Ο τουρισμός, η κότα και το αυγό

Η κυβέρνηση κάθε μήνα που περνάει ψαλιδίζει τις μεγάλες αναπτυξιακές προσδοκίες για το 2022, το 5% έγινε 4% κι αυτό οδεύει προς το 3%. Λογικό, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία και το πληθωριστικό κύμα, που ξεκίνησε πολύ πριν και ανεξάρτητα απ’ αυτόν, ως παρενέργεια της πανδημίας, της διαταραχής στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα και της κερδοσκοπίας που αναπτύχθηκε στα κενά της, έχουν διαλύσει κάθε βεβαιότητα και υπεραισιοδοξία. Αν κάποια βεβαιότητα παραμένει στην κυβέρνηση και στην αγορά, αφορά τον τουρισμό, και στο δικό του καλάθι μπαίνουν τα περισσότερα αυγά της ανάπτυξης, έστω αυτού του προσδοκώμενου 3%.

Η κόπωση της πανδημίας εκτονώνεται σε ένα ταξιδιωτικό ξέσπασμα, ορατό ήδη στο κέντρο της Αθήνας, εξ ου και η σπουδή Πλεύρη να διαμηνύσει στα πέρατα της Γης -ή τουλάχιστον της Ευρώπης- ότι τελειώσαμε με μάσκες και περιοριστικά μέτρα, από τον προσεχή μήνα η Ελλάδα είναι free Covid παράδεισος. Είθε να επιβεβαιωθεί. Αν τώρα επιδεινωθεί η αυξημένη «υπερβάλλουσα θνητότητα» που σταθερά καταγράφεται στην Ελλάδα (μαζί με τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία), από την αρχή του έτους, προφανώς λόγω κορονοϊού, όπως μας θυμίζει το ημερήσιο δελτίο θανάτου, ε, τι να κάνουμε, η ανάπτυξη θέλει και τις (ανθρωπο)θυσίες της.

Ναι, αλλά πόση σχέση έχει ο τουρισμός με την ανάπτυξη; Το ερώτημα που παραπέμπει στο κλασικό δίλημμα για το αυγό και την κότα -ποιος γέννησε πρώτος ποιο- επιχειρεί να απαντήσει μελέτη του ΚΕΠΕ («Εργασία για συζήτηση Νο 156», Φεβρουάριος 2022) υπό τον τίτλο «Ανάπτυξη μέσω Τουρισμού ή Τουρισμός μέσω Ανάπτυξης;», στον οποίο οι συντάκτες της (Νικόλαος Ροδουσάκης και Γιώργος Σώκλης) θέτουν εξαρχής το δίλημμα. Τα ευρήματά τους έχουν τη σημασία τους, καθώς η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες της Ε.Ε. που δεν έχει ακόμη αναπτύξει σύστημα «Δορυφόρων Λογαριασμών του Τουρισμού», ώστε να υπάρχει μια ακριβής εκτίμηση για την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του κλάδου στο εγχώριο ΑΕΠ. Έτσι, οι εκτιμήσεις κυμαίνονται μεταξύ του σχετικά ρεαλιστικού 10%, που αντιστοιχεί στην εκτίμηση του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ταξιδιών και Τουρισμού (WTTC) για ποσοστό 10% στο παγκόσμιο ΑΕΠ, και των εγχώριων αστικών μύθων για 20% και 30%. Οι μελετητές του ΚΕΠΕ εξέτασαν τη διασύνδεση του τουρισμού με πάνω από 60 κλάδους οικονομικής δραστηριότητας και ειδικότερα τις αγορές εισροών του τουριστικού τομέα από τους υπόλοιπους κλάδους και –μέσα από μια περίπλοκη οικονομετρική ανάλυση που δεν μπορεί να παρουσιαστεί εδώ– διαπίστωσαν σε αδρές γραμμές την πολύ χαμηλότερη επίδοση του τουρισμού από τον μέσο όρο των αγορών εισροών όλων των κλάδων, αλλά και από τις αγορές εισροών όλων των άλλων κλάδων από τον τουριστικό.

Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ότι ο τουρισμός στην ελληνική οικονομία παίζει περισσότερο τον ρόλο του πωλητή εισροών στους άλλους κλάδους, παρά αγοραστή, που θα μπορούσε να ενισχύσει την παραγωγή και την ανάπτυξή τους. Κι αυτό σχετίζεται κατά κάποιον τρόπο με τη φύση του, δηλαδή την υψηλή συμμετοχή του τουρισμού στη διαδικασία αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης. Με άλλα λόγια, επισημαίνουν οι ερευνητές, μια αύξηση της ζήτησης τουριστικών υπηρεσιών δεν επιφέρει ισχυρή αναπτυξιακή δυναμική στην οικονομία. «Οι διακλαδικές διασυνδέσεις του τουρισμού δείχνουν ότι ο τομέας δεν μπορεί να αποτελέσει τη βάση μιας αναπτυξιακής πολιτικής, μέσω τόνωσης της τουριστικής ζήτησης, αλλά, αντιστρόφως, μια πολυκλαδική ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας θα οδηγήσει σε σημαντική μεγέθυνση του τουριστικού της τομέα», αναφέρουν χαρακτηριστικά.

Το συμπέρασμα βρίσκεται σε προφανή αντίθεση με την κρατούσα αντίληψη ότι ο τουρισμός αποτελεί βασικό μοχλό ανάπτυξης, «ατμομηχανή» και «βαριά βιομηχανία» της χώρας. Προφανώς και δεν είναι συμπτωματικό ότι σε ανάλογο συμπέρασμα καταλήγουν οι ερευνητές της Τραπέζης της Ελλάδος σε έγγραφο εργασίας που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Ιούνιο, ενώ και πριν από μερικά χρόνια η Ε. Κασιμάτη, αναλύοντας δεδομένα πέντε δεκαετιών, επισήμαινε ότι αντίθετα με την κρατούσα αντίληψη, «δεν υπάρχει κατευθυντική επίδραση του τουρισμού στην αύξηση του ΑΕΠ στην Ελλάδα».

Φυσικά, όπως επισημαίνουν και οι ερευνητές του ΚΕΠΕ, χρειάζεται μεγαλύτερη διερεύνηση σε ενδεχόμενες διαφοροποιήσεις των διακλαδικών συνδέσεων μεταξύ εισερχόμενου και εσωτερικού τουρισμού. Και κάτι μας λέει ότι η διαμεσολάβηση των μεγάλων ευρωπαϊκών tour operators στη διαμόρφωση του τουριστικού προϊόντος μάλλον θα επιδεινώσει την εικόνα.

Συμπέρασμα: Τουλάχιστον στην περίπτωση του τουρισμού φαίνεται ότι εν αρχή ην η κότα.