Ας μην τρέφουμε αυταπάτες περί «ηθικού καπιταλισμού»

«H κοινωνική επιχείρηση δεν ισοδυναμεί με κοινωνική αλλαγή». Με αυτή τη διαπίστωση, αυτονόητη για κάποιους, βλάσφημη για όσους πίνουν κρασί στο όνομα της «καινοτομίας των start-ups», ξεκινάει το νέο άρθρο του ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς ακτιβιστές και θεωρητικούς των κινημάτων των ΗΠΑ, ο Μάρσαλ Γκανζ (Μarshal Ganz), λέκτορας στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Ο 75άχρονος σήμερα βετεράνος του φοιτητικού κινήματος των ’60s, επί χρόνια στέλεχος της πρωτοπόρας οργάνωσης εργατών γης «United Farm Workers of America», θεωρείται ο κατεξοχήν ειδικός των σύγχρονων «κινημάτων βάσης» των ΗΠΑ. Πρόκειται για οργανώσεις που έχουν ως αφετηρία την κοινότητα, με αντι-ιεραρχικό και συμμετοχικό χαρακτήρα, που ενέπνευσαν μεγαλύτερα ρεύματα, όπως οι καμπάνιες κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης ή τα σύγχρονα οικολογικά κινήματα.

Ο Ganz, πρώην σύμβουλος της προεκλογικής εκστρατείας του Oμπάμα, υπογράφει με δύο νεότερους συνεργάτες του ακαδημαϊκούς (Tamara Kay και Jason Spicer), ένα αρκετά καυστικό άρθρο στο έγκριτο Stanford Social Innovation Review (www.ssir.org), ένα από τα πιο σημαντικά ακαδημαϊκά περιοδικά για την «κοινωνική καινοτομία» και τον ευρύτατο τομέα που αυτή καλύπτει.

Το σημαντικό άρθρο μετέφρασε στα ελληνικά ο συνεργατικός χώρος για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία «Dock», στο πλαίσιο του infopoint -κόμβου πληροφόρησης για θέματα ΚΑΛΟ.

Οπως σχολιάζουν οι συνεταιριστές του Dock, επέλεξαν το συγκεκριμένο άρθρο, επειδή «αναδεικνύει θέματα που απασχολούν τόσο εμάς όσο και τον δημόσιο διάλογο στη χώρα μας, σε μια στιγμή κατά την οποία διαπιστώνουμε μια έλλειψη αντίστοιχης αρθρογραφίας», ελπίζοντας να συμβάλουν στην κατανόηση κάποιων εννοιών, πυροδοτώντας έτσι μια εξίσου ενδιαφέρουσα αντιπαράθεση με αυτήν που έγινε στις ΗΠΑ -και που αποτυπώνεται στα σχόλια των αναγνωστών.

Κεντρική ιδέα της προσέγγισης των Αμερικανών διανοητών είναι ότι «η επίλυση συστημικών κοινωνικών προβλημάτων απαιτεί ενεργούς πολίτες, πολιτική και εξουσία κι όχι περισσότερη κοινωνική επιχειρηματικότητα». Τι είναι η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα (Κ.Επ.) και γιατί συγκεντρώνει τα βέλη της κριτικής τους;

Πρόκειται για «μια προσέγγιση εμπνευσμένη από τις επιχειρήσεις για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων», που έχει εδραιωθεί σε ευρύ φάσμα κλάδων τις τελευταίες δεκαετίες, από την οικονομική ανάπτυξη και τον αστικό σχεδιασμό έως τις πολιτικές υγείας και εκπαίδευσης. Η Κ.Επ. έχει εξελιχθεί σε παγκόσμια βιομηχανία με εταιρικές επιχορηγήσεις δισεκατομμυρίων δολαρίων σε μεγάλα πανεπιστήμια.

Ο Ganz και οι συνεργάτες του καυτηριάζουν την ατομικιστική - διευθυντική προσέγγιση της Κ.Επ., που θεωρεί ότι τα προβλήματα της κοινωνίας μπορούν να λυθούν μέσα από την τεχνολογική καινοτομία και τον υγιή ανταγωνισμό των μεμονωμένων «κοινωνικών επιχειρηματιών». Ετσι, η συλλογική δράση και οι δημοκρατικές διεκδικήσεις των πολιτών, υποτιμούνται προς όφελος μιας εταιρικής δομής, που βασίζεται σε λίγους και εκλεκτούς «ηρωικούς» και καινοτόμους επιχειρηματίες.

Ενα από τα παραδείγματα που φέρνουν είναι η πολυεθνική ΜΚΟ Ashoka, που έχει παραρτήματα σε 88 χώρες, ανάμεσά τους και στην Ελλάδα, και θεωρείται «το μεγαλύτερο δίκτυο κοινωνικών επιχειρηματιών» παγκοσμίως. «Οπως οι επιχειρηματίες αλλάζουν το πρόσωπο της επιχείρησης, οι κοινωνικοί επιχειρηματίες δρουν ως παράγοντες αλλαγής για την κοινωνία, εκμεταλλευόμενοι τις ευκαιρίες που άλλοι δεν βλέπουν», είναι η βασική αρχή της Αshoka, με το σύνθημα «ο καθένας μπορεί να γίνει φορέας αλλαγής».

Στον διακριτό ρόλο της Αshoka και αντίστοιχων οργανώσεων αναφέρεται η νέα, πολυσέλιδη έκθεση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής της Ε.Ε. για την ΚΑΛΟ. Το προσωποπαγές μοντέλο της Κ.Επ., που αποθεώνει τον ιδιώτη κοινωνικό επιχειρηματία, έρχεται σε αντιδιαστολή με την ευρωπαϊκή παράδοση της ΚΑΛΟ, που εμπνέεται από το συνεταιριστικό μοντέλο, υποστηρίζει η έκθεση.

Ως αρνητικό παράδειγμα κοινωνικής επιχειρηματικότητας στις ΗΠΑ, οι Αμερικανοί ακαδημαϊκοί αναφέρουν το μοντέλο των Charter Schools, επιχορηγούμενων από την κυβέρνηση ιδιωτικών σχολείων, όπου πηγαίνουν μαθητές με «κουπόνια». Τα κρατικά επιδοτούμενα ιδιωτικά σχολεία τελικά υπονόμευσαν τη δημόσια εκπαίδευση, οδηγώντας σε παιδεία «δύο ταχυτήτων».

Αντίστοιχο παράδειγμα στην Ελλάδα, σε μικρότερη κλίμακα, είναι τα κουπόνια των ΕΣΠΑ για ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς, αντί για περισσότερη και καλύτερη δημόσια προσχολική εκπαίδευση.

Τα «κοντά» πόδια του ηθικού καπιταλισμού αφορούν και την καθ’ ημάς εκδοχή της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Πρόσφατο παράδειγμα, η συνεργασία του ελληνικού τμήματος της Αshoka με την πολυεθνική αλυσίδα οικιακών ειδών και εργαλείων Leroy Merlin, στο πλαίσιο προγράμματος D.I.Y. (Κάν’ το Μόνος Σου).

Οπως καταγγέλλει η εργατική συλλογικότητα εμποροϋπαλλήλων Ορθο-στασία (orthostasia.wordpress.com), ο ελληνικός όμιλος της αλυσίδας πρωταγωνιστεί σε αντεργατικές πρακτικές: επέκταση της μερικής απασχόλησης με εργαζομένους των 300 ευρώ χωρίς επιδόματα και άδειες, ενοικίαση εργαζομένων από εταιρείες όπως η Μan Power, εταιρικό outsourcing κ.λπ.

«Ενοικιαζόμενοι σκλάβοι, απολύσεις, δουλειά τις Κυριακές, εργοδοτικός εκβιασμός, της LEROY MERLIN ο ανθρωποκεντρισμός!», ήταν το σύνθημα της πρόσφατης παρέμβασης της εργατικής συλλογικότητας στα εγκαίνια υποκαταστήματος της εταιρείας. Πώς όλα αυτά συμβαδίζουν με τη φιλοσοφία της «κοινωνικής αλλαγής» που πρεσβεύει η Ashoka, είναι ένα ζήτημα. Εκτός αν η καινοτομία αφορά την επιστροφή σε μεσαιωνικές συνθήκες εργασίας.

Το άρθρο στα ελληνικά στο Dock: https://dock.zone/anakoinoseis-infopoint/i-koinoniki-epicheirisi-den-isodynamei-me-tin-koinoniki-allagi/

To πρωτότυπο στα αγγλικά: https://ssir.org/articles/entry/social_enterprise_is_not_social_change

[email protected]