Aποκλιμακώνει το χρέος o υψηλός πληθωρισμός

Ο προϋπολογισμός του 2023, που κατατέθηκε την προηγούμενη βδομάδα στη Βουλή, περιλάμβανε δύο εντυπωσιακές προβλέψεις στο κεφάλαιο για το δημόσιο χρέος: Πρώτον, ότι το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα αποκλιμακωθεί εντυπωσιακά από 194,5% το 2021 σε 159,3% το 2023. Δεύτερον, ότι οι δανειακές ανάγκες του 2023 θα ανέλθουν μόνο σε 7 δισ. ευρώ, μειωμένες σε σχέση με το 2022 κατά περισσότερο από 5 δισ. ευρώ.

Στη συνέχεια θα δούμε πώς εξηγούνται και τι σημαίνουν όλα αυτά. Το βέβαιο είναι πάντως πως οι εξελίξεις όσον αφορά το δημόσιο χρέος αποτελούν τη «φωτεινή πλευρά» της δημοσιονομικής ζωής˙ το βέβαιο είναι επίσης ότι αυτό δεν οφείλεται σε θαυματοποιούς κυβερνήτες, αλλά σε δύο παράγοντες εντελώς ανεξάρτητους μεταξύ τους: τον πληθωρισμό και τον Οργανισμό Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους (ΟΔΔΗΧ).

Λόγω πληθωρισμού…

Πώς εξηγείται η εντυπωσιακή αποκλιμάκωση του δημόσιου χρέους σε μια περίοδο που η χώρα επανήλθε στα δημοσιονομικά ελλείμματα επί μία τετραετία (2020, 2021, 2022, 2023); Η εξήγηση είναι ο πολύ υψηλός πληθωρισμός που ενέσκηψε από το φθινόπωρο του 2021, κορυφώθηκε το 2022 και αναμένεται να αποκλιμακωθεί αλλά παραμένοντας υψηλός και το 2023. Υψηλός πληθωρισμός σημαίνει υψηλός αποπληθωριστής του ΑΕΠ, ότι δηλαδή το ΑΕΠ αυξάνεται πολύ περισσότερο επειδή αυξάνονται οι τιμές και λιγότερο επειδή έχουμε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης.

Το 2022 ήταν μια σπάνια χρονιά για το δημόσιο χρέος, που πολύ δύσκολα θα υπάρξει ξανά: ένας συνδυασμός υψηλού ρυθμού ανάπτυξης (6,3%) και πολύ υψηλού αποπληθωριστή του ΑΕΠ (9,6%) εκτόξευσε το ποσοστό αύξησης του ΑΕΠ στο 15,9%! Το 2023, με βάση τις προβλέψεις του προϋπολογισμού, ο ίδιος συνδυασμός αναμένεται να αυξήσει το ΑΕΠ «μόνο» κατά 6,6%. Αυτή η σωρευτική αύξηση του ΑΕΠ κατά σχεδόν 23 εκατοστιαίες μονάδες στη διετία 2022-2023 μειώνει το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ κατά 35 εκατοστιαίες μονάδες ανάμεσα στο 2021 και το 2023!

«Υπό κανονικές συνθήκες», δηλαδή υπό συνθήκες χαμηλού πληθωρισμού, όπως μέχρι τα μέσα του 2021, το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα συνέχιζε να αυξάνεται, καθώς το έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης παραμένει σε όλη την τετραετία 2020-2023. Η παρούσα κυβέρνηση είναι η μοναδική μετά το 2010 που διαχειρίστηκε ελλείμματα σε πλαίσιο δημοσιονομικής «ευελιξίας» και με τη σύμφωνη γνώμη του διεθνούς παράγοντα (ανεξάρτητα από το πώς αξιολογούνται οι επιδόσεις της στη διαχείριση αυτής της δημοσιονομικής ευκαιρίας). Ο υψηλός πληθωρισμός όμως ήρθε να τα «σκουπίσει» όλα και με εντελώς μη αναμενόμενο έως παράδοξο αποτέλεσμα: διατήρηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και ταυτόχρονα θεαματική μείωση του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ.

Επειδή όμως στην οικονομία -όπως και στη ζωή γενικά- δεν γίνονται θαύματα, αυτή τη μείωση κάποιοι τη χρηματοδοτούν/πληρώνουν. Και είναι ξανά οι ίδιοι, όπως στην περίοδο των μνημονίων: τα λαϊκά στρώματα, που είδαν το «καλάθι του νοικοκυριού» να ακριβαίνει πολύ πάνω από τον επίσημο πληθωρισμό. Ο υψηλός πληθωρισμός της διετίας έκανε την ίδια ακριβώς δουλειά που έκαναν οι περικοπές και φοροεπιβαρύνσεις της μνημονιακής περιόδου, μείωσε θεαματικά το χρέος ενώ οι μνημονιακές περικοπές και φοροεπιβαρύνσεις το αύξησαν και οι χρηματοδότες ήταν οι ίδιοι: τα λαϊκά στρώματα.

…και ΟΔΔΗΧ

Ωστόσο, παρ’ όλα αυτά, το αποτέλεσμα δεν θα ήταν το ίδιο αν δεν είχε βάλει το χεράκι του και ο… Οργανισμός Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους (ΟΔΔΗΧ). Ο «ταπεινός» αυτός Οργανισμός έχει πραγματικά γλιτώσει το Δημόσιο από δεκάδες δισ. ευρώ επιβαρύνσεων από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα, σε όλες τις φάσεις λειτουργίας του από το 1999 και με διαφορετικές κυβερνήσεις – ακόμη και όταν αυτές δεν το εκτιμούσαν. Το ίδιο πέτυχε και τα τελευταία χρόνια, φροντίζοντας σε «ανύποπτο χρόνο», δηλαδή πριν εμφανιστεί στο δωμάτιο το «θηρίο» του πληθωρισμού, να «φιξάρει» με πράξεις διαχείρισης τα κόστη εξυπηρέτησης του χρέους σε χαμηλό επίπεδο.

Ετσι, ενώ το χρέος εξακολουθεί να αυξάνεται σε όγκο (ως συνέπεια των δημοσιονομικών ελλειμμάτων), η ετήσια δαπάνη του προϋπολογισμού για τόκους όχι μόνο δεν αυξάνεται αλλά αναμένεται ότι θα μειώνεται σταθερά τα επόμενα χρόνια.

Σε κάθε περίπτωση, η δαπάνη για τόκους θα παραμένει κάτω από 5 δισ. ευρώ για όλα τα επόμενα χρόνια. Οι λόγοι που θα βαίνει μειούμενη είναι δύο: Πρώτον, το 2024-2025-2026 λήγουν παλιά swaps, με ετήσια εξοικονόμηση τόκων 400-500 εκατ. ευρώ. Δεύτερον, άλλα 300 εκατ. ευρώ ετησίως θα εξοικονομούνται από το prepayment swap που συνήψε ο ΟΔΔΗΧ για να «κλειδώσει» σε χαμηλά επίπεδα τη δαπάνη για τόκους εξυπηρέτησης των διμερών δανείων με τις χώρες-μέλη (δάνεια GLF). Τέλος, η πραγματική δαπάνη για τόκους είναι μικρότερη από την αναγραφόμενη στον προϋπολογισμό, επειδή στη δεύτερη περιλαμβάνονται όλοι οι τόκοι για το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης, επομένως και οι τόκοι του ενδοκυβερνητικού χρέους.

Χαμηλό ύψος πρωτογενών πλεονασμάτων

Το ύψος των πρωτογενών πλεονασμάτων που πρέπει να υπάρχουν (ώστε το χρέος να μη δημιουργεί χρέος) ορίζεται στο ύψος της ετήσιας δαπάνης για τόκους. Το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις αρέσκονται να προσποιούνται πως εξαρτάται από τις ίδιες και τη διαπραγματευτική τους δεινότητα το ύψος των πρωτογενών πλεονασμάτων που απαιτούν οι Βρυξέλλες (δηλαδή οι δανειστές), είναι ατραξιόν του πολιτικού παιχνιδιού.

Αν οι Βρυξέλλες (δανειστές) δεν θορυβηθούν από το είδος της δημοσιονομικής πολιτικής που ασκεί η εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση (οπότε θα ζητήσουν υψηλότερο πλεόνασμα σαν ασφάλιστρο κινδύνου), το πρωτογενές πλεόνασμα που θα απαιτήσουν θα κυμαίνεται στο ύψος των δαπανών για τόκους. Επομένως, το ύψος του πρωτογενούς πλεονάσματος από το 2024 και για τα επόμενα χρόνια τοποθετείται στα 5 δισ. ευρώ. Δεδομένου δε ότι το ΑΕΠ θα αυξάνεται, αυτό σημαίνει ότι οι τόκοι ως ποσοστό του ΑΕΠ θα μειώνονται επίσης. Ξεκινώντας από περίπου 2,4% το 2022, θα τείνουν προς το 2% τα επόμενα χρόνια.