Αργύρης Σφουντούρης: «Παρών»

«Ενα βλέμμα μπορεί να μην υποκαθιστά ένα αρχείο, αλλά μπορεί να σε κάνει να θέλεις ν’ ανοίξεις όλα τα αρχεία του κόσμου». Αυτά ήταν τα λόγια της βουλευτού του ΣΥΡΙΖΑ, Μαρίας Κανελλοπούλου, κατά την παρουσίαση του ντοκιμαντέρ «Ενα τραγούδι για τον Αργύρη», σχετικό με τη σφαγή του Διστόμου, σαν σήμερα το 1944 από τα Ες Ες.

Στην περίπτωση αυτήν, τα «αρχεία» είναι ζωντανά. Ανθρωποι, μνήμες, μαρτυρίες. Ολα ζωντανά και παρόντα... Κάθε χρόνο, στην επέτειο μνήμης της σφαγής από τον 2ο λόχο του 8ου Συντάγματος της 4ης Αστυνομικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας Γρεναδιέρων των Ες Ες, διαβάζονται δυνατά τα ονόματα όσων δολοφονήθηκαν. Και μια φωνή φωνάζει «παρών/παρούσα». «Παρών» δηλώνει και ο Αργύρης Σφουντούρης, τεσσάρων χρόνων τότε, που επέζησε από το μακελειό, βλέποντας σχεδόν όλη την οικογένειά του να πεθαίνει μπροστά του.

H ταινία ξεδιπλώνει όλη τη ζωή του Αργύρη Σφουντούρη, με φόντο τα γεγονότα που στιγμάτισαν την Ελλάδα τα τελευταία εβδομήντα χρόνια, από τη γερμανική κατοχή και τον Εμφύλιο μέχρι τη Μεταπολίτευση, αλλά και τον καθοριστικό ρόλο όλων αυτών ώστε να συνειδητοποιήσει το ιστορικό χρέος που είχε για τη διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων.

Θρήνος... εθνικός

Ο προσωπικός θρήνος συμπορεύεται με αυτόν ενός χωριού και ενός έθνους. «Και μένα τον πατέρα μου τον έσφαξαν οι Γερμανοί» έλεγαν όσοι πλησίαζαν τον Σφουντούρη στην επίσημη προβολή της ταινίας. Ο ίδιος ζει ανάμεσα σε Ελλάδα και Ελβετία. Το σπίτι τους στο Δίστομο πουλήθηκε σε Ελληνα ιδιώτη «για να μπορέσει να ζήσει η αδερφή μου, γιατί ήταν άρρωστη και η σύνταξή της ήταν πενιχρή» λέει.

«Η θλίψη για τα γεγονότα φαίνεται να περνάει από γενιά σε γενιά», συμπληρώνει. Οσα χρόνια κι αν περάσουν, η συναισθηματική φόρτιση είναι η ίδια. «Συνέχεια με ρωτούν πώς νιώθω. Μα πώς να πω για τα συναισθήματά μου; Αυτά είναι για να τα νιώσεις και να προσπαθήσεις να τα αντέξεις. Πάντως, δεν έχουν αλλάξει καθόλου με τα χρόνια» εξηγεί.

«Οι νεότεροι έχουν συνηθίσει στον “ψηφιακό” χρόνο και αγνοούν συχνά τον πραγματικό και τον ιστορικό. Στο Δίστομο, έχουμε κάθε μέρα “πανηγύρι”. Κάθε μέρα μαυροφορεμένες γυναίκες –που από το 1944 δεν έχουν βγάλει ποτέ τα μαύρα– πάνε στο νεκροταφείο και μοιρολογούν. Μετά τη σφαγή, όσοι ζήσαν, για χρόνια πολλά έμεναν στα σπίτια τους που το ξύλινο πάτωμα είχε ποτιστεί με το αίμα των δολοφονηθέντων παιδιών και των μανάδων τους. Οι λεκέδες φαίνονταν. Επλεναν και ξανάπλεναν τα πατώματα, μην έχοντας χρήματα να τα αλλάξουν, κι όμως το αίμα ήταν εκεί».

Στο Δίστομο δεν έγινε μόνο σφαγή, έγιναν και βιασμοί, και το χωριό κάηκε σχεδόν ολόκληρο. Οι Γερμανοί, τόσο η ηγεσία όσο και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, δεν το αναγνωρίζουν (οι πρώτοι) ή το αγνοούν (οι δεύτεροι). «Ηρθε πέρυσι ο πρόεδρος Γκάουκ και ζήτησε συγγνώμη ως άτομο, όχι επίσημα με τον θεσμικό του ρόλο.

Πριν από λίγα χρόνια είχε έρθει στο χωριό ο Γερμανός πρέσβης και ολοκλήρωσε την ομιλία του λέγοντας “συγγνώμη” στα ελληνικά. Του είχαν απαγορεύσει να το πει γερμανικά, για να μην πάρει εθνική χροιά», λέει ο Αργύρης. «Το θέμα δεν είναι η μεταμέλεια. Υπάρχει έντονη τάση αποσιώπησης της αλήθειας. Πού αρχίζει η συμφιλίωση και πού τελειώνει η ενοχή;(...)

Το κλειδί της συμφιλίωσης είναι η μνήμη. Την παράκλησή τους για συγχώρεση πώς να τη δεχτούμε; Οταν το ντοκιμαντέρ παίχτηκε στην Ελβετία, έγραψαν τι ωραία που θα ήταν αν στο φινάλε τούς συγχωρούσα. Λες και ήμαστε στο Χόλιγουντ. Αν κάποιος πιστεύει πως με μια συγγνώμη –που αποτελεί για μένα ολική γλωσσική παρακμή– μπορεί να λυθεί το ζήτημα, τότε δεν έχει καταλάβει τίποτε, ούτε από τη δική μου ιστορία ούτε από την παγκόσμια».

Ιστορική εκκρεμότητα

Αρα το ντοκιμαντέρ έρχεται να θυμίσει μια εκκρεμότητα, κάτι «άβολο» τόσο στους Γερμανούς όσο και στους Ελληνες; Ο Σφουντούρης είναι κατηγορηματικός: «Οι Ελληνες ολιγώρησαν. Εξαντληθήκαμε σε μνημόσυνα, αντί να ζητήσουμε το δίκαιο. Ο δικός μου αγώνας είναι για τη μνήμη και για την παγκόσμια ειρήνη. Να μάθουν και οι δύο λαοί την αλήθεια. Να μην ξαναγίνουν πόλεμοι. Το θεωρείτε ουτοπικό;».

Τότε, ένα παιδί 4 ετών έσφιγγε το στόμα και έγραφε γράμματα στον Αϊνστάιν. «Αγαπητέ Αργύρη, διατήρησε το ενδιαφέρον σου για την επιστήμη. Είναι φίλος για μια ζωή». Αυτή ήταν η απάντηση του Αλμπερτ Αϊνστάιν στο γράμμα του μικρού τότε Αργύρη. Πενήντα χρόνια τού πήρε για να μπορέσει να αρχίσει να μιλάει για τα όσα έζησε και τα όσα αγωνίζεται.

Τα τρία χρόνια που χρειάστηκαν για να ολοκληρωθεί η ταινία ήταν οδυνηρά για τον ίδιο, αφού χρειάστηκε να περάσει μέσα σε λίγους μήνες όλα όσα είχε ζήσει αυτά τα τελευταία 50 χρόνια.

Πέραν του προσωπικού, τίθεται βέβαια και το θέμα των αποζημιώσεων: «Εγινε επίσημο εθνικό ζήτημα τώρα, με την αλλαγή της κυβέρνησης», μας απαντά. «Μέχρι τότε ήταν κρυμμένο· το τελευταίο στην ατζέντα. Νιώσαμε υπερήφανοι όταν ο Τσίπρας το ανέφερε μιλώντας δίπλα στην καγκελάριο Μέρκελ, ενώ δεν έκανε τίποτα παραπάνω από αυτό που όφειλε.

Η διαφορά ήταν πως κανένας πρωθυπουργός πριν απ’ αυτόν δεν είχε τολμήσει να κάνει το καθήκον του. Εφόσον είχαμε πραγματικά ανεξάρτητες ελληνικές κυβερνήσεις, δεν θα έπρεπε να είχε γίνει αυτό τα τελευταία 70 χρόνια; Το πένθος είναι μια αγνή μορφή μνήμης, μα δεν αρκεί».

Η ιστορία μιας φωτογραφίας

«Τη φωτογραφία αυτή με τη γιαγιά και την αδερφή μου και μένα την είδα τη δεκαετία του ’90 σε ένα λεύκωμα, μα δεν με αναγνώρισα. Οι δικοί μου μού είπαν “δεν θυμάσαι τη γιαγιά σου... εσένα;”. Είχα ξεχάσει τον εαυτό μου τότε. Η Βούλα Παπαϊωάννου είχε έρθει στο Δίστομο την επέτειο του πρώτου χρόνου, το 1945, και μας είχε τραβήξει. Το έψαξα και βρήκα τις φωτογραφίες στο αρχείο της, στο Μουσείο Μπενάκη».

INFO:

Το ντοκιμαντέρ «Ενα τραγούδι για τον Αργύρη» θα προβάλλεται από αύριο στους κινηματογράφους. Εχει λάβει δεκάδες βραβεία (Βραβείο Κοινού στο 9o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Βραβείο Κοινού στο 1ο Φεστιβάλ Ελληνικών Ταινιών στο Λος Αντζελες κ.ά.). Το τελευταίο βιβλίο του Αργύρη Σφουντούρη «Πενθώ για τη Γερμανία - Το παράδειγμα του Διστόμου» μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βεργίνα.