Ο φόρος Τόμπιν και το... μικρό καλάθι

Η επιβολή φόρου στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές είναι ένα θέμα που απασχολεί την Ευρώπη και στο σύνολό του τον πλανήτη εδώ και αρκετές δεκαετίες.

Το 1972, μόλις λίγους μήνες μετά την κατάρρευση του μεταπολεμικού συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών τού Μπρέτον Γουντς, ο Αμερικανός νομπελίστας οικονομολόγος Τζέιμς Τόμπιν πρότεινε ως αντίδοτο στην κλιμακούμενη κερδοσκοπία έναν παγκόσμιο φόρο σε όλες τις συναλλαγές στην αγορά συναλλάγματος.

Ο επονομαζόμενος «φόρος Τόμπιν» είχε στόχο να αποτρέψει τις βραχυπρόθεσμες επενδύσεις των κερδοσκόπων στα νομίσματα, να ρίξει -όπως ο ίδιος ο Τόμπιν έλεγε- «άμμο στα γρανάζια της διεθνούς κερδοσκοπίας» και να επαναφέρει την ηρεμία.

Ο Τόμπιν είχε προτείνει μάλιστα τα έσοδα από τον φόρο να χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση των χωρών του Τρίτου Κόσμου ή τη στήριξη του ΟΗΕ.

Εκτοτε πέρασε περίπου μισός αιώνας και αναρίθμητες φορές, όποτε έσκαγε μια χρηματιστηριακή φούσκα στην παγκόσμια οικονομία και οι ζημιές τσουρούφλιζαν επενδυτές και απλούς πολίτες, οι διαμορφωτές της οικονομικής πολιτικής θυμούνταν τον φόρο αυτόν, χωρίς όμως ποτέ να τολμήσουν να τον εφαρμόσουν.

Λίγο μετά το κραχ του 2008 και ενώ η κρίση βύθιζε τη μία μετά την άλλη τις ευρωπαϊκές οικονομίες, μια σειρά από ηγέτες της Ε.Ε. θυμήθηκαν τον Τόμπιν και διατυμπάνισαν με σθένος την πρόθεσή τους για τη φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών έτσι ώστε να χτυπηθεί η κερδοσκοπία.

«Να αναγκαστούν οι τράπεζες να επιστρέψουν στους φορολογούμενους κάποια από τα χρήματα με τα οποία διασώθηκαν», διατυμπάνιζαν, ενδεικτικά, η Γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ και ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί.

Εκτοτε πέρασαν περίπου 6 χρόνια. Παρά τις αναρίθμητες συνόδους, επιτροπές και παραεπιτροπές δεν έγινε τίποτα, δεν εισπράχθηκε ούτε σεντ φόρου ούτε από τις τράπεζες ούτε από τις αγορές.

Στο τελευταίο Ecofin, στις αρχές αυτού του μήνα, οι υπουργοί Οικονομικών δέκα χωρών-μελών της Ε.Ε. (Ελλάδα, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Αυστρία, Πορτογαλία, Βέλγιο, Εσθονία, Σλοβακία) συμφώνησαν για πολλοστή φορά στην υιοθέτηση της επιβολής του πολυθρύλητου φόρου.

Η αυστριακή πλευρά

Ομως για ακόμη μία φορά η συμφωνία ήταν επί της αρχής, μια «νέα αφετηρία» το επόμενο βήμα της οποίας θα είναι η ολοκλήρωση ώς το καλοκαίρι του 2016 όλων των ανοιχτών θεμάτων, όπως το ύψος του φόρου.

Η αυστριακή πλευρά, που κυνήγησε με ειλικρίνεια την υιοθέτηση του φόρου σε αυτά τα έξι χρόνια, έκανε λόγο για συμφωνία «σταθμό». Ομως καλύτερα να κρατάει κάποιος μικρό καλάθι όταν έχει να κάνει με τράπεζες και χρηματοπιστωτικό τομέα.

Ας σημειωθεί ότι σύμφωνα με δημοσιεύματα του ξένου Τύπου, τον περασμένο Σεπτέμβριο η νομική υπηρεσία της Ε.Ε. έκρινε ότι η επιβολή φόρου επί των χρηματοοικονομικών συναλλαγών, ο οποίος θα υποχρέωνε τις τράπεζες να καταβάλλουν περίπου 35 δισ. ευρώ τον χρόνο ως αντάλλαγμα για την ενίσχυση που έλαβαν από τους φορολογούμενους κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2007-2009, κρίθηκε παράνομη.

Το σχέδιο για το οποίο ζητήθηκε η γνωμοδότηση περιελάμβανε τη φορολόγηση μετοχών, ομολόγων, συμφωνίες επαναγοράς, δανεισμό τίτλων και παράγωγα.

Οι νομικές υπηρεσίες της Ε.Ε. ανέφεραν στη γνωμοδότησή τους ότι το σχέδιο «υπερβαίνει τη δικαιοδοσία των κρατών-μελών για φορολόγηση βάσει των κανόνων του διεθνούς εθιμικού δικαίου» και ότι δεν συνάδει με τη συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ενωσης καθώς «παραβιάζει τις φορολογικές αρμοδιότητες των κρατών-μελών που δεν συμμετέχουν»… Γι’ αυτό ας κρατάμε καλύτερα μικρό καλάθι.