Μπορούν Ιράν και Ισραήλ να επιβιώσουν οικονομικά από τον μεταξύ τους πόλεμο;

Τουλάχιστον 240 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από τις ισραηλινές επιθέσεις και άλλοι 24 από τις ιρανικές, στη σύγκρουση που μαίνεται από την περασμένη Παρασκευή και κλιμακώνεται επικίνδυνα μέρα με τη μέρα. 

Εκτός από τις ανθρώπινες ζωές, η σύγκρουση κοστίζει ήδη στις δύο χώρες δισεκατομμύρια δολάρια και απειλεί να βραχυκυκλώσει την εθνική οικονομία τους και τον μακροπρόθεσμο δημοσιονομικό σχεδιασμό τους.

Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται είναι εάν αμφότερες οι χώρες διαθέτουν την οικονομική δυνατότητα να χρηματοδοτήσουν μια συνεχή στρατιωτική επιχείρηση. Ακολουθεί δημοσίευμα - ανάλυση από το Al jazeera, που καταδεικνύει τη μεγάλη δυσκολία των δύο χωρών να επενδύσουν σε μακροχρόνια σύρραξη.

Υψηλό το κόστος για το Ισραήλ

Αναφορικά με το Ισραήλ, οι παρατεταμένες πολεμικές δραστηριότητες του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζα από τον Οκτώβριο του 2023 και η πρόσφατη κλιμάκωση με το Ιράν έχουν βυθίσει τη χώρα στην πιο δαπανηρή περίοδο σύγκρουσης στην ιστορία της. Σύμφωνα με δημοσίευμα του Ιανουαρίου της ισραηλινής οικονομικής εφημερίδας Calcalist, το συνολικό κόστος μόνο του πολέμου στη Γάζα είχε φτάσει τα 67,5 δισ. δολάρια μέχρι το τέλος του 2024.

Δημοσίευμα της 15ης Ιουνίου του ισραηλινού ειδησεογραφικού πρακτορείου Ynet News, επικαλούμενο έναν πρώην οικονομικό σύμβουλο του αρχηγού του ισραηλινού στρατού, εκτίμησε ότι οι δύο πρώτες ημέρες των μαχών μόνο με το Ιράν κόστισαν στο Ισραήλ περίπου 1,45 δισ. δολάρια. Με αυτόν τον ρυθμό, μια παρατεταμένη σύγκρουση με το Ιράν θα μπορούσε να οδηγήσει το Ισραήλ να ξεπεράσει τα έξοδα του πολέμου στη Γάζα στο τέλος του 2024 μέσα σε επτά εβδομάδες.

Ακόμα και πριν από την τρέχουσα κλιμάκωση με το Ιράν, το Ισραήλ είχε αυξήσει δραματικά τον αμυντικό του προϋπολογισμό εν μέσω των πολλαπλών περιφερειακών συγκρούσεων και του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας. Από 17 δισ. δολάρια το 2023, αυξήθηκε σε 28 δισ. δολάρια το 2024. Οι προβλέψεις για το 2025 υποδηλώνουν ότι θα μπορούσε να φτάσει τα 34 δισ. δολάρια.

Το Υπουργείο Οικονομικών έθεσε ανώτατο όριο ελλείμματος 4,9% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) του Ισραήλ για το τρέχον οικονομικό έτος, που ισοδυναμεί με 27,6 δισ. δολάρια. Αυτό σημαίνει ότι τυχόν υψηλότερες στρατιωτικές δαπάνες, θα έθετε σε δοκιμασία ολόκληρο τον σχεδιασμό. 

Παρά την πρόσφατη αύξηση των προβλεπόμενων φορολογικών εσόδων –από 148 δισ. σε 154 δισ. δολάρια– η εκτίμηση για την ανάπτυξη του Ισραήλ για το 2025 έχει αναθεωρηθεί προς τα κάτω: από 4,3 σε 3,6%. Σύμφωνα με την εταιρεία επιχειρηματικών ερευνών CofaceBDI, περίπου 60.000 ισραηλινές εταιρείες έκλεισαν το 2024 λόγω ελλείψεων σε εργατικό δυναμικό, προβλημάτων στην εφοδιαστική αλυσίδα και υποτονικού επιχειρηματικού κλίματος. Επιπλέον, οι αφίξεις τουριστών εξακολουθούν να υπολείπονται των επιπέδων πριν από τον Οκτώβριο του 2023.

Αυτές οι τάσεις θα μπορούσαν να επιδεινωθούν σε περίπτωση πλήρους πολέμου με το Ιράν.

Μάλιστα, η S&P Global Ratings εξέδωσε μια έντονη προειδοποίηση για την ευπάθεια της ισραηλινής οικονομίας την Τρίτη. Όπως ανακοίνωσε, μια συνεχιζόμενη ισραηλινή πολεμική εκστρατεία –ιδίως εάν συναντήσει μια διαρκή και στρατηγική ιρανική απάντηση– θα μπορούσε να οδηγήσει σε υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης του Ισραήλ (από Α σε Α-). Εάν συμβεί αυτό, πιθανότατα θα αυξήσει το κόστος δανεισμού και θα μειώσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών στην ισραηλινή οικονομία.

Η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων του Ιράν

Τις τελευταίες ημέρες, οι εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν φαίνεται να έχουν μειωθεί δραματικά. Οι συνολικές εξαγωγές αργού και συμπυκνωμένου πετρελαίου του Ιράν προβλέπεται να φτάσουν τα 102.000 βαρέλια την ημέρα (bpd) την εβδομάδα που λήγει την Κυριακή. Αυτό είναι λιγότερο από το μισό των 242.000 βαρελιών την ημέρα που είχε κατά μέσο όρο στις εξαγωγές φέτος, σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας ανάλυσης Kpler.

Το κρίσιμο σημείο είναι ότι οι εξαγωγές από το νησί Χαργκ, από το οποίο το Ιράν εξάγει περισσότερο από το 90% του πετρελαίου του, φαίνεται να έχουν σταματήσει εντελώς από την Παρασκευή. Κανένα δεξαμενόπλοιο δεν ήταν αγκυροβολημένο στο νησί Χαργκ τη Δευτέρα, σύμφωνα με δεδομένα παρακολούθησης δορυφορικών πλοίων LSEG.

Το 2025, το Ιράν παρήγαγε κατά μέσο όρο 3,4 εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου την ημέρα, σύμφωνα με την Υπηρεσία Πληροφοριών Ενέργειας των Ηνωμένων Πολιτειών (EIA), με την Κίνα να φαίνεται να είναι ο κύριος ξένος αγοραστής. Το μεγαλύτερο μέρος του πετρελαίου που παράγει το Ιράν προορίζεται για εγχώρια κατανάλωση.

Το Σάββατο, το Ιράν ανέστειλε εν μέρει την παραγωγή φυσικού αερίου στο κοίτασμα φυσικού αερίου South Pars στον Κόλπο, αφού αυτό χτυπήθηκε από ισραηλινούς πυραύλους. Το South Pars, το οποίο μοιράζεται το Ιράν με το Κατάρ, είναι το μεγαλύτερο κοίτασμα φυσικού αερίου στον κόσμο. Παράγει περίπου το 80% της συνολικής παραγωγής φυσικού αερίου του Ιράν.

Προς το παρόν, η έκταση της ζημιάς στο κοίτασμα South Pars είναι άγνωστη. Επιπλέον, το Ισραήλ έχει στοχεύσει το διυλιστήριο Shahr Rey έξω από την Τεχεράνη, καθώς και αποθήκες καυσίμων γύρω από την πρωτεύουσα. Ο πλήρης αντίκτυπος αυτών των επιθέσεων στην παραγωγή είναι άγνωστος.

Η επίπτωση των κυρώσεων στο Ιράν 

Παράλληλα, το Ιράν έχει να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις από τις οικονομικές κυρώσεις που έχουν επιβληθεί από τις ΗΠΑ, μετά την Ισλαμική Επανάσταση, την κρίση ομηρίας στην αμερικανική πρεσβεία το 1979 και το πυρηνικό του πρόγραμμα.

Σε μια προσπάθεια να πιέσει την Τεχεράνη να συμφωνήσει σε μια συμφωνία για το πυρηνικό της πρόγραμμα, η κυβέρνηση του τότε προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα έπεισε πολλές μεγάλες οικονομίες σε όλο τον κόσμο να μειώσουν ή να σταματήσουν τις αγορές πετρελαίου από το Ιράν, χρησιμοποιώντας ένα κύμα πρόσθετων κυρώσεων. Οι κυρώσεις αυτές χαλάρωσαν μετά την σύναψη της συμφωνίας του Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (JCPOA) το 2015 με τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την Κίνα, τη Γαλλία, τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τον επόμενο χρόνο, το Ιράν εξήγαγε 2,8 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαϊκών προϊόντων ημερησίως.

Ωστόσο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ επανέφερε τις κυρώσεις το 2018 κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του ως πρόεδρος και πρόσθεσε περισσότερες, πιέζοντας και πάλι τα περισσότερα άλλα έθνη να σταματήσουν να αγοράζουν ιρανικό αργό πετρέλαιο. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με την EIA, ήταν ότι η Τεχεράνη είχε μόνο 50 δισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα από εξαγωγές πετρελαίου το 2022 και το 2023, ποσό που αντιστοιχεί σε περίπου 200.000 βαρέλια την ημέρα σε εξαγωγές αργού πετρελαίου, λιγότερο από το 10% των επιπέδων του 2016. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι κυρώσεις έχουν μειώσει τα κέρδη του Ιράν σε ξένο συνάλλαγμα. 

Το Ιράν έχει αποτρέψει την οικονομική κατάρρευση εν μέρει χάρη στην Κίνα, τον κύριο αγοραστή του πετρελαίου του και ένα από τα λίγα έθνη που εξακολουθούν να εμπορεύονται με την Τεχεράνη. Ωστόσο, η απώλεια εσόδων λόγω των κυρώσεων έχει στερήσει από τη χώρα μια μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη και έχει πλήξει την ικανότητα της Τεχεράνης να επισκευάσει τις ερειπωμένες υποδομές.

Ο πρόεδρος Μασούντ Πεζεσκιάν έχει επανειλημμένως τονίσει τη σοβαρότητα της οικονομικής κατάστασης που αντιμετωπίζει η χώρα, δηλώνοντας ότι η κατάσταση της Τεχεράνης είναι πιο δύσκολη από ό,τι κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν - Ιράκ κατά τη δεκαετία του 1980. Τον περασμένο Μάρτιο, επέκρινε ανοιχτά τον τελευταίο γύρο κυρώσεων των ΗΠΑ που στοχεύουν τα δεξαμενόπλοια που μεταφέρουν ιρανικό πετρέλαιο.

Οι άλλες προκλήσεις του Ιράν

Το Ιράν αντιμετωπίζει επίσης μια σειρά από άλλους περιορισμούς: ελλείψεις ενέργειας και νερού, κατάρρευση του νομίσματος και στρατιωτικές αποτυχίες μεταξύ των περιφερειακών συμμάχων του. Όλα αυτά, διογκώνονται περαιτέρω εξαιτίας των κυρώσεων. 

Ειδικότερα, η έλλειψη επενδύσεων, η μείωση της παραγωγής φυσικού αερίου και η αναποτελεσματική άρδευση οδηγούν σε διακοπές ρεύματος και ελλείψεις νερού. Το ριάλ, το νόμισμα του Ιράν, έχει χάσει περισσότερο από το 90% της αξίας του έναντι του δολαρίου από την επαναφορά των κυρώσεων το 2018.

Και ενώ ο επίσημος πληθωρισμός κυμαίνεται γύρω στο 40%, ορισμένοι Ιρανοί εμπειρογνώμονες δήλωσαν ότι στην πραγματικότητα κυμαίνεται σε ποσοστό άνω του 50%. «Είναι δύσκολο να βρεθούν ακριβείς αριθμοί», δήλωσε ο Hamzeh Al Gaaod, οικονομικός αναλυτής στην TS Lombard (εταιρεία πολιτικής έρευνας). «Αλλά αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι τα χρόνια κυρώσεων έχουν προκαλέσει πληθωριστικές πιέσεις, μεταξύ άλλων μέσω υποτιμήσεων του ριάλ. Με τη σειρά τους, αυτό καθιστά τις εισαγωγές αγαθών από το εξωτερικό πιο ακριβές», δήλωσε ο Al Gaaod στο Al Jazeera.

Τον Ιανουάριο, το πρακτορείο ειδήσεων Tasnim επικαλέστηκε τον επικεφαλής του Ινστιτούτου Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ιράν, Ebrahim Sadeghifar, ο οποίος δήλωσε ότι το 22 έως 27% των Ιρανών βρισκόταν τώρα κάτω από το όριο της φτώχειας. Η ανεργία κυμαίνεται στο 9,2%. Ωστόσο, η Ανώτατη Συνέλευση των Εκπροσώπων των Εργαζομένων του Ιράν, η οποία εκπροσωπεί τα εργατικά συμφέροντα, εκτίμησε ότι ο πραγματικός αριθμός των ανθρώπων που δεν έχουν πρόσβαση σε εργασία που να εξασφαλίζει τα προς το ζην, είναι πολύ υψηλότερος.

Σύμφωνα με τον Al Gaaod, η Τεχεράνη έχει έναν «σχετικά μικρό προϋπολογισμό για στρατιωτικούς σκοπούς». Εκτίμησε ότι από 3 έως 5% του ΑΕΠ του Ιράν δαπανάται για την άμυνα, ποσό που ανέρχεται σε περίπου 12 δισ. δολάρια.

Η Τεχεράνη έχει 33 δισ. δολάρια σε συναλλαγματικά αποθέματα, από τα οποία θα μπορούσε θεωρητικά να αντλήσει για στρατιωτικούς σκοπούς. Αλλά ο Al Gaaod σημειώνει: «Εδώ βρίσκεται το Ιράν σε μειονεκτική θέση. Η χρήση αποθεματικών για βραχυπρόθεσμες στρατιωτικές συγκρούσεις θα τα παραλύσει μακροπρόθεσμα. Έχουμε δει ένα αίσθημα "συσπείρωσης υπό τη σημαία" τις τελευταίες ημέρες. Αλλά αν το Ιράν βιώσει περισσότερες επιθέσεις και εκκενώσεις πολιτών, αυτό θα μπορούσε εύκολα να εκτονωθεί», είπε.