Σε λήθαργο ο νόμος για την πλαστική ρύπανση

Τέσσερα χρόνια μετά την ψήφιση του σχετικού νόμου, ιδιαίτερα χαμηλές εξακολουθούν να είναι οι επιδόσεις της χώρας μας στην αντιμετώπιση της πλαστικής ρύπανσης. Σύμφωνα με νέα έκθεση του WWF Ελλάς, υπάρχει σοβαρό έλλειμμα στην εφαρμογή του νόμου, το οποίο αποδίδεται στην απροθυμία της Πολιτείας να ασχοληθεί ουσιαστικά και υπεύθυνα με το ζήτημα. Πρόκειται για μια ξεκάθαρη οπισθοδρόμηση σε ένα θέμα για το οποίο η Ελλάδα είχε καταφέρει να κερδίσει τις εντυπώσεις όταν το 2020 ήταν από τις πρώτες χώρες της Ε.Ε. που ενσωμάτωσαν στο εθνικό δίκαιο την ευρωπαϊκή οδηγία για τον περιορισμό μιας σειράς πλαστικών μιας χρήσης.

Σύμφωνα με την έκθεση, τα κυριότερα προβλήματα που διαπιστώνονται αφορούν:

● Τα απαγορευμένα προβληματικά πλαστικά μιας χρήσης (π.χ. πιάτα, μαχαιροπίρουνα, καλαμάκια), που όχι απλώς δεν έχουν αποσυρθεί, όπως έπρεπε από τον Ιούλιο του 2021, αλλά κατακλύζουν την αγορά, ως απόρροια της ανοχής της Πολιτείας στην κακή εφαρμογή του νόμου. Ενδεικτικό αυτής είναι ότι προβληματικά πλαστικά βαφτίστηκαν λανθασμένα «επαναχρησιμοποιούμενα» και κυκλοφορούν παράνομα στην αγορά, χωρίς η Πολιτεία να επιδεικνύει την απαραίτητη εγρήγορση για καταπολέμηση αυτής της κακής πρακτικής.

Δημόσιες βρύσες

● Την ανεπαρκή ανάπτυξη δημόσιων βρυσών, για τις οποίες η τοπική αυτοδιοίκηση, με ελάχιστες εξαιρέσεις, κωλυσιεργεί παρότι είναι μία απαραίτητη ενέργεια για τον περιορισμό των πλαστικών μπουκαλιών νερού που πωλούνται κατά συρροή. Μόνο το 2022 υπολογίζεται ότι πωλήθηκαν σχεδόν 2 δισεκατομμύρια μπουκάλια PET στην Ελλάδα, κυρίως για εμφιαλωμένο νερό.

● Την ελλιπή εφαρμογή των διατάξεων για τη μείωση των πλαστικών ποτηριών και φαγητοδοχείων κατά 30% έως το 2024, όπως ορίζει ο νόμος, που συντελεί στη μη είσπραξη μεγάλου μέρους της ανταποδοτικής εισφοράς, αλλά και στην έλλειψη συμμόρφωσης των επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου και εστίασης με την υποχρέωση να διαθέτουν τα προϊόντα τους σε επαναχρησιμοποιούμενα σκεύη.

● Την αστοχία της κυβέρνησης στο θέμα της χωριστής συλλογής πλαστικών μπουκαλιών, καθώς παρότι ο νόμος προβλέπει χωριστή συλλογή των πλαστικών φιαλών κατά 77% έως το 2025, σήμερα συλλέγεται μόλις το 39%. Το σύστημα επιστροφής εγγύησης για πλαστικά μπουκάλια που θα έπρεπε, βάσει του νόμου, να μπει σε εφαρμογή από τις αρχές του 2023, τελικά έχει μετατεθεί για τις αρχές του 2026. Με βάση τα επίσημα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕOAN), το 2022 διατέθηκαν στην αγορά σχεδόν 420 εκατομμύρια πλαστικά κύπελλα και φαγητοδοχεία. Για αυτά τα είδη θα έπρεπε να προκύψει έσοδο από την εισφορά προστασίας περιβάλλοντος (ανέρχεται σε 5 λεπτά για το κύπελλο ή δοχείο και 5 λεπτά για το καπάκι τους) τουλάχιστον 21 εκατομμυρίων. Oμως, το 2022 εισπράχθηκαν από την ΑΑΔΕ μόλις 8,2 εκατ. ευρώ, πράγμα που φανερώνει ότι η εισφορά δεν αποδίδεται ικανοποιητικά.

Ελλιπείς έλεγχοι

● Την ελλιπέστατη διενέργεια ελέγχων και την περιορισμένη επιβολή κυρώσεων, κυρίως λόγω της υποστελέχωσης των αρμόδιων υπηρεσιών (ΕΟΑΝ, Διυπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς - ΔΙΜΕΑ) που αδυνατούν να ελέγξουν χιλιάδες επιχειρήσεις ανά την Ελλάδα. Η ευρεία διάθεση απαγορευμένων πλαστικών μιας χρήσης, αλλά και η συστηματική άρνηση εξυπηρέτησης με σκεύη των πελατών στο λιανεμπόριο, όπως ρητά προβλέπεται από τον νόμο, αποδεικνύουν πως οι έλεγχοι δεν εξελίσσονται ικανοποιητικά. Σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΕΝ, το 2023 διενεργήθηκαν συνολικά μόλις 1.078 έλεγχοι.

● Την αδυναμία υλοποίησης των μέτρων για τη θέσπιση συστημάτων διευρυμένης ευθύνης παραγωγού για μια σειρά από προβληματικά πλαστικά (π.χ. αποτσίγαρα, αλιευτικά εργαλεία), η οποία μετατίθεται για το αβέβαιο μέλλον.

Βάσει του συστήματος αυτού, οι επιχειρήσεις που παράγουν ή εμπορεύονται τέτοια πλαστικά οφείλουν να πληρώνουν για τη ρύπανση που προκαλείται από τα προϊόντα τους. Ωστόσο, η καθυστέρηση αυτή δίνει «δωρεάν δικαιώματα ρύπανσης» στις επιχειρήσεις αυτές (π.χ. καπνοβιομηχανία), τη στιγμή μάλιστα που τα αποτσίγαρα είναι το νούμερο ένα απόρριμμα που απαντά στις παραλίες και στους δρόμους, ενώ τα αλιευτικά εργαλεία αποτελούν μία από τις κυριότερες απειλές για τη θαλάσσια ζωή.

Στις λιγοστές θετικές εφαρμογές των προβλέψεων του νόμου περιλαμβάνονται η επιτυχημένη προσάρτηση των καπακιών στις φιάλες, η καλή πρόοδος στη διάθεση πλαστικών φιαλών PET με 25% ανακυκλωμένο περιεχόμενο έως το 2025 και η σήμανση πλαστικών προϊόντων, όπως προϊόντα καπνού και υγρά μαντηλάκια, επισημαίνει το WWF.

Η ελλιπέστατη εφαρμογή του νόμου επιβεβαιώνεται και από την ισχυρή πλειονότητα των πολιτών (80%) που διαπιστώνει πως οι κύριες αιτίες της πλαστικής ρύπανσης είναι η έλλειψη βούλησης από την κυβέρνηση και η ανεπάρκεια ελέγχων, ενώ η συντριπτική πλειονότητα (85%) δηλώνει πως το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για την πλαστική ρύπανση έχουν η Πολιτεία και οι μεγάλες επιχειρήσεις, σύμφωνα με έρευνα κοινής γνώμης που υλοποίησε η εταιρεία Prorata για λογαριασμό του WWF.