Ηλιοπολίτες και Πανχαίοι - και εμείς

Θα ήταν παράλογο εάν η ανθρωπότητα σταματούσε να αναζητεί την ουτοπία [της]. Χωρίς αυτήν, βήμα δεν μπορεί να κάνει. Ξέρουμε για την ουτοπία από τα πολύ παλιά χρόνια, από τις απαρχές σχεδόν του λεγόμενου δυτικού πολιτισμού. Στη χρυσή εποχή του Ησίοδου, στον Αριστοφάνη και τον Πλάτωνα, στους Στωικούς κ.ά.

Ο Διόδωρος Σικελιώτης (1ος π.Χ. αιώνας) αναφέρει το ταξίδι ενός Ιάμβουλου στη χώρα του ήλιου όπου βασίλευαν η ισότητα μεταξύ των κατοίκων (Ηλιοπολιτών), η απουσία δούλων, η χαρά της αιώνιας νεότητας, η απουσία ασθενειών και βάναυσης εργασίας και η αφθονία αγαθών της γης. Ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει την περιγραφή της νήσου Πανχαίας από κάποιον Ευφήμερο που έζησε προς το τέλος του 4ου ή στις αρχές του 3ου αιώνα - εκεί δεν υπάρχει ατομική ιδιοκτησία και οι κάτοικοι χωρίζονται σε τρεις τάξεις με μόνη ιδιοκτησία το σπίτι και τον κήπο του.

Λένε ότι αυτές οι εξισωτικές ουτοπίες προέρχονται από την Κοσμόπολη του Στωικού Κλεάνθη, αλλά δεν έχει σημασία. Ξαναβρίσκουμε τέτοιες θεωρίες στο ομότιτλο έργο του Τόμας Μορ (15ος-16ος μ.Χ. αιώνας), στους Γάλλους σοσιαλιστές-ουτοπιστές, ώσπου η ουτοπία γίνεται πραγματικότητα στην Οκτωβριανή Επανάσταση - δεν ενδιαφέρει εδώ η κατάληξή της.

Ολες αυτές οι θεωρίες προκύπτουν από την τεράστια ανισότητα που επικρατεί σε πολιτείες, είναι σχέδια για μια δίκαιη και επίγεια δημοκρατία, δεν εμφανίστηκαν από φαντασιώσεις ρέμπελων φιλοσόφων. «Τις συνθήκες γένεσης της ουτοπίας χαρακτηρίζει μια ανανεωτική και ριζοσπαστική διάθεση η οποία ταυτόχρονα αποτρέπει την ευδοκίμηση ιδεολογιών που θα νομιμοποιούσαν σκληρά πειθαρχικά μέτρα και άτεγκτες ιεραρχίες», σημειώνει ο Παναγιώτης Κονδύλης στο έργο του «Η ηδονή, η ισχύς, η ουτοπία» (εκδ. Στιγμή).

Ο ίδιος αναφέρει σε άλλες σελίδες ότι «η Ουτοπία αρνείται τη σημερινή πραγματικότητα στρεφόμενη εναντίον συγκεκριμένων πλευρών της και συγκροτώντας το σχέδιο της κοινωνικής αναδιάρθρωσης ακριβώς ως συγκεκριμένη άρνηση συγκεκριμένων φαινομένων».

Χαζογελάνε πολλοί όταν ακούνε κάποιους να μιλάνε για ουτοπίες, συγχέοντας καταδήλως τους «ουτοπικούς με τους απραγματοποίητους εν γένει σκοπούς». Λησμονούν επίσης τη δική τους μεγάλη ουτοπία, αυτήν της ελευθερίας της αγοράς και του κράτους δικαίου που θα απάλειφε τάχα τις ανισότητες και θα εξομάλυνε τις κοινωνικές συγκρούσεις. Αυτήν την ουτοπία τη δέχονται, διότι απλώς διαιωνίζει τη δική τους, ευάριθμη, εξουσία. Είναι λειψός και απαράδεκτος εκείνος ο παγκόσμιος χάρτης που δεν περιέχει την Ουτοπία, έλεγε ο Οσκαρ Ουάιλντ - και είχε δίκιο. Ερπετά θα ήμασταν χωρίς την ιδέα της ουτοπίας, άβουλοι και κακόμοιροι, υποτελείς και μοιρολάτρες· μην υπολειπόμεθα της ουτοπίας [μας].

Συμπεραίνουν πολλοί -(Κονδύλης)- ότι «η ήττα της Σοβιετικής Ενωσης αποτελεί ήττα της ουτοπίας. Ταυτόχρονα παραβλέπουν ότι ο κομμουνισμός στην Ανατολή ηττήθηκε ακριβώς λόγω της μαζικοδημοκρατικής πραγμάτωσης της Ουτοπίας στη Δύση, που παρ' όλες τις ελλείψεις της έδεσε τις μάζες στο “σύστημα” και έκοψε τα φτερά των επαναστατικών κινημάτων».

Η ουτοπία, είτε με μικρό όμικρον είτε με μεγάλο, φαίνεται απαραίτητη στη σημερινή σκέψη, που έχει λιμνάσει και έχει υποταχτεί στο Δεν Υπάρχει Εναλλακτική Λύση - υπάρχει και παραϋπάρχει, ίσως να είναι και κάτω από τη μύτη μας, αλλά είναι καιρός να την ανεβάσουμε στην επιφάνεια.