Δικαίωμα στην παραβίαση του νόμου

Μπορούν κάποιοι να παρανομήσουν για να σταματήσουν την κλιματική αλλαγή δίχως να υποστούν τις συνέπειες του νόμου; Σαφώς και μπορούν, υποστηρίζουν πέντε ακτιβιστές στις ΗΠΑ και αυτό ακριβώς υποστήριξαν και στο δικαστήριο στο Σιάτλ, όπου βρέθηκαν κατηγορούμενοι έπειτα από δράση που είχαν πραγματοποιήσει με στόχο την αποτροπή της κλιματικής αλλαγής.

Τον Σεπτέμβριο του 2014, οι 5 ακτιβιστές δέθηκαν σε ένα «τρίποδο», ύψους 8 μέτρων, που τοποθέτησαν πάνω από μια σιδηροδρομική γραμμή στην πολιτεία της Ουάσινγκτον, για να εμποδίσουν ένα τρένο που μετέφερε αργό πετρέλαιο το οποίο, αν χρησιμοποιούνταν, θα συνέβαλλε άμεσα στην κλιματική αλλαγή με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που θα προκαλούσε η καύση του.

Οι ακτιβιστές, γνωστοί πλέον ως «Δέλτα 5», επικαλέστηκαν την επονομαζόμενη «αναγκαιότητα άμυνας» για να αιτιολογήσουν την πράξη τους και να αποφύγουν την καταδίκη.

Μια επιτυχημένη «αναγκαιότητα άμυνας» πρέπει να αποδείξει ότι το έγκλημα που διαπράχθηκε ήταν αναγκαίο προκειμένου να αποτραπεί μια ακόμα μεγαλύτερη εγκληματική πράξη ή ένα ανεπανόρθωτο κακό. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να μην υπάρχει ικανοποιητική και διαθέσιμη υπό τις περιστάσεις νόμιμη εναλλακτική λύση.

Στο δικαστήριο, οι 5 ακτιβιστές υποστήριξαν ότι η ενέργειά τους να εμποδίσουν να φτάσει το πετρέλαιο στον προορισμό του ήταν απαραίτητη για να σταματήσει ένα μεγαλύτερο κακό, αυτό της κλιματικής αλλαγής. Ως εκ τούτου, υποστήριξαν ότι δεν θα έπρεπε να θεωρηθούν ποινικά υπεύθυνοι.

Οι 5 ακτιβιστές έλπιζαν ότι η αθώωσή τους στο δικαστήριο θα δημιουργούσε ένα «νέο προηγούμενο» στις Ηνωμένες Πολιτείες, που θα άνοιγε τον δρόμο για τους ακτιβιστές του κλίματος στο μέλλον να χρησιμοποιούν πιο εύκολα την αναγκαιότητα άμυνας στις ποινικές διώξεις.

Το 2008, για παράδειγμα, μια ομάδα 6 ακτιβιστών της Greenpeace δικάστηκε στη Βρετανία για την πρόκληση υλικών ζημιών και τη διάπραξη παρανομιών, έπειτα από το κλείσιμο ενός σταθμού ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα. Με επιχείρημα την αναγκαιότητα άμυνας αθωώθηκαν από το σώμα των ενόρκων.

Ωστόσο, για τους 5 ακτιβιστές, ο δικαστής στο Σιάτλ έκρινε πως οι κατηγορούμενοι δεν κατάφεραν να αποδείξουν ότι δεν υπήρχε κάποια άλλη νόμιμη, λογική, εναλλακτική λύση για τις ενέργειές τους.

Και παρόλο που ο δικαστής έδειξε κατανόηση για τον σκοπό που οδήγησε τους ακτιβιστές στην πράξη τους, δεσμευόμενος από τη νομολογία σχετικά με την έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων που υποστηρίζουν την αναγκαιότητα άμυνας, έδωσε εντολή στους ενόρκους να αγνοήσουν όλα τα επιχειρήματα για την κλιματική αλλαγή. Ετσι, οι πέντε κρίθηκαν ένοχοι σε βαθμό πλημμελήματος.

Οπότε, η νομική αναγνώριση για την «αναγκαιότητα» παραμένει ένας μακροπρόθεσμος στόχος για τους ακτιβιστές του κλίματος, αλλά η τελευταία οπισθοδρόμηση που έφερε αυτή η δικαστική απόφαση δείχνει πόσο δύσκολα αυτά τα επιχειρήματα μπορούν να κερδίσουν ένα δικαστήριο.

Κι όμως, ακόμη και σε ηθικό επίπεδο, στο ερώτημα αν θα πρέπει να αναγνωρίζεται στους ακτιβιστές το δικαίωμα να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους για να αποφευχθούν η υπερθέρμανση του πλανήτη και η κλιματική αλλαγή, η απάντηση είναι αναμφισβήτητα θετική, κυρίως δεδομένου του απογοητευτικού αποτελέσματος στην καταπολέμηση αυτών των ζητημάτων σε διεθνές επίπεδο μέχρι σήμερα.

Η συμφωνία για την αλλαγή του κλίματος στο Παρίσι τον Δεκέμβριο γιορτάστηκε ως ένα σημαντικό επίτευγμα για τη δράση όλων των κρατών μαζί, ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων, για τη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Ωστόσο, αν την εξετάσει κανείς προσεκτικότερα, διαπιστώνει ότι δεν φαίνεται να είναι αρκετά φιλόδοξη ώστε να λειτουργήσει όπως αναμένεται.

Η άνοδος της θερμοκρασίας περιορίζεται στους 2,7 βαθμούς Κελσίου στην καλύτερη περίπτωση και, επιπλέον, η συμφωνία που επιτεύχθηκε δεν είναι νομικά δεσμευτική. Συνεπώς, η αλλαγή του κλίματος είναι ακόμη πιθανό να έχει σοβαρές συνέπειες.

Συνεπώς, εάν τα κράτη δεν επιθυμούν ή αδυνατούν να μειώσουν επαρκώς τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα εγκαίρως για να κάνουν την πραγματική διαφορά, δεν θα πρέπει άνθρωποι σε όλο τον κόσμο να λάβουν δραστικά μέτρα, χωρίς τον φόβο ότι θα καταλήξουν στη φυλακή για τις προσπάθειές τους να κάνουν το καλό;

Από το 1950 νομικοί θεωρητικοί έχουν διαφωνήσει σχετικά με τις συνέπειες για τους ανθρώπους που αισθάνονται ηθικά υποχρεωμένοι να παραβούν τον νόμο.

Η επονομαζόμενη διαμάχη των Hart και Fuller, η οποία συνεχίζει να διχάζει τους νομικούς επιστήμονες μέχρι σήμερα, εξέτασε, μεταξύ άλλων, τη φύση των νόμων στη ναζιστική Γερμανία - για παράδειγμα, ήταν η νομοθεσία η οποία επέτρεπε τη μεταφορά των Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης το ισχύον δίκαιο εκείνη τη χρονική στιγμή;

Ο διακεκριμένος νομικός φιλόσοφος H.L.A. Hart υποστήριξε πως ναι, καθώς πίστευε ότι οι νόμοι συνεχίζουν να έχουν νομική ισχύ, παρά την αμφίβολη ηθική βάση. Ο αντίπαλός του, Lon Fuller, υποστήριξε ότι οι νόμοι έχουν μια εσωτερική ηθική, χωρίς την οποία δεν υπάρχει τίποτα να εφαρμοστεί ούτε οφείλεται υπακοή στον «νόμο».

Η θέση του Fuller μπορεί να παρέχει ηθική καθοδήγηση στους ακτιβιστές του κλίματος, που θεωρούν ανήθικο το τρέχον νομικό πλαίσιο που αφήνει την παγκόσμια θερμοκρασία να υπερβεί κατά πολύ το όριο των 2 βαθμών Κελσίου. Και μπορούν να χρησιμοποιήσουν την κατανόηση της κοινωνίας για το τι ο νόμος θα έπρεπε να είναι -αυτό δηλαδή που προστατεύει το περιβάλλον- για να δικαιολογήσουν την απόφασή τους να τον παραβούν.

Υπό αυτές τις συνθήκες, οι ακτιβιστές του κλίματος θα πρέπει να έχουν κατά νου ότι θα χρειαστούν πειστικές αποδείξεις για το ότι δεν υπήρχε καμία ικανοποιητική εναλλακτική νομική λύση στις δράσεις τους, προκειμένου να αυξήσουν τις πιθανότητες επιτυχίας όταν αυξάνεται η αναγκαιότητα για άμυνα σε μελλοντικές ποινικές δίκες.

Ο καλύτερος τρόπος για τους ακτιβιστές του κλίματος για να το κάνουν αυτό θα ήταν να αξιοποιήσουν τις συμβατικές νομικές και πολιτικές διαδρομές όσο το δυνατόν περισσότερο για να επιτύχουν τους στόχους τους.

Οταν όλες αυτές οι επιλογές εξαντληθούν, τότε μπορεί να υπάρχουν επιπλέον ικανοποιητικές νόμιμες εναλλακτικές λύσεις και, ως εκ τούτου, οι πράξεις πολιτικής ανυπακοής που παραβαίνουν τον νόμο να μπορούν πιο εύκολα να δικαιολογηθούν ως αναγκαίες.