Το βουβό σώμα αρρωσταίνει

Δεν είμαστε μόνο βιολογικά σώματα. Είμαστε ενσώματες υπάρξεις που σωματοποιούμε το άγχος και την οδύνη. Τι συμβαίνει σήμερα και παρατηρούμε, ολοένα και πιο συχνά, ανεξήγητα συμπτώματα που επιμένουν για καιρό σε ολοένα και νεαρότερες ηλικίες;

Τα τελευταία χρόνια έχει καταγραφεί αύξηση των ψυχοσωματικών νοσημάτων και κυτταρικών μεταλλάξεων ενώ έχουν υποτροπιάσει τα αυτοάνοσα νοσήματα. Πριν από μισό αιώνα, ο επιπολασμός των αυτοάνοσων νοσημάτων στον δυτικό κόσμο ήταν ένας στους πενήντα ανθρώπους. Σήμερα αφορούν έναν στους επτά ανθρώπους καθώς από τις ψυχοσωματικές ασθένειες προκαλούνται ψυχικές και το αντίθετο. Σε τι βαθμό επηρεάζεται η σωματική μας υγεία από το ψυχικό μας στάτους; Πότε ανοίγει ωστόσο ο δρόμος της σωματοποίησης και ποιοι είναι οι πιο ευάλωτοι από εμάς στην εμφάνιση ψυχοσωματικών νοσημάτων;

Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος ανατέμνει στο βιβλίο του «Σώμα από ουρανό, ψυχή από σώμα» (Εκδόσεις Παπαδόπουλος) τη «Δημιουργία του ψυχοσωματικού ανθρώπου», αναλύοντας εκτενώς τη σχέση σώματος-ψυχής και πώς οι διαταραχές στην ψυχική λειτουργία μπορούν να οδηγήσουν στην εκδήλωση ψυχικών νόσων. «Η ψυχή πλάθεται μαζί με το σώμα. Το σώμα έχει κάτι από την ψυχή και η ψυχή κάτι από το σώμα», γράφει εξηγώντας πώς τα πρώιμα τραύματα στη ζωή προκαλούν ελλείμματα στη ζωή του ψυχισμού και πώς μια ύστερη ολέθρια συνθήκη, ένα νέο τραύμα, μπορεί να πυροδοτήσει το παλιό και να κάνει το σώμα μας να νοσήσει. Ιδίως όταν αγνοούμε ότι το σώμα μας είναι ευάλωτο. Τα πιο ευάλωτα άτομα στην εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων είναι εκείνα που καταστέλλουν την ψυχική τους ζωή για να αποκρύψουν οτιδήποτε τραυματικό έχουν βιώσει, οι αλεξιθυμικοί ασθενείς ή αλλιώς όσοι έχουν αναπτύξει μηχανιστική σκέψη, δηλαδή εκείνοι που δυσκολεύονται να δώσουν συμβολικό νόημα σε αυτό που τους συμβαίνει, που δεν μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και δεν αναγνωρίζουν καν την ύπαρξη τραυματικού παρελθόντος.

Η λύση για τον Φρόιντ ήταν η ύπαρξη ενός επαρκούς αλεξιδιεγερτικού συστήματος, δηλαδή μιας ικανότητας επαρκούς «κρατήματος» αυτών που διαδραματίζονται εντός μας, χωρίς να υπερχειλίζουν κάθε λίγο και λιγάκι και να χρειάζεται να καταφεύγουμε σε «ξεσπάσματα» προκειμένου να εκτονώσουμε τη δυσβάσταχτη πίεση που μας προκαλούν. Αν λοιπόν υπάρχει ένα επαρκώς εγκατεστημένο αλεξιδιεγερτικό σύστημα, συμπληρώνει ο Ανζιέ αρκετά αργότερα, όλες οι παραπάνω λύσεις ανάγκης μπορούν να αποφευχθούν. Γιατί το αλεξιδιεγερτικό είναι το σύστημα που αντιμετωπίζει επιτυχώς τα ψυχικά ερεθίσματα, που διαχειρίζεται τον ψυχικό πόνο, απορροφώντας και μεταβολίζοντας το αρνητικό, αποβάλλοντας το τοξικό και κρατώντας το χρήσιμο.

Πώς συντελείται η ταλάντευση από μια ψυχική παθολογία σε σωματική και πώς αντιμετωπίζει η σύγχρονη ψυχιατρική και ψυχαναλυτική κοινότητα και το ενδεχόμενο να «μιλάει» το σώμα μας, εκφράζοντας την ψυχή μας;

Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής και συγγραφέας, μετά από 43 χρόνια θεωρητικής και κυρίως κλινικής δουλειάς στην ψυχοσωματική, εξηγεί πως η διαδικασία σωματοποίησης ευνοείται από τον κατακερματισμό του εαυτού, τη συμμόρφωση στις επιταγές του περιβάλλοντος και τη διάψευση της εσωτερικής κι εξωτερικής πραγματικότητας.

Για τον Σάββα Σαββόπουλο όλα παίζουν κάποιον ρόλο, από την ενδομήτρια ζωή και τον τοκετό μέχρι οτιδήποτε τραυματικό μπορεί να βιώσει ένα βρέφος ή ένα παιδί δίχως να μπορεί να επεξεργαστεί αυτή την εμπειρία. Οι τραυματικές διεγέρσεις και ενορμήσεις μπορούν να πλήξουν το σώμα.

Τι μπορεί να είναι ένα νέο τραύμα; Μια απώλεια, ένας θάνατος ή ένας αποχωρισμός, μια συνθήκη επισφάλειας. Οταν δηλαδή ανακύπτουν νέες τραυματικές εμπειρίες που αναζωπυρώνουν τις παλιές και μας αποδιοργανώνουν ψυχικά. Αλλά και κάτι μη βίαιο φαινομενικά, όπως μια μητέρα φυσικά παρούσα αλλά ψυχικά αποσυρμένη.

Το ερώτημα που μας απασχολεί ως ψυχοθεραπευτές είναι να δούμε με ποιον τρόπο η εσωτερική μας πραγματικότητα αντιμετωπίζει τα έσωθεν και τα έξωθεν ερεθίσματα που πυροδοτούν ένταση. Οι εντάσεις μας, ως γνωστόν, είτε εκφορτίζονται είτε λαμβάνουν τον δρόμο της ψυχικής εργασίας. Ο ψυχισμός μας απορροφά και διεργάζεται τις εντάσεις και η ασθένεια είναι δημιούργημά του. H παθολογία των ψυχοσωματικών διαταραχών μπορεί να αφορά ένα σωματικό όργανο ή μια σωματική λειτουργία.

Από το 1905 ο Φρόιντ αναφερόταν στη συνδιαλλαγή μεταξύ ψυχικού και σωματικού και στο αποτύπωμα των συναισθημάτων πάνω στο σώμα. Υποστήριζε πως δεν υφίσταται νοητικοσυναισθηματικό βίωμα δίχως σωματικό αντίκτυπο και κατ’ επέκταση συνέδεε τις οργανικές δυσλειτουργίες με το ψυχικό στάτους του ανθρώπου. Για τον πατέρα της ψυχανάλυσης και τους επιγόνους του, το Εγώ ήταν συνεπώς πάντα σωματικό, ως κατεξοχήν τόπος ψυχικών αναπαραστάσεων. Την ίδια περίοδο ο Γκέοργκ Γκρόντεκ, ο οποίος διατηρούσε με τον Φρόιντ για χρόνια έναν γόνιμο επιστημονικό διάλογο, περιγράφει με κλινικά παραδείγματα τις σχέσεις ανάμεσα στις σωματικές διαταραχές και τις ασυνείδητες ψυχικές διαδικασίες. Γι’ αυτό συνηθίζουμε να λέμε πως το κορμί είναι ομιλούν και πως το βουβό σώμα αρρωσταίνει.

Διατρέχοντας τις σελίδες του βιβλίου του Σάββα Σαββόπουλου διαπιστώνουμε πως η νόσος γίνεται αφορμή για το άτομο να αναζητήσει την ιστορία του και να βρει τα χάσματα στον ψυχισμό του και πως το άρρωστο σώμα αποτελεί έσχατο καταφύγιο του ατόμου απέναντι στην ψυχική του αποδιοργάνωση. Η νόσος μπορεί να θεωρηθεί δηλαδή ευκαιρία για ψυχική επαν-οργάνωση, μια ευκαιρία να αποδεχτούμε τον ευάλωτο εαυτό μας και το τραυματικό παρελθόν μας.

Ναι, είμαστε οι σωματοποιήσεις μας. Οφείλουμε όμως να αναλάβουμε την ευθύνη του ασυνειδήτου μας και να λαμβάνουμε υπόψη το ανθρώπινο υποκείμενο ως ψυχισμό και όχι μόνο ως βιολογικό σώμα. Για να πάψει το σώμα μας να στρέφεται εναντίον μας σαν να ήταν αντίπαλος.