Επαναφορά στα τεράστια υδροηλεκτρικά φράγματα

Επειτα από μια δεκαετία άρνησης για τη χρηματοδότηση μεγάλων υδροηλεκτρικών φραγμάτων, η Παγκόσμια Τράπεζα επαναφέρει την υποστήριξή της στην κατασκευή αυτών των πελώριων έργων, παρ’ όλο που το μεγάλο περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος τους παραμένει. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου μισού του 20ού αιώνα, η τράπεζα ήταν ο κορυφαίος υποστηρικτής των μεγάλων υδροηλεκτρικών στον κόσμο.

Στην Αφρική

Αλλά τις τελευταίες δύο δεκαετίες ακολούθησε ένα μοτίβο «ζιγκ-ζαγκ», καθώς οι υποστηρικτές και οι επικριτές των φραγμάτων μέσα στο ίδρυμα καθόριζαν εκ περιτροπής την υδροηλεκτρική πολιτική. Τα τελευταία 10 χρόνια οι επικριτές -ενοχλημένοι από το τεράστιο κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος των μεγάλων φραγμάτων και τα μεγάλα χρονοδιαγράμματα κατασκευής τους- φάνηκαν να κυριαρχούν και η τράπεζα υποστήριξε μόνο ένα νέο μεγάλο υδροηλεκτρικό έργο, γράφει ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Ζακ Λέσλι στο διαδικτυακό περιοδικό «Yale Environment 360».

Ωστόσο στις αρχές Δεκεμβρίου το διοικητικό της συμβούλιο ενέκρινε ένα σχέδιο για να καταστεί η τράπεζα ο κύριος χρηματοδότης σε ένα έργο 6,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την ολοκλήρωση της κατασκευής του φράγματος Rogun στο Τατζικιστάν. Το συχνά στάσιμο έργο, που ξεκίνησε το 1976, έχει πλέον ολοκληρωθεί περίπου κατά 30%. Εάν κατασκευαστεί πλήρως, θα γίνει και το ψηλότερο φράγμα στον κόσμο, στα 365 μέτρα, και με το συνολικό κόστος του να ανέρχεται στα 11 δισ. δολάρια, ένα από τα πιο ακριβά στον κόσμο.

Η Παγκόσμια Τράπεζα και οι αξιωματούχοι της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό διαπραγματεύτηκαν επίσης τους όρους μιας συμφωνίας που θα περιλάμβανε τη χρηματοδότηση του Inga 3, του τρίτου από τα οκτώ προτεινόμενα φράγματα σε ένα μεγάλο έργο γνωστό ως Grand Inga. Το Grand Inga είναι ένα εγχείρημα 100 δισ. δολαρίων που θα ήταν το μεγαλύτερο σύστημα φράγματος στον κόσμο, σχεδόν διπλασιάζοντας την παραγωγή ισχύος των Τριών Φαραγγιών της Κίνας, του μεγαλύτερου υδροηλεκτρικού φράγματος στον κόσμο, και δυνητικά φέρνοντας την ηλεκτρική ενέργεια σε ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι της αφρικανικής ηπείρου.

Θα αναδιαρθρώσει επίσης την υδρολογία του δεύτερου πιο ισχυρού ποταμού στον κόσμο, του Κονγκό, με τρόπους επιβλαβείς για το περιβάλλον. Επιπλέον τον περασμένο Απρίλιο η τράπεζα «συμφώνησε κατ’ αρχήν» να ηγηθεί μιας κοινοπραξίας διεθνών και περιφερειακών τραπεζών που χρηματοδοτούν ένα φράγμα 1,1 δισ. δολαρίων, ένα από τα μεγαλύτερα του Νεπάλ, στον ποταμό Arun. Ονομαζόμενο Upper Arun, το φράγμα υποστηρίζεται από ινδικές εταιρείες και η ηλεκτρική του ενέργεια προορίζεται για εξαγωγή στην Ινδία.

Απότομη αλλαγή

Αλλά το Νεπάλ είναι ήδη κορεσμένο με υδροηλεκτρική ενέργεια και όπως ανέφερε τον Οκτώβριο η «My Republica», μια εφημερίδα του Κατμαντού, σπαταλούσε τεράστιες ποσότητες παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας για αρκετά χρόνια λόγω της ανεπάρκειας των γραμμών μεταφοράς του. Το φράγμα Upper Arun κατασκευάζεται επίσης σε μια περιοχή που είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στους σεισμούς και στις πλημμύρες που προκαλούνται από το σπάσιμο των φραγμάτων πάγου σε παγετώδεις λίμνες.

Ο ρόλος της τράπεζας σε αυτά τα έργα σηματοδοτεί μια απότομη αλλαγή στην προσέγγισή της προς τα υδροηλεκτρικά φράγματα. Το Rogun και το Inga είναι τα μεγαλύτερα φράγματα στον κόσμο, σε κλίμακα που δεν έχουμε δει εδώ και δεκαετίες.

Από το 2014 έως φέτος η τράπεζα υποστήριξε μόνο ένα νέο μεγάλο έργο υδροηλεκτρικής ενέργειας, το Nachtigal στο Καμερούν. Ωστόσο έως τα μέσα του 2025 το διοικητικό συμβούλιο της τράπεζας είναι πιθανό να εγκρίνει τη χρηματοδότηση για πέντε μεγάλα φράγματα, συμπεριλαμβανομένων των Rogun και Inga 3. Ετσι είναι ορθάνοιχτο το ενδεχόμενο χρηματοδότησης μιας σειράς μεγάλων έργων από την Παγκόσμια Τράπεζα, που αναμένεται να έχουν τεράστιες επιπτώσεις στις λεκάνες απορροής ποταμών και που έχουν ήδη προκαλέσει τεράστιες ιστορικές διαμάχες. Επιπλέον η Παγκόσμια Τράπεζα επανεξετάζει έργα που κάποτε είχε εγκαταλείψει λόγω προφανών προκλήσεων και κινδύνων, αλλά αυτοί οι κίνδυνοι δεν εξαφανίστηκαν.

Ξεριζωμός

Η υποστήριξη της Παγκόσμιας Τράπεζας για τα μεγάλα υδροηλεκτρικά διακόπηκε από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές διαμάχες που προκλήθηκαν από τις προσπάθειές της για την κατασκευή φραγμάτων την ώθησαν να συγκαλέσει ένα ερευνητικό όργανο από 12 ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες, την Παγκόσμια Επιτροπή για τα Φράγματα, για να κάνει συστάσεις για σωστές διαδικασίες σχεδιασμού και κατασκευής μεγάλων φραγμάτων.

Αλλά η τράπεζα θεώρησε τις συστάσεις της Επιτροπής, που εκδόθηκαν το 2000, τόσο περιοριστικές που τις απέρριψε. Το 2013 η τράπεζα προσπάθησε και πάλι να υποστηρίξει τα μεγάλα υδροηλεκτρικά και στη συνέχεια υποχώρησε μέχρι το 2018, όταν άμβλυνε τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά της πρότυπα για τέτοια έργα. Ωστόσο η συμμετοχή της τράπεζας δεν θα αλλάξει την τρέχουσα πτωτική πορεία της παγκόσμιας βιομηχανίας φραγμάτων για πολλούς, ολοένα και πιο προφανείς, λόγους.

Αυτοί περιλαμβάνουν το τεράστιο αρχικό κόστος των φραγμάτων που ακολουθείται από αναμονές μιας δεκαετίας ή περισσότερο πριν αρχίσουν να ρέουν τα έσοδα από την ηλεκτρική ενέργεια, την καταστροφή της αλιείας και των ποτάμιων οικοσυστημάτων, τον εκτοπισμό 80 εκατ. ανθρώπων σε όλο τον κόσμο και τη ζημιά στα προς το ζην για μισό δισεκατομμύριο ακόμη. Και βέβαια τις απότομες μειώσεις τους στην παραγωγή ενέργειας όταν η ξηρασία, η οποία είναι ολοένα και πιο συχνή, αδειάζει τις δεξαμενές των φραγμάτων, όπως συμβαίνει σήμερα στη Νότια Αφρική και αλλού, σημειώνει ο Λέσλι.