Φτωχό το αποτύπωμα του τουρισμού στο ΑΕΠ

Ο «παθητικός τουρισμός παραλίας» παραμένει σε μεγάλο βαθμό «φτωχός», στηριζόμενος κυρίως στο φαγητό και στη διαμονή, παρά τις επιμέρους, χαμηλές, διαφοροποιήσεις. Η εξέλιξη δε της κατά κεφαλήν ημερήσιας δαπάνης, πιο χαμηλή το 2023 από ό,τι το 2005, αποκαλύπτει ότι ο τουρισμός δεν φαίνεται να αποδίδει περισσότερο παρά την κατακόρυφη αύξηση των πεντάστερων ξενοδοχείων, που το 2023 ανήλθαν στο 53% των διαθέσιμων κλινών. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Κυκλάδες, που διαθέτουν μεσαία σε μέγεθος και κατηγορία ξενοδοχεία, έχουν την καλύτερη οικονομική απόδοση και κερδοφορία των επιχειρήσεων.

Η νέα μελέτη επαληθεύει την υψηλή πληρότητα σε όλο το Αιγαίο και την Κρήτη. Ακραία παραδείγματα αυτά της Σαντορίνης και της Μυκόνου, που καταγράφουν τη μεγαλύτερη τουριστική ένταση σε ό,τι αφορά κλίνες ανά κάτοικο. Ακολουθούν Ρόδος, Πάρος, Σποράδες, Θάσος και Κως σε αντίθεση με όλες τις άλλες περιφερειακές ενότητες με πολύ λίγο τουρισμό και πολύ χαμηλή εποχικότητα.

Μακράν μεγαλύτερη τουριστική πίεση δέχονται τα νησιωτικά συγκροτήματα του νότιου Αιγαίου και του Ιονίου, τα οποία στηρίζουν την παραγωγή της δραστηριότητάς τους κατά περίπου 50% στον τουριστικό κλάδο και στα οποία οι επαγγελματικές και ιδιωτικές κλίνες έχουν υπερβεί το επίπεδο του ανεκτού αριθμού επισκεπτών αναλογικά με τον πληθυσμό, καταγράφοντας επίσης και τον μεγαλύτερο αριθμό διανυκτερεύσεων. Ο δείκτης για τις κλίνες ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο χτυπάει κόκκινο στην Αττική. Στη δεύτερη θέση το Ιόνιο και το νότιο Αιγαίο και στην τρίτη η Κρήτη.

Ο επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας, Γιάννης Σπιλάνης, τόνισε κατά την παρουσίασή της την περασμένη Πέμπτη πως οι επενδύσεις στον κλάδο δεν ακολουθούν την αύξηση στον κύκλο εργασιών. «Βλέπουμε τους τόπους σαν χώρους επενδύσεων και μόνο και όχι σαν τόπους ζωής και αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα» είπε και σημείωσε την ιδιαίτερα χαμηλή επίδοση σε ό,τι αφορά την ικανοποίηση των τουριστών, ειδικά τους τουριστικούς μήνες, καθώς Αθήνα και Ελλάδα βρίσκονται πίσω από τις Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία και Κροατία, για διάφορους λόγους, όπως οι φωτιές και η ζέστη.

Επικαλούμενος τα επίσημα στοιχεία του 2022, ο καθηγητής σημείωσε πως η αποτύπωση στο ΑΕΠ από τη μεγάλη τουριστική ανάπτυξη και τη μεγάλη αύξηση των εσόδων τα χρόνια 2013 με 2019 είναι πολύ μικρή και δεν επιβεβαιώνει όσους μιλούν για συνεισφορά 25% και 30%. «Αυτό που έχουμε μπροστά μας να δούμε είναι το business as usual, να συνεχίσουμε την τουριστική μεγέθυνση ή αν θεωρούμε ότι πρέπει να σταματήσει η μεγέθυνση, να βελτιώσουμε το προϊόν και να αξιοποιήσουμε τους σπόρους που υπάρχουν», ανέφερε.

Σημαντικά ευρήματα της έρευνας

● Συνεχίζεται η τάση για την κατασκευή λίγο μεγαλύτερων μονάδων, με τον μέσο όρο να είναι 88,4 κλίνες ανά ξενοδοχείο με τάση αύξησης των ξενοδοχείων κατηγοριών 4 και 5.

● Υπεροχή του ξενοδοχειακού κλάδου, καθώς ο αριθμός των αντίστοιχων κλινών ανέρχεται στο 59,4% του συνόλου των επαγγελματικών τουριστικών κλινών. Μεγάλος αριθμός ιδιωτικών κατοικιών που χρησιμοποιούνται ως παραθεριστικές ή δευτερεύουσες, ενώ σημαντικός αριθμός είναι προς ενοικίαση ή πώληση.

● Ο αριθμός των τουριστικών επιχειρήσεων αντιστοιχεί για το 2021 περίπου στο 13% του συνόλου των επιχειρήσεων της χώρας, με τζίρο στο 7% (στο 10,5% το 2019) και η απασχόληση περίπου 19% (και τις δύο χρονιές).

● Οι επιχειρήσεις εστίασης είναι οι περισσότερες στο σύνολο των τουριστικών επιχειρήσεων (43%) και απασχολούν περισσότερο από το 50% των απασχολούμενων στον τουρισμό (54,3%), ενώ οι επιχειρήσεις διαμονής έχουν τον υψηλότερο τζίρο (29,3%) (οι πρώτες εξυπηρετούν όμως και τον μόνιμο πληθυσμό).

● Η έκρηξη των απασχολουμένων στους τουριστικούς κλάδους και η αύξηση του τζίρου δεν έφερε αύξηση των μισθών αλλά πολύ αδήλωτη και ανειδίκευτη εργασία.

● Μεγάλη μείωση του εσωτερικού τουρισμού, που αυξανόταν μέχρι το 2008 αλλά επλήγη ιδιαίτερα από την κρίση, σε σχέση με την εισερχόμενη τουριστική δαπάνη.

● Περιβαλλοντικές πιέσεις με σημαντικότερες την έλλειψη νερού και αδυναμία διαχείρισης των αποβλήτων.

● Δεν επιβεβαιώνεται ότι ο τουρισμός οδηγεί σε μεγέθυνση του πληθυσμού, με μοναδική εξαίρεση το νότιο Αιγαίο.

● Η επισκεψιμότητα των πολιτιστικών μνημείων έχει συνεχή αύξηση, με τους αρχαιολογικούς χώρους να συγκεντρώνουν την προτίμηση των επισκεπτών. Πρώτη η Αττική λόγω Ακρόπολης και ακολουθούν μόνο η Πελοπόννησος, η Κρήτη και το Ν. Αιγαίο.

Εναλλακτικά σενάρια τουριστικής πολιτικής

Οι μελετητές υπογραμμίζουν την άμεση ανάγκη για περιορισμό νέων καταλυμάτων (ειδικά των μεγάλων) και της εκτός οικισμού δόμησης στα υπό κατάρτιση Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια, αλλά και στο αναμενόμενο Εθνικό Χωροταξικό του Τουρισμού.

Προτείνουν επίσης τη μείωση του αποτυπώματος με εφαρμογή των ελαχίστων αρχών βιωσιμότητας της Ε.Ε. στον σχεδιασμό πράσινων υποδομών και αύξηση της κυκλικότητας στη χρήση των πόρων, όπως επίσης αυστηρή τήρηση της νομοθεσίας σε όλα τα επίπεδα (δόμηση, εργατική νομοθεσία, κατάληψη δημόσιων χώρων, ηχορύπανση κ.λπ.) με τη βοήθεια κανονιστικών διατάξεων από την πλευρά της τοπικής αυτοδιοίκησης όπου αυτό απαιτείται.

Τέλος, την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου μέσα από την ενίσχυση των υποδομών και των δραστηριοτήτων για την ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, γιατί από τα ευρήματα προέκυψε ότι δεν έχει αλλάξει η εποχικότητα του «εξάμηνου» κατά κύριο λόγο τουρισμού, παρά τη μικρή άνοδο της κίνησης τον Οκτώβριο – στην Αθήνα και άλλους μήνες.