«Ενα μάθημα ζωής»

Ενα νέο σημαντικό βιβλίο ήλθε, πολύ πρόσφατα, να εμπλουτίσει τη βιβλιογραφία σε σχέση αφενός με την τοπική ιστορία της Λευκάδας και αφετέρου με τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου και της δεκαετίας του 1950. Πρόκειται για το βιβλίο «Από το Λυκόφως στο Λυκαυγές, 1944 - 1959, κοινωνική ωρίμανση και πολιτική στράτευση», των εκδόσεων «Θεμέλιο», του εγνωσμένου κύρους ιστορικού Θανάση Καλαφάτη, που με τη μακροχρόνια και ποικίλη εκδοτική του προσπάθεια, τη συγγραφική του δραστηριότητα και την αντίστοιχη επιστημονική τεκμηρίωση των γραπτών του, έχει συνεισφέρει καθοριστικά στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.

Στο βιβλίο 64, ιστορίες καταγράφουν προσωπικά βιώματα του συγγραφέα και μεταφέρουν στον αναγνώστη εικόνες, στιγμές, γεγονότα και πρόσωπα, τα οποία αφενός αντικατοπτρίζουν τις νοοτροπίες και τα στερεότυπα μιας εποχής και αφετέρου λειτουργούν ως μεταφορείς μνήμης. Παράλληλα, όμως, συνθέτουν μία πραγματικότητα, η οποία λειτούργησε ως «μάθημα ζωής» για τον συγγραφέα αλλά και ως εστία συλλογής εμπειριών για τη μετέπειτα πορεία της ζωής του. Αλλωστε, όπως μας επισημαίνει και ο ίδιος ο υπότιτλος του βιβλίου, πρόκειται για τις συνθήκες εκείνες, μέσω των οποίων ο κ. Καλαφάτης οδηγήθηκε στην κοινωνική ωρίμανση και στην πολιτική στράτευση. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι αφηγήσεις δεν περιορίζονται στο πλαίσιο της τοπικής ιστορίας αλλά επιδέχονται, ως βασικό πλεονέκτημα, αξιοποίηση στο πλαίσιο συνολικότερων ιστορικών μελετών.

Τα κείμενα του βιβλίου καλύπτουν την περίοδο από το 1944 έως το 1959. Κοντολογίς, επρόκειτο για ένα χρονικό διάστημα, στο οποίο έχουν επιδράσει οι συνέπειες των βίαιων ανακατατάξεων των προηγηθέντων ετών και ευρύτερα η συγκυρία της περιόδου. Αλλωστε, ο εμφύλιος πόλεμος σε συνδυασμό με τις τάσεις του μετασχηματισμού που ακολούθησαν αυτόν αλλά και του ασταθούς πολιτικού κλίματος της περιόδου καθόρισαν τις κοινωνικές πρακτικές και επέδρασαν στην καθημερινότητα. Μάλιστα, παρουσιάζει ενδιαφέρον αυτή η πολυποίκιλη διαδικασία καθώς στις αφηγήσεις συνεκτιμώνται παράγοντες, όπως η πολιτική, οι κοινωνικές σχέσεις, η εκπαιδευτική διαδικασία, η φτώχεια, ο πόλεμος, η ηλικία, το φύλο και τέλος τα πρότυπα διαπροσωπικών σχέσεων, τα οποία, σταδιακώς, διαμόρφωσαν νέες εκδοχές συμπεριφορών και επιλογών. Εν τούτοις, τα όρια ανάμεσα στις ενότητες αυτές είναι σχετικά, και γενικώς αποτυπώνεται, ως φυσιολογικό, το ενδιαφέρον και η αγάπη του συγγραφέα για τη Λευκάδα.

Εν προκειμένω, ας προσθέσουμε ότι ενδιαφέρον παρουσιάζει η μετάβαση από την παιδικότητα στην ενηλικίωση. Μέσα από ένα ωραίο ταξίδι αυτοβιογραφικής μνήμης για τον συγγραφέα, με κυρίαρχα στοιχεία, την εποχή εκείνη, την ελεύθερη σκέψη, το όραμα και την επιθυμία του για απόκτηση πολιτικής συνείδησης, αποτυπώνονται στις αφηγήσεις διάφορες στιγμές της ζωής του. Αλλοτε, τον συναντούμε ως εργαζόμενο μαθητή, άλλοτε ως παρατηρητή των εκλογών ή και ως αγωνιστή της Αριστεράς. Από την άλλη πλευρά εμφανίζεται ως μικρός λογιστής, ως κάτοικος της Λευκάδας, ως αφηγητής οικογενειακών ιστοριών, ενώ παράλληλα περιγράφει τις στιγμές των σεισμών στο νησί, με τις ανάλογες επιπτώσεις. Και σαφώς διαφαίνονται οι πολιτικές σκοπιμότητες της περιόδου, οι οποίες επιδρούσαν στην καθημερινότητα και επηρέαζαν την αυτοτέλεια των πολιτικών θέσεων.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα βιβλίο άψογο και από τεχνική άποψη. Επίσης, σε σχέση με το περιεχόμενο είναι ένα πολύπτυχο σύνολο διαφορετικών κειμένων, ανάλογο πάντοτε με τις διαφορετικές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές πραγματικότητες που βίωσε ο συγγραφέας αλλά και με την εποχή, όπου η κάθε αφήγηση εντάσσεται. Κατ’ επέκταση, το βιβλίο δεν μελετά μόνον την ιστορία της νήσου της Λευκάδας, αλλά, ταυτόχρονα, περιγράφει, επιτυχώς, τον συγγραφέα και αναδεικνύει την εποχή που έζησε κατά τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Θα έλεγε κανείς ότι το βιβλίο αφορά έναν κόσμο γεμάτο με ευχάριστες, όμορφες, δύσκολες ή και δυσάρεστες εναλλαγές, αναζητώντας τις ρίζες κληρονομιάς που η σύγχρονη πραγματικότητα δεν μπόρεσε, επί της ουσίας, να αποκόψει.

*Ο Νίκος Αναστασόπουλος είναι λέκτορας Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων