Διαρκείς προσφυγές για την άδικη «πράσινη μετάβαση»

Εργάτες άνθρακα μηνύουν την κυβέρνησή τους για απώλεια θέσεων εργασίας. Αυτόχθονες πληθυσμοί προσφεύγουν στα δικαστήρια για να μπλοκάρουν αιολικά πάρκα ή πολιτικές κατά της αποψίλωσης των δασών που παραβιάζουν τα πολιτισμικά τους δικαιώματα. Το κοινό χαρακτηριστικό αυτών των περιπτώσεων είναι ότι αμφισβητούν τη νομιμότητα των ίδιων των κλιματικών πολιτικών και των έργων που υλοποιούνται στο πλαίσιό τους.

Ερευνητές από 16 Πανεπιστήμια δημοσίευσαν στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature Sustainability» μια νέα μελέτη που διαπιστώνει ότι υποθέσεις σαν αυτές καταγράφονται όλο και περισσότερο σε όλο τον κόσμο. «Επινοήσαμε τον όρο “μόνο δίκαιη μετάβαση” για να περιγράψουμε αυτές τις περιπτώσεις» γράφουν στον ιστότοπο Conversation δύο ερευνήτριες που συμμετείχαν στη μελέτη.

Αυτός ο όρος διασφαλίζει ότι η δράση για το κλίμα εξισορροπεί τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα με την κοινωνική δικαιοσύνη και την προστασία των ευάλωτων κοινοτήτων. Αυτό το φαινόμενο είναι διαφορετικό από αυτό των διαφορών για το κλίμα, οι οποίες τείνουν να επικεντρωθούν στο να λογοδοτήσουν κυβερνήσεις και εταιρείες για την αποτυχία μείωσης των εκπομπών ή την αποτυχία προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.

Η έρευνά τους ξεκίνησε το 2020, όταν άρχισαν να παρατηρούν έναν αυξανόμενο αριθμό υποθέσεων που δεν ταιριάζουν με το συμβατικό μοντέλο διαφορών για το κλίμα. Για παράδειγμα στη Χιλή συνδικαλιστές μήνυσαν την κυβέρνηση, υποστηρίζοντας ότι είχαν αποκλειστεί από τις συζητήσεις σχετικά με τη σταδιακή κατάργηση των εργοστασίων άνθρακα.

Το Ανώτατο Δικαστήριο της Χιλής αποφάνθηκε υπέρ των εργαζομένων, τονίζοντας ότι μια στρατηγική δίκαιης μετάβασης -μια στρατηγική που περιλαμβάνει διαβούλευση με τις πληγείσες κοινότητες- είναι απαραίτητη για την επίτευξη ουδετερότητας άνθρακα.

Ομοίως στη Νορβηγία οι αυτόχθονες Σάμι αμφισβήτησαν επιτυχώς τις άδειες αιολικών πάρκων, για τις οποίες το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας διαπίστωσε ότι παραβίαζαν τα πολιτιστικά δικαιώματά τους που περιλαμβάνουν την εκτροφή ταράνδων («Αποζημίωση στους αυτόχθονες Σάμι για αιολικά στη Νορβηγία», «Εφ.Συν.» 22/1/2024). Στην Κολομβία οι ιθαγενείς υποστήριξαν ότι τα έργα που στοχεύουν στη μείωση της αποψίλωσης των δασών στη γη τους παραβίαζαν τα δικαιώματά τους για αυτοδιάθεση και πολιτιστική ακεραιότητα.

Δικαιοσύνη

Η δίκαιη μετάβαση επιδιώκει να διασφαλίσει ότι η στροφή προς μια πιο πράσινη οικονομία είναι δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς, ιδιαίτερα για όσους ενδέχεται να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση από τις ραγδαίες αλλαγές που επιφέρει. Οι καταγγέλλοντες σε αυτές τις περιπτώσεις περιλαμβάνουν συχνά εργαζόμενους, αυτόχθονες πληθυσμούς, γυναίκες, παιδιά, μειονότητες και άλλες ομάδες που συνήθως υποεκπροσωπούνται σε νομοθετικές διαδικασίες και διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

Στον πυρήνα αυτών των προσφυγών είναι η επιδίωξη της δικαιοσύνης. Καθώς οι χώρες στρέφονται σε οικονομίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα, αυτές οι πολιτικές αναπόφευκτα παράγουν τόσο νικητές όσο και ηττημένους. Οι εργαζόμενοι στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο χάνουν τη δουλειά τους. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί εκτοπίζονται ή βλέπουν τον κόσμο γύρω τους να αλλάζει από νέα αιολικά ή ηλιακά πάρκα. Ολοι αυτοί οι άνθρωποι θεωρούν ότι τους φέρονται άδικα.

Για να διασφαλιστεί η ευρεία υποστήριξη των πολιτικών για το κλίμα, τα παράπονά τους δεν θα πρέπει να απορριφθούν ως απλώς ανεπιθύμητα, αναφέρουν οι επιστήμονες. Αντίθετα, θα πρέπει να αναγνωρίζεται ότι έχουν πολύτιμες γνώσεις σχετικά με τη δικαιοσύνη, την ισότητα και τις κοινωνικές επιπτώσεις των πολιτικών και των έργων για το κλίμα.

Στις προσφυγές που εξετάστηκαν στη μελέτη τα δικαστήρια καλούνται να αξιολογήσουν τη δράση για το κλίμα έναντι διαφορετικών νομικών πλαισίων, που κυμαίνονται από το συνταγματικό δίκαιο και το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έως τα πρότυπα εταιρικής λογοδοσίας.

Ορισμένες αγωγές χρησιμοποιούν επιχειρήματα διανεμητικής δικαιοσύνης, τα οποία επικεντρώνονται στην κατανομή πόρων και βαρών. Ορισμένες εξετάζουν τη δικονομική δικαιοσύνη, όπως τη λήψη αποφάσεων χωρίς αποκλεισμούς. Αλλες θέλουν αυτό που ονομάζεται δικαιοσύνη αναγνώρισης, που εστιάζει στον σεβασμό των περιθωριοποιημένων ομάδων.

Δίκαιες διαδικασίες

Ολα αυτά αντικατοπτρίζουν την αυξανόμενη αναγνώριση ότι η δράση για το κλίμα μπορεί να έχει κόστος για ορισμένες ομάδες, ειδικά εκείνες που βρίσκονται ήδη στο περιθώριο της κοινωνίας. Υπογραμμίζεται επίσης η ανάγκη να αντιμετωπιστεί η κοινωνική δικαιοσύνη στις δράσεις για το κλίμα και να διασφαλιστεί ότι δεν θα κάνει τον κόσμο ακόμη λιγότερο ίσο.

Το βασικό ζήτημα είναι ότι, ενώ δίνεται μεγάλη προσοχή στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, έχει δοθεί λιγότερη έμφαση στο να διασφαλίσουμε ότι αυτό το κάνουμε δίκαια. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε μια εποχή που οι κυβερνήσεις της Ε.Ε., του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ ανακοινώνουν σχέδια για περικοπή της γραφειοκρατίας και επιτάχυνση αυτής της μετάβασης.

Καθώς περισσότερες κοινότητες στρέφονται στα δικαστήρια για να αναζητήσουν δικαιοσύνη, η μελέτη υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να υιοθετήσουν διαδικασίες χωρίς αποκλεισμούς και με δίκαιες διαδικασίες.

Οι αποφάσεις σχετικά με το ποιος κατέχει γη ή ποιες δουλειές μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι θα πρέπει να αφορούν αυτούς που επηρεάζονται περισσότερο. Η διασφάλιση ότι οι πολιτικές για το κλίμα είναι δίκαιες και σωστές, όχι μόνο θα προστατεύσει τις ευάλωτες ομάδες, αλλά και θα ενισχύσει την ευρύτερη δημόσια υποστήριξη, υποστηρίζουν οι επιστήμονες.