Η κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας στήνει εμπόδια στον αγώνα για το κλίμα

Ο πλανήτης μας θερμαίνεται με ανησυχητικό ρυθμό και η κλιματική αλλαγή θεωρείται ένα από τα πιο σοβαρά παγκόσμια ζητήματα σήμερα με τις συνέπειές της να επηρεάζουν κάθε άνθρωπο στη Γη. Φαίνεται λοιπόν απόλυτα λογικό οι επιστημονικές δημοσιεύσεις για την υπερθέρμανση του πλανήτη να είναι γραμμένες στην παγκόσμια γλώσσα: τα αγγλικά.

Και όμως, ακριβώς επειδή είναι γραμμένες στα αγγλικά, η κλιματική επιστήμη είναι σε μεγάλο βαθμό απρόσιτη για την πλειονότητα των ανθρώπων παγκοσμίως.

Για να εξηγηθεί αυτή η φαινομενική αντίφαση, πρέπει να δούμε μερικούς αριθμούς. Σχεδόν το 90% των επιστημονικών δημοσιεύσεων παγκοσμίως είναι στα αγγλικά. Αυτή είναι μια συγκλονιστική κυριαρχία μιας μόνο γλώσσας. Αλλά τα αγγλικά, που συχνά αποκαλούνται παγκόσμια γλώσσα, ομιλούνται μόνο από μια μειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού.

Γλώσσα της ελίτ

Πώς ξέρουμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο δεν μιλούν αγγλικά; Τα αγγλικά είναι η κύρια γλώσσα της κοινωνίας σε λίγες μόνο χώρες: το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Ο πληθυσμός αυτών των χωρών, συνολικά, ανέρχεται σε περίπου 400 εκατομμύρια - ένα πολύ μικρό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού.

Σε πολλές άλλες πρώην βρετανικές αποικίες, όπως η Ινδία, η Νιγηρία ή η Μαλαισία, τα αγγλικά υπάρχουν παράλληλα με άλλες γλώσσες. Σε αυτά τα πλαίσια τα αγγλικά τείνουν να είναι μια γλώσσα της ελίτ, που χρησιμοποιείται κυρίως από κατοίκους πόλεων, μεσαίας τάξης, καλά μορφωμένους. Αλλού τα αγγλικά λειτουργούν ως κοινή γλώσσα που χρησιμοποιείται κυρίως στη διακρατική επικοινωνία.

Δεδομένων αυτών των διαφορετικών περιπτώσεων, είναι εξαιρετικά δύσκολο να εκτιμηθεί ο αριθμός των ομιλητών της αγγλικής με οποιαδήποτε ακρίβεια. Πριν από περίπου 20 χρόνια, ο γλωσσολόγος Ντέιβιντ Κρίσταλ πρότεινε ότι μπορεί να είναι κάπου μεταξύ 1 και 2 δισεκατομμυρίων. Ακόμα κι αν πάρουμε το ανώτατο όριο αυτού του εξαιρετικά μεγάλου εύρους, μιλάμε μόνο για το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτό σημαίνει ότι τρεις στους τέσσερις ανθρώπους στον κόσμο δεν μιλούν αγγλικά.

Δηλαδή ότι τουλάχιστον τα τρία τέταρτα του παγκόσμιου πληθυσμού δεν μιλούν τη γλώσσα στην οποία διαδίδεται παγκοσμίως η επιστήμη για την κλιματική αλλαγή. Την ίδια στιγμή, άλλες γλώσσες εκτός από τα αγγλικά περιθωριοποιούνται και αγωνίζονται να βρουν χώρο στην παγκόσμια επικοινωνία της επιστήμης. Ετσι, αυτή η γλωσσική ανισότητα δημιουργεί μια ανισορροπία στη διανομή της επιστημονικής γνώσης για την κλιματική αλλαγή. Αλλά ενισχύει επίσης δύο άλλους τύπους υπάρχουσας ανισότητας.

Οι πρωτοβουλίες

Ο ένας έχει να κάνει με την παραγωγή επιστημονικής γνώσης γενικότερα, η οποία προέρχεται δυσανάλογα από τις δύο κύριες αγγλόφωνες χώρες: τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Από τα 100 κορυφαία επιστημονικά περιοδικά με απήχηση και κύρος, τα 91 εδρεύουν σε αυτές τις δύο χώρες. Η άλλη μορφή ανισότητας έχει να κάνει με την κοινωνική αδικία. Η επιστημονική βιβλιογραφία είναι σχεδόν αποκλειστικά γραμμένη στα αγγλικά.

Αλλά αυτή η γλώσσα είναι ουσιαστικά άγνωστη στους περισσότερους ανθρώπους, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ετσι, οι κοινωνίες που υποφέρουν περισσότερο από την κλιματική αλλαγή είναι ακριβώς εκείνες όπου η πρόσβαση στην επιστημονική βιβλιογραφία για αυτήν είναι πολύ περιορισμένη, γράφει στον ιστότοπο Conversation ο Μάριο Σαρακένι, αναπληρωτής καθηγητής Αγγλικής Γλώσσας και Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ.

Ποια είναι η λύση; Η πρωτοβουλία Open Science της UNESCO επιχειρεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Στόχος της είναι να «καταστήσει την επιστημονική έρευνα από όλους τους τομείς προσιτή σε όλους προς όφελος των επιστημόνων και της κοινωνίας συνολικά». Ενας από τους στόχους της είναι να «διασφαλίσει ότι οι επιστημονικές συνεργασίες ξεπερνούν τα όρια της γεωγραφίας, της γλώσσας και των πόρων».

Η επίτευξη των στόχων που θέτει η Open Science δεν είναι εύκολη υπόθεση. Μια προσέγγιση είναι να σπάσει το φράγμα της αγγλικής μονογλωσσίας προωθώντας την πολυγλωσσία. Από τη μία πλευρά, πρέπει να δημιουργηθούν ευκαιρίες για επιστήμονες από όλο τον κόσμο να δημοσιοποιούν την έρευνά τους και τα συμπεράσματά τους σε άλλες γλώσσες εκτός από τα αγγλικά.

Από την άλλη, η μεγάλη τεχνολογική πρόοδος που σημειώθηκε στην αυτόματη μετάφραση, ειδικά με την έλευση της τεχνητής νοημοσύνης, θα πρέπει να αξιοποιηθεί προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το περιεχόμενο είναι διαθέσιμο σε άλλες γλώσσες εκτός από τα αγγλικά.

Νομικό οπλοστάσιο

Αυτός είναι ακριβώς ο στόχος του Climate Cardinals, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού του οποίου η αποστολή είναι να «κάνει το κίνημα για το κλίμα πιο προσιτό σε όσους δεν μιλούν αγγλικά» μεταφράζοντας πληροφορίες σε περισσότερες από 100 γλώσσες, σημειώνει ο Σαρακένι.

Για την ιστορία, αξίζει να σημειωθεί ότι πέρσι η ιταλική κυβέρνηση πρότεινε νέα νομοθεσία για την πάταξη της χρήσης ξένων γλωσσών στην κυβέρνηση, στις επιχειρήσεις και στη δημόσια ζωή. Το προσχέδιο του νομοσχεδίου στόχευε ιδιαίτερα στη χρήση της αγγλικής γλώσσας, η οποία έλεγε ότι «εξευτελίζει και αφανίζει» την ιταλική γλώσσα.

Η τήρηση μιας τέτοιας πολιτικής θα ήταν δύσκολη για πολλές εταιρείες. Η Γαλλία εισήγαγε έναν παρόμοιο νόμο το 1994, ο οποίος εδώ και καιρό θεωρείται ανεφάρμοστος. Παρά το γεγονός ότι είναι στη νομοθεσία για σχεδόν 30 χρόνια, σχεδόν όλες οι πολυεθνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη Γαλλία θεωρείται ότι παραβιάζουν τη νομοθεσία.