Οι μεγαλύτεροι γαιοκτήμονες στον κόσμο

Το Αντζελίμ είναι μια μικρή αγροτική κοινότητα στο Πιαουί, στη βορειοανατολική Βραζιλία, όπου ζουν μικροκαλλιεργητές και τεχνίτες εδώ και γενιές. Ο τρόπος ζωής τους άλλαξε δραματικά πριν από λίγα χρόνια, όταν εμφανίστηκε μια εταιρεία και ισχυρίστηκε ότι είχε αγοράσει τη γη.

Οι κάτοικοι αναφέρουν ότι απειλήθηκαν από ένοπλους άνδρες. Αντιμετώπισαν εκχέρσωση δασών και καταστροφή της αυτοφυούς βλάστησης που είναι απαραίτητη για τα προς το ζην και τον τρόπο ζωής τους. Νέες μονοκαλλιεργητικές φυτείες άρχισαν να ξηραίνουν τους υγροτόπους. Οι φυτείες χρησιμοποιούσαν επίσης φυτοφάρμακα, μολύνοντας το οικοσύστημα και απειλώντας την υγεία και τα προς το ζην των κατοίκων.

Το Αντζελίμ βρίσκεται στον Δήμο Σάντα Φιλομένα και είναι μόνο μία από τις πολλές κοινότητες που επηρεάστηκαν από τις απαλλοτριώσεις γης από τη Radar Propriedades Agrícolas, μια εταιρεία που ιδρύθηκε το 2008 ως κοινοπραξία μεταξύ του αμερικανικού συνταξιοδοτικού ταμείου TIAA και του βραζιλιάνικου γίγαντα της αγροτικής βιομηχανίας Cosan. Τα τελευταία χρόνια, η Radar έχει αποκτήσει περισσότερα από 3.000 εκτάρια στη Σάντα Φιλομένα, προσθέτοντάς τα στη γη που ήδη κατέχει σε όλη την περιοχή Ματοπίμπα, η οποία περιλαμβάνει τις βραζιλιάνικες πολιτείες Μαρανιάου, Τοκαντίνς, Πιαουί και Μπαΐα - το τελευταίο σύνορο της βιομηχανικής γεωργίας στη Βραζιλία.

Μονοκαλλιέργειες και βοσκοτόπια

Αυτή η περιοχή βρίσκεται στην Κεράντο, μια από τις περιοχές στον κόσμο με την πιο υψηλή βιοποικιλότητα, που φιλοξενεί 12.000 είδη φυτών (35% ενδημικά) και 25 εκατομμύρια ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των ιθαγενών πληθυσμών και των μικρής κλίμακας παρόχων τροφίμων. Ωστόσο, έως και το 55% της Κεράντο έχει ήδη μετατραπεί σε εμπορικές φυτείες δέντρων, μεγάλες αγροτοβιομηχανικές μονοκαλλιέργειες και βοσκοτόπια για την παραγωγή βοοειδών.

Ενας από τους κύριους παράγοντες για αυτή την επέκταση είναι η TIAA και η εταιρεία διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων της, Nuveen. Η TIAA είναι ένας από τους μεγαλύτερους γαιοκτήμονες στον κόσμο και έχει σχεδόν τετραπλασιάσει τις εκτάσεις γης της από το 2012. Διαχειριζόμενη 1,2 εκατομμύριο εκτάρια σε 10 χώρες, κατατάσσεται έβδομη μεταξύ των 10 κορυφαίων πολυεθνικών γαιοκτημόνων στον κόσμο, οι οποίοι συνολικά ελέγχουν 404.457 τετραγωνικά χιλιόμετρα - μια περιοχή σε μέγεθος μεγαλύτερο της Ιαπωνίας, σύμφωνα με νέα έκθεση της οργάνωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων FIAN International και της ΜΚΟ Focus on the Global South.

Σε αυτήν την ομάδα-ελίτ περιλαμβάνονται χρηματοοικονομικοί επενδυτές όπως η Blue Carbon από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Macquarie με έδρα την Αυστραλία και η Manulife του Καναδά, οι γίγαντες της αγροτικής βιομηχανίας Olam και Wilmar από τη Σιγκαπούρη, η εταιρεία ξυλείας Arauco της Χιλής και η Shell με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο μέσω της Raízen, μιας βραζιλιάνικης θυγατρικής.

Σε κίνδυνο φτωχοί αγρότες

Αυτή η συσσώρευση γης στα χέρια μερικών πολυεθνικών εταιρειών αποτελεί μέρος μιας παγκόσμιας τάσης αρπαγής γης που αυξήθηκε μετά την οικονομική κρίση του 2008. Από το 2000, οι πολυεθνικοί επενδυτές στο σύνολό τους έχουν αποκτήσει περίπου 65 εκατομμύρια εκτάρια γης – μια έκταση διπλάσια από τη Γερμανία γράφουν στον ιστότοπο The Ecologist o Φίλιπ Σέουφερτ, ανώτερος αναλυτής με έμφαση στον Παγκόσμιο Νότο, και ο Σλαμάλι Γκουτάτλ, συντονιστής του κτηματολογικού προγράμματος της FIAN International.

Αυτό έχει επιταχύνει μια δυναμική συγκέντρωσης γης, η οποία έχει οδηγήσει το 1% των ιδιοκτητών καλλιεργήσιμης γης να ελέγχει το 70% της παγκόσμιας γεωργικής γης, μια τάση που θέτει σε κίνδυνο τα μέσα διαβίωσης 2,5 δισεκατομμυρίων μικροκαλλιεργητών και 1,4 δισ. από τους φτωχότερους στον κόσμο, οι περισσότεροι από τους οποίους εξαρτώνται από τη γεωργία.

Οπως δείχνει η περίπτωση της κοινότητας, η αρπαγή και η συγκέντρωση γης έχουν καταστροφικές συνέπειες για τις κοινότητες και τα οικοσυστήματα. Οπως και η TIAA με έδρα τις ΗΠΑ, σχεδόν όλοι οι κορυφαίοι παγκόσμιοι γαιοκτήμονες έχουν εμπλακεί σε αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών, βία κατά των τοπικών πληθυσμών και καταστροφή του περιβάλλοντος. Η συγκέντρωση γης επιδεινώνει την ανισότητα, διαβρώνει την κοινωνική συνοχή και τροφοδοτεί τις συγκρούσεις. Υπάρχουν όμως και βαθύτερες συνέπειες.

Το γεγονός ότι τεράστιες εκτάσεις γης, που βρίσκονται σε διαφορετικές κρατικές δικαιοδοσίες, τίθενται υπό τον έλεγχο μακρινών εταιρικών οντοτήτων για χάρη των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού ή των παγκόσμιων χρηματοοικονομικών ροών κεφαλαίου, έρχεται σε διαμετρική αντίθεση με τις αρχές της κρατικής κυριαρχίας και της αυτοδιάθεσης των λαών. Ειδικότερα, υπονομεύει την ικανότητα των κρατών να διασφαλίζουν ότι η κατοχή γης εξυπηρετεί το δημόσιο καλό και αποτρέπει τη μετάβαση σε πιο βιώσιμα οικονομικά μοντέλα.

«Πράσινες» αρπαγές

Κατά ειρωνικό τρόπο, η περιβαλλοντική αξία της γης που διαχειρίζονται οι τοπικές κοινότητες έχει πυροδοτήσει ένα νέο κύμα αρπαγών γης. Οι λεγόμενες «πράσινες αρπαγές» (αρπαγές γης για φερόμενους περιβαλλοντικούς σκοπούς) αντιπροσωπεύουν πλέον περίπου το 20% των μεγάλης κλίμακας συναλλαγών γης. Από το 2016, περισσότερα από 5,2 εκατομμύρια εκτάρια στην Αφρική έχουν αποκτηθεί για έργα αντιστάθμισης άνθρακα.

Η παγκόσμια αγορά άνθρακα αναμένεται να τετραπλασιαστεί τα επόμενα επτά χρόνια και πάνω από τους μισούς από τους δέκα κορυφαίους γαιοκτήμονες παγκοσμίως ισχυρίζονται πλέον ότι συμμετέχουν στις αγορές άνθρακα και βιοποικιλότητας. Ετσι, φτάσαμε στο σημείο το «μηδενικό καθαρό» να έχει γίνει πρόσχημα για την εκδίωξη των κοινοτήτων από τη γη τους.

Και μπορεί το διεθνές πλαίσιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων να απαιτεί από τα κράτη να διαρθρώσουν τα συστήματα ιδιοκτησίας γης τους με τρόπους που διασφαλίζουν την ευρεία και δίκαιη κατανομή των φυσικών πόρων και τη βιώσιμη χρήση τους, αλλά… ποιος το υπολογίζει;