Ο «Κυκλώνας» που μας σώζει από τα σκουπίδια

Οπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει, έγραφε το 1936 ο Γιώργος Σεφέρης, περιδιαβαίνοντας σκυθρωπός σε τουριστικούς και αρχαιολογικούς τόπους. Στο σήμερα, ένα από τα πρώτα πλήγματα που δέχεται όποιος τολμήσει να απομακρυνθεί λίγο από ξενοδοχεία και οργανωμένες παραλίες είναι οι χιλιάδες μικρές και μεγάλες χωματερές σε ρέματα, ποτάμια και ακτές, προϊόντα της αποτυχίας της πολιτείας να διαχειριστεί αποτελεσματικά τα σκουπίδια του καταναλωτικού μας κόσμου.

Η «Εφ.Συν.» βρέθηκε πριν από λίγες εβδομάδες να περπατά «μες στου Μαγιού τις μυρωδιές», σε μονοπάτια και μια οργιάζουσα φύση, στη Μεσσηνία, για να διαπιστώσει πως κάτω από κάθε ρέμα πνιγμένο στην πρασινάδα, πίσω από κάθε παρόχθια καλαμιά, κρύβονται επιμελώς όσα η κοινωνία θέλει να απομακρύνει από το νοικοκυριό της και κανείς δεν αναλαμβάνει να τα διαχειριστεί καταλλήλως.

Ο καθαρισμός

Ο υπογράφων συμμετείχε σε δημοσιογραφική αποστολή που οργάνωσε το Κοινωφελές Ιδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης προκειμένου να μιλήσει για το πρόγραμμα «Cyclone Project», που χρηματοδοτεί εδώ και έναν χρόνο και έχει ώς τώρα καθαρίσει 51 αρχαιολογικούς χώρους, 27 ρέματα, 20 επαρχιακές οδούς, 8 ποτάμια και 2 λίμνες σε διάφορες περιοχές της χώρας, συγκεντρώνοντας 8.525 κυβικά μέτρα απορριμμάτων μέσα σε 290 ημέρες.

Η δράση του προγράμματος στηρίζεται κυρίως σε συνεργεία από προσωπικό περίπου 30 ατόμων που πληρώνεται κανονικά (σε συγκεκριμένες περιστάσεις καλούνται και εθελοντές) και προέρχεται από τις περιοχές που μπαίνουν στο πρόγραμμα καθαρισμού προκειμένου να γνωρίζει καλύτερα και τα κατατόπια.

Περπατήσαμε μαζί τους δίπλα στο μικρό ποτάμι που περνά από το χωριό Ριζόμυλος, πάνω στον παλιό δρόμο που συνδέει την Καλαμάτα με την Πύλο. Το ποτάμι κατεβαίνει από τα βουνά της Κυπαρισσίας για να καταλήξει λίγο μετά στον Μεσσηνιακό κόλπο.

Οι ομάδες των εργαζομένων καθαρισμού μάς υποδέχθηκαν δίπλα στα φορτηγάκια του «Cyclone Project», με τον εξοπλισμό προστασίας (γάντια, μπότες, στολές), τους σάκους διαχωρισμού των απορριμμάτων, αλλά και τάμπλετ στα οποία καταγράφεται αναλυτικά ό,τι συγκεντρώνεται. Αλλωστε, ό,τι δεν απομακρυνθεί από το ποτάμι μέσω του «Κυκλώνα» θα βρεθεί αργότερα στη θάλασσα όπου επίσης δραστηριοποιείται το Ιδρυμα, με το άλλο του πρόγραμμα, τον «Τυφώνα».

Χερσαίες δράσεις

Η σοδειά της συγκεκριμένης μέρας ήταν 3.342 κιλά απορριμμάτων, συνολικού όγκου 11 κυβικών μέτρων, με βασικές κατηγορίες σκουπιδιών τα πλαστικά, τα κουτάκια αναψυκτικών, τα κομμάτια χαρτιού και γυαλιού και τα υφάσματα. Στην πράξη, οι άνθρωποι σήκωσαν με τα χέρια τους δεκάδες ογκώδη αντικείμενα από παλιά λάστιχα κάθε μεγέθους, τσουβάλια με μπάζα, μέχρι καναπέδες, στρώματα, χαλιά και ξεχαρβαλωμένες βαλίτσες, αλλά και εκατοντάδες μικρότερα κάθε απίθανης προέλευσης, όπως παλιές ακτινογραφίες και ληγμένα διαβατήρια από την Ανατολική Ευρώπη.

Την επόμενη μέρα, η δράση καθαρισμού επαναλήφθηκε στη μικρή ρεματιά, δίπλα από έναν τόπο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, άγνωστο στον πολύ κόσμο, τον θολωτό μυκηναϊκό τάφο και την Ακρόπολη Νιχωρίων. Κι εδώ η εικόνα αποκαρδιωτική για την ευκολία με την οποία η φύση στολίζεται με σπασμένα είδη υγιεινής και ό,τι άλλο περισσεύει για να μένουν καθαρά σπίτια και οικόπεδα. Μέσα σε λίγες ώρες, 1.331 τεμάχια, συνολικού βάρους 320 κιλών και όγκου 5 κυβικών. Ολα αυτά μακριά από κατοικημένες περιοχές, δίπλα σε αρχαιολογικό χώρο που θα έπρεπε να προστατεύεται στοιχειωδώς από το κράτος.

Οι υπεύθυνοι του προγράμματος μας μίλησαν αναλυτικά για τις εμπειρίες τους από τις χερσαίες δράσεις καθαρισμού εδώ και έναν χρόνο. Οπως τον βυζαντινό τάφο που για να βγει στο φως έπρεπε πρώτα να απομακρυνθεί πυκνή βλάστηση χρόνων και μετά τόνοι σκουπιδιών που βρίσκονταν από κάτω της.

Οπως ανέφερε η εκτελεστική διευθύντρια του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, Πέγκυ Ξηροτάγαρου, το πρόγραμμα «Κυκλώνας» ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2024 ως απάντηση σε ένα κρίσιμο συμπέρασμα: στις πολυετείς δράσεις του Ιδρύματος στις ακτές με το πλοίο «Τυφώνας», μεγάλο μέρος των απορριμμάτων που εντοπίζονταν στη θάλασσα προερχόταν από την ενδοχώρα, πιθανότατα μέσω των ποταμών και των ρεμάτων.

Από την πολυετή δράση του «Τυφώνα» στις ακτές της Ελλάδας, ο απολογισμός είναι προφανώς πλουσιότερος και τα ευρήματα, ορισμένες φορές, μακάβρια. Ανθρώπινα μέλη στη Λήμνο, παιδικά παπουτσάκια στη Σίκινο, βόμβες από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο... Αλλά και «βραβείο» της πιο βρόμικης παραλίας στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας, όπου 150 άνθρωποι δούλευαν επί τρεις ώρες για να αποκαλυφθεί η σύσταση της παραλίας. Ολοκληρώνοντας τους καθαρισμούς σε Μεσσηνία και Αργολίδα, ο «Κυκλώνας» έχει προγραμματίσει δράσεις σε Λακωνία και Ηλεία, ενώ ακολουθεί η Αττική.

Τα προβλήματα

Αυτό που προκαλεί ιδιαίτερη αίσθηση είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το Ιδρυμα στη διαχείριση των απορριμμάτων μετά την απομάκρυνσή τους από τη φύση. Για τα θαλάσσια απορρίμματα, χρειάστηκε επί χρόνια να πληρώνει αδρά την εταιρεία που έχει πάρει την αποκλειστικότητα από το κράτος για την απορρύπανση των καραβιών, σαν να τα παρήγαγε το ίδιο το Ιδρυμα.

Στην ξηρά, τα πράγματα είναι ακόμη δυσκολότερα, καθώς τα σκουπίδια θα έπρεπε να τα παραλαμβάνουν οι κατά τόπους δήμοι. Οι οποίοι, όπως ανέφερε η κ. Ξηροτάγαρου, αρχικά συμφωνούν, αλλά ορισμένοι, όταν αντιληφθούν τον όγκο και το κόστος για τη μεταφορά τους, δηλώνουν αδυναμία.

Οσο για τις περιφέρειες και το υπουργείο Περιβάλλοντος; Δηλώνουν την ευαρέσκειά τους για το πρόγραμμα, εύχονται επιτυχία, αλλά φαίνεται πως έχουν άλλες προτεραιότητες. Εάν, πάντως, ένα Ιδρυμα με τόσο ισχυρές οικονομικές πλάτες έχει δυσκολίες να βρει λύσεις με το επιτελικό κράτος, τι να πουν και οι υπόλοιποι εμπλεκόμενοι στο δυσώδες κύκλωμα διαχείρισης των απορριμμάτων;