Νοσηροί έρωτες ή νοσηρές εποχές;

Κάθε χρόνο η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου πυροδοτεί αναπόδραστα σκέψεις γύρω από τις σημασίες του έρωτα με τη γνώση πως οι μορφές κοινωνικής ζωής επιδρούν στον τρόπο που συνδεόμαστε με τους Αλλους.

Οι άνθρωποι μοιάζει να αντιμετωπίζουν την αγάπη ολοένα και περισσότερο σαν προϊόν, είτε μέσα από τη γρήγορη κατανάλωσή του είτε μέσα από την κακοποιητική χρήση σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο λόγος του καπιταλιστή – σκέψη δανεική από τον Ζακ Λακάν. Πόσο διαρκεί ένας έρωτας που προσεγγίζεται σαν εμπόρευμα σε μια υπεραγορά αγάπης σε αυτό το καπιταλιστικό σύμπαν; Τι τροφοδοτεί τη διάρκεια, όταν ο φετιχισμός του εμπορεύματος –σύμφωνα με τη μαρξιστική θεωρία– παραγνωρίζει τη διάρκεια;

Τα τελευταία χρόνια παρακολουθούμε ολοένα και περισσότερο τον σύγχρονο Ανθρωπο δίχως σταθερούς δεσμούς –φράση δανεική από τον Ζίγκμουντ Μπάουμαν– να προσφεύγει στη βία στο όνομα της ερωτικής ζήλιας. Η βία που υποβιβάζει ωστόσο τον Αλλο σε ένα αντικείμενο στα χέρια μας δεν έχει να κάνει με τον έρωτα αλλά με μια παθολογική παραμόρφωσή του. Κι αυτή η παραμόρφωση δεν μπορεί παρά να συνδέεται με μια μισογυνική αναπαράσταση της γυναίκας, όπως σημειώνει ο Μάσιμο Ρεκαλκάτι, δεδομένου πως στην πατριαρχική ιδεολογία η ελευθερία της γυναίκας εισάγει εμπόδια σε κάθε στόχο οικειοποίησής της.

Συνεπώς, η φαλλοκρατική βία είναι μια αντίδραση μπροστά σε αυτό το άγχος της γυναικείας ελευθερίας. Αυτό δεν σημαίνει πως οι γυναίκες δεν ασκούν βία στο όνομα του έρωτα, δεδομένου πως η δυσκολία να αγαπήσουμε τον άλλο ως ενσάρκωση του ετέρου δεν έχει φύλο. Η βία –απ’ όπου κι αν εκπορεύεται– δεν μπορεί να ιδωθεί παρά ως μια βεβήλωση του έρωτα που συνομιλεί ευθέως με την αντικειμενοποίηση των ερωτικών συντρόφων, γεγονός που ενθαρρύνεται από την εμπορευματοποίηση της ρομαντικής αγάπης στη μεταμοντέρνα εποχή.

Οσον αφορά την ερωτική ζήλια, ο έρωτας εμπεριέχει εξ ορισμού μια οικειοποιητική παρόρμηση, «δηλαδή θέλει να κατέχει όλους τους χρόνους –το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον– και όλους τους χώρους που κατείχε το αγαπημένο αντικείμενο... Ωστόσο οι ζηλιάρηδες –σε βαθμό υπερβολικό– συνήθως είναι εκείνοι που είναι άπιστοι, σε συνειδητό ή ασυνείδητο επίπεδο, καθώς προβάλλουν πάνω στον Αλλο τη δική τους απιστία ή επιθυμία απιστίας.

Ενα παραμένει βέβαιο για όλους: «Ο έρωτας ζητάει πάντα τον έρωτα. Τον ζητάει κι άλλο», όπως τονίζει ο Ζακ Λακάν. Αυτό το «κι άλλο» είναι η βασική φράση του ερωτικού λόγου σύμφωνα με τον Γάλλο ψυχαναλυτή, ιδίως όσο το νεοφιλελεύθερο πρόσταγμα ενθαρρύνει την επιθυμία να αντιπαραθέτει το καινούργιο στο ίδιο, δίχως να λάβει υπόψη πως το αληθινό πρόσωπο του καινούργιου είναι πάντα μια πτυχή του ίδιου.

Οσο πιο νοσηρή είναι η κοινωνική οργάνωση της αγάπης τόσο πιο νοσηρούς έρωτες θα βιώνουμε... Την ίδια στιγμή, όσο κι αν προσεγγίζουμε ψυχαναλυτικά το ερωτικό φαινόμενο, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να αποκωδικοποιήσουμε απόλυτα το ερωτικό συμβάν, ανεξάρτητα αν ανήκουμε σε εκείνους που ερωτεύονται την εικόνα του Αλλου που αντανακλά κάτι για τον εαυτό του ή την εξιδανικευμένη εκδοχή του εαυτού μας ή ακόμα μια συμπληρωματική και ετερώνυμη. Ισως γιατί το να αγαπάμε σημαίνει πάντα να δίνουμε στον Αλλο αυτό που δεν έχουμε, όπως λέει ο Λακάν. Αυτό σημαίνει πως δεν περιοριζόμαστε να δώσουμε στον Αλλο όλα όσα κατέχουμε, αλλά του προσφέρουμε την έλλειψή μας. Το ερωτικό συμβάν και η δήλωση αγάπης μάς καθιστά δηλαδή ευάλωτους. Γι’ αυτό και αρκετοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν φοβικά τον έρωτα, τον αποφεύγουν καταναλώνοντας απλά σώματα, ενώ παράλληλα παραπονιούνται πως ζουν δίχως αγάπη ή διαμαρτύρονται για τον προσωρινό χαρακτήρα των σχέσεων, ο οποίος γεννά νέες μορφές μοναξιάς.

Τρέμουν ωστόσο να εκθέσουν τον εαυτό τους σε αυτή την όχι δίχως ρίσκο ετερότητα και κάνουν τα πάντα για να γλιτώσουν την ενδεχόμενη οδύνη που εμπεριέχει μια πραγματική ερωτική συνάντηση. Είναι γεγονός πως η εμπειρία του έρωτα μας καθιστά ελλιπείς, καθώς συχνά προϋποθέτει μια διάβρωση της ταυτότητάς μας, ιδίως για τους άντρες, δεδομένου πως έρωτας συνεπάγεται θηλυκοποίηση υπό την έννοια πως μας εκθέτει όλους στην απώλεια και στην έλλειψη που δεν παρεμποδίζεται από το φαλλικό «έχειν».

Δεν υπάρχει δηλαδή έρωτας που να μην τρέφεται από έλλειψη. Οπως δεν υπάρχει έρωτας που να μη φοβάται τον χωρισμό, διότι ο χωρισμός δεν είναι ο θάνατος του Εγώ μας, που χάνει ένα βασικό στήριγμα –όπως γράφει ο Ρεκαλκάτι στο «Κράτα το φιλί» (εκδόσεις Κέλευθος)–, αλλά ο θάνατος ενός κόσμου, αυτού του κόσμου των ΔΥΟ. Για τον Φρόιντ ο χωρισμός είναι μια λιμπιντική αιμορραγία καθώς ο θάνατος αυτού του «κόσμου των δύο συμπίπτει με τον θάνατο ενός ζωτικού μέρους του εαυτού μας. Ο χωρισμός είναι ένας διαμελισμός, αναφέρει ο Λακάν, υπό την έννοια πως δεν χωρίζουμε μόνο από τον Αλλο, αλλά χωρίζουμε κι από ένα μέρος του εαυτού μας. Τότε ξεκινά η εργασία του πένθους.

Το πρόβλημα είναι πως στον καπιταλιστικό κόσμο ενθαρρύνεται η μανιακή λύση του πένθους, δηλαδή η άμεση αντικατάσταση ενός έρωτα από έναν άλλο στο όνομα της απόλαυσης με κάθε κόστος και της εμπορευματοποίησης της αγάπης. Αν βιώνουμε τον χωρισμό σαν ναρκισσιστικό πλήγμα και δεν θάψουμε ψυχικά το χαμένο αντικείμενο του έρωτα, δεν θα είμαστε πραγματικά ψυχικά διαθέσιμοι για μια νέα σημαντική συνάντηση παρά μόνο για αντικειμενοποιήσεις ερωτικών συντρόφων. Ακόμα κι αν καταναλώνουμε δηλαδή διαρκώς νέα σώματα, δεν θα συσχετιζόμαστε πραγματικά με τον Αλλο.

Ποιοι έρωτες διαρκούν τελικά; Οι έρωτες που διαρκούν είναι αυτοί στους οποίους ο καθένας από τους ΔΥΟ έχει εξοικείωση με τη μοναξιά του – φράση δανεική και πάλι από τον Ρεκαλκάτι. Ετσι ο έρωτας δεν είναι το βάλσαμο που ανακουφίζει την πληγή της μοναξιάς, αλλά εκείνος που μας σώζει από την πληγή του κόσμου.