Με αυτή την κατηγορία ασκήθηκε δίωξη εναντίον της στις αρχές της δεκαετίας του ’50, ενώ η αλήθεια των πραγμάτων αποκαταστάθηκε το 1966 όταν συνελήφθη και δικάστηκε.

Ολα αυτά τα στοιχεία, με πλήθος άλλων, παρουσιάζονται αναλυτικά και με όλα τα σχετικά ντοκουμέντα στην ειδική έκδοση για τον φάκελό της που θα κυκλοφορήσει μαζί με την «Εφ.Συν.» του Σαββατοκύριακου.

Στις σκοτεινές εκείνες περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας η παρακολούθηση και φακελοποίηση των κομμουνιστών, αριστερών και προοδευτικών πολιτών βασικό πυλώνα της είχε τον έλεγχο της αλληλογραφίας τους. Από αυτόν τον κανόνα δεν θα μπορούσε να ξεφύγει η Αλεξίου. Η Ασφάλεια υπέκλεπτε το περιεχόμενο των γραμμάτων που έστελνε και λάμβανε και τοποθετούσε στον φάκελό της αντίγραφα εκείνων που θεωρούσε πολιτικά επιλήψιμα.

Στην έκδοση του φακέλου της συμπεριλάβαμε τα γράμματα που βρήκαμε σε αυτόν, ώστε ο αναγνώστης να έχει μια συνολική εικόνα του θέματος. Πρόκειται για γράμματα που συμβάλλουν με πληροφορίες για τη ζωή της Αλεξίου, ενώ ταυτόχρονα έχουν και φιλολογική αξία καθώς εμπεριέχουν απόψεις της για τα λογοτεχνικά πράγματα.

Τέλος, συμπεριλάβαμε στην έκδοση και φωτογραφίες της ίδιας και άλλων προσώπων που βρήκαμε στον φάκελό της.

Αυτό το μοναδικό υλικό αξίζει να διαβαστεί όχι μόνο γιατί συμπληρώνουμε τις γνώσεις μας για την Αλεξίου, αλλά και γιατί κατανοώντας μια εποχή κατανοούμε καλύτερα το έργο της στις κοινωνικές συνθήκες που δημιουργήθηκε.

Στιγμές από τη δικτατορία

Τον Σεπτέμβριο του 1968, ύστερα από εντολή του διαβόητου Ευάγγελου Μάλλιου, η Ασφάλεια προχώρησε σε δεύτερη έρευνα στο σπίτι που έμεναν ο Μάρκος Αυγέρης και η Ελλη Αλεξίου.

Η έρευνα προκλήθηκε -κι αυτό είναι το ενδιαφέρον στοιχείο- από καταγγελία πληροφοριοδότη των Αρχών ο οποίος βρισκόταν στο περιβάλλον της Ελλης Αλεξίου και του Μάρκου Αυγέρη. Ο πληροφοριοδότης γνωστοποίησε στην Ασφάλεια ότι τον Αύγουστο του ίδιου έτους που η Αλεξίου με τον Αυγέρη παραθέριζαν στα Νέα Παλάτια Αττικής (παραλία Μαρκόπουλου) άκουσε τον τελευταίο να λέει ότι «έχει αποκρύψει Αρχείον εις το διαμέρισμά του, το οποίον παρά τας έρευνας κατά την σύλληψίν του δεν ανευρέθη, διότι ‘‘για να βρεθή πρέπει να γκρεμίσουν το διαμέρισμα’’».