Προστατευμένες, αλλά αθωράκιστες!

Mόνο 12 από τις συνολικά 174 θαλάσσιες περιοχές Natura 2000 της χώρας μας διέπονται από κάποιο καθεστώς προστασίας, που στις περισσότερες περιπτώσεις περιορίζεται σε προσωρινά ή αποσπασματικά μέτρα. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι μόλις το 3,4% των ελληνικών χωρικών υδάτων είναι προστατευμένο (και αυτό όχι πλήρως), τη στιγμή που η Ελλάδα έχει δεσμευτεί νομικά για ουσιαστική προστασία τουλάχιστον του 30% του θαλάσσιου χώρου της έως το 2030, όπως προκύπτει από σχετική έκθεση που έδωσαν στη δημοσιότητα περιβαλλοντικοί οργανισμοί.

Σύμφωνα με την έκθεση, η κατάσταση διαχείρισης και διατήρησης των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών της Ελλάδας είναι τραγική και απέχει πολύ ακόμη και από κυβερνητικές εξαγγελίες. Η έκθεση εντοπίζει σοβαρά κενά σε κρίσιμα πεδία για την αποτελεσματική προστασία τους και τη διατήρηση των ευαίσθητων τύπων οικοτόπων και απειλούμενων ειδών: νομοθεσία και διαχείριση, διακυβέρνηση, φύλαξη, απαραίτητοι πόροι.

Το δίκτυο των Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών (ΘΠΠ) διευρύνθηκε σημαντικά τον Δεκέμβριο 2017 με την ένταξη νέων θαλάσσιων περιοχών στο δίκτυο Natura 2000. Οι ΘΠΠ καταλαμβάνουν σήμερα έκταση 22.796 τετραγωνικά χιλιόμετρα και καλύπτουν το 18,3% των ελληνικών χωρικών υδάτων. Τον Απρίλιο του 2024, στο πλαίσιο της 9ης Διεθνούς Διάσκεψης για τους Ωκεανούς, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε επίσημα μια σειρά από νέες δεσμεύσεις, κάποιες από τις οποίες σχετίζονται άμεσα με τα ζητήματα της διαχείρισης των ελληνικών ΘΠΠ. Ενώ οι δεσμεύσεις αυτές ήταν σημαντικές και προς τη σωστή κατεύθυνση, η υλοποίηση των θεσμικών υποχρεώσεων της χώρας εκκρεμεί εδώ και χρόνια.

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έκθεσης, τα σοβαρά κενά που αναδεικνύονται οφείλονται κυρίως στην αδικαιολόγητη καθυστέρηση θέσπισης των αναγκαίων Προεδρικών Διαταγμάτων και των Σχεδίων Διαχείρισης για όλες τις ΘΠΠ. Ομως, ενώ έχουν ανατεθεί οι σχετικές μελέτες από το 2019, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το οποίο είναι αρμόδιο, δεν προχωράει στην έγκρισή τους και στην έκδοση των σχετικών διαταγμάτων. Το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζει το σύνολο των προστατευόμενων περιοχών της χώρας. Οπως τονίζουν οι περιβαλλοντικοί οργανισμοί και στη σχετική επιστολή που απηύθυναν την περασμένη εβδομάδα στον Ελληνα πρωθυπουργό, αυτή η ασυνέπεια και έλλειψη πολιτικής βούλησης αφορά τόσο το αρμόδιο ΥΠΕΝ όσο και τον ίδιο, καθώς είχε επίσημα δεσμευτεί διεθνώς πως η όλη αυτή θεσμική διαδικασία θα είχε ολοκληρωθεί μέχρι τον Δεκέμβριο 2022.

Στο επίπεδο διακυβέρνησης, η σύσταση του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), ως κεντρικού φορέα υπεύθυνου για τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών, έχει συμβάλει ώστε να υπάρχει μια πιο ενιαία και συνεκτική προσέγγιση στη διαχείριση των ΘΠΠ. Παρ’ όλα αυτά, οι Μονάδες Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΜΔΠΠ) παραμένουν σοβαρά υποστελεχωμένες, ενώ παραμένει πρόβλημα ο ανεπαρκής συντονισμός μεταξύ των συναρμόδιων υπουργείων και φορέων και η αδύναμη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Σύμφωνα με την έκθεση, απαιτείται άμεση ενίσχυση της στελέχωσης και της συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων αρχών και φορέων (ΜΔΠΠ, υπουργεία), καθώς και της ουσιαστικής συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας για την αποτελεσματική διαχείριση των περιοχών. Τέλος, και πιο σημαντικό, όσο δεν προχωράει η θεσμική προστασία αυτών των περιοχών, ο ΟΦΥΠΕΚΑ βρίσκεται να λειτουργεί εκ των πραγμάτων μέσα σε θεσμικά κενά και ασάφειες για το τι ισχύει και τι όχι σε κάθε περιοχή.

Η έλλειψη συντονισμού και η υποστελέχωση έχουν, μεταξύ άλλων, ως αποτέλεσμα η φύλαξη και οι έλεγχοι των ΘΠΠ να κρίνονται ανεπαρκείς. Τα Σώματα Φύλαξης Φύσης που συστάθηκαν πρόσφατα έχουν ελάχιστο προσωπικό και περιορισμένα μέσα, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται σοβαρές ελλείψεις σε ελέγχους και επιβολή κυρώσεων. Χωρίς επαρκή στελέχωση, κατάλληλο εξοπλισμό και ξεκάθαρο νομοθετικό πλαίσιο για τις αρμοδιότητες και τις διαδικασίες ελέγχου, οι παραβάσεις δεν θα τιμωρούνται, υπονομεύοντας την ίδια την έννοια της προστασίας.

Τέλος, στο ζήτημα των πόρων, όπως τονίζουν οι οργανισμοί, απαιτείται ουσιαστική χρηματοδότηση και παράλληλα, αποτελεσματική απορρόφηση και κατανομή των κονδυλίων για την κάλυψη των αναγκών των Μονάδων Διαχείρισης και του ΟΦΥΠΕΚΑ, καθώς και για τη συστηματική υλοποίηση των απαραίτητων δράσεων που κρίνονται αναγκαίες για κάθε ΘΠΠ. Με δεδομένο τη δέσμευση για επίτευξη του «στόχου 30x30», η κυβέρνηση οφείλει να διασφαλίσει άμεσα τους απαραίτητους πόρους, ώστε η λειτουργία των ΘΠΠ να είναι βιώσιμη και αποτελεσματική. Απαραίτητη κρίνεται και η ανάπτυξη μακροχρόνιων και σταθερών συστημάτων χρηματοδότησης που θα εξασφαλίζουν τη βιώσιμη λειτουργία των ΘΠΠ, ανεξαρτήτως ευρωπαϊκών ή άλλων έκτακτων πηγών.

Σημειώνεται ότι η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα προβλέπει στόχο για νομική προστασία τουλάχιστον του 30% της χερσαίας έκτασης και του 30% της θαλάσσιας περιοχής της Ε.Ε. και ενσωμάτωση οικολογικών διαδρόμων, στο πλαίσιο ενός πραγματικού διευρωπαϊκού δικτύου για τη φύση. Είναι σαφές από τα παραπάνω ότι για την επίτευξη του στόχου «30x30» δεν αρκεί μόνο η δημιουργία ΘΠΠ με χωρική κάλυψη του 30% των θαλασσών, αλλά ότι το δίκτυο αυτό θα πρέπει να διέπεται από αποτελεσματική και συμμετοχική διαχείριση.

Η έκθεση κάνει σαφές ότι αν δεν υπάρξουν άμεσες και αποφασιστικές παρεμβάσεις στους τομείς της διαχείρισης/νομοθεσίας, της διακυβέρνησης, της φύλαξης και των πόρων, η Ελλάδα κινδυνεύει για άλλη μια φορά να είναι ασυνεπής απέναντι στις διεθνείς υποχρεώσεις της και κυρίως, οι θάλασσές μας να παραμένουν χωρίς αποτελεσματική προστασία.

Στη διαμόρφωση της έκθεσης συνέβαλαν οι ΑΡΧΕΛΩΝ, Blue Marine Foundation, Cyclades Preservation Fund, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Greenpeace, MEDASSET, iSea, Ιδρυμα Thalassa / ΑΕΝΑΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ και WWF Ελλάς.