Αθήνα, 9°C
Αθήνα
Αραιές νεφώσεις
9°C
10.1° 7.5°
3 BF
58%
Θεσσαλονίκη
Ελαφρές νεφώσεις
8°C
9.3° 6.9°
4 BF
61%
Πάτρα
Αραιές νεφώσεις
10°C
12.0° 10.5°
3 BF
48%
Ιωάννινα
Ελαφρές νεφώσεις
8°C
7.9° 7.9°
1 BF
57%
Αλεξανδρούπολη
Αίθριος καιρός
6°C
6.9° 5.9°
4 BF
42%
Βέροια
Αυξημένες νεφώσεις
8°C
8.2° 6.2°
0 BF
64%
Κοζάνη
Ελαφρές νεφώσεις
3°C
4.5° 1.5°
0 BF
48%
Αγρίνιο
Αραιές νεφώσεις
9°C
9.1° 9.1°
1 BF
39%
Ηράκλειο
Ασθενείς βροχοπτώσεις
10°C
12.1° 8.8°
3 BF
71%
Μυτιλήνη
Ελαφρές νεφώσεις
7°C
7.9° 6.2°
3 BF
53%
Ερμούπολη
Σποραδικές νεφώσεις
9°C
9.8° 8.3°
5 BF
49%
Σκόπελος
Αυξημένες νεφώσεις
7°C
7.4° 7.4°
4 BF
60%
Κεφαλονιά
Ελαφρές νεφώσεις
13°C
12.9° 11.4°
2 BF
50%
Λάρισα
Ελαφρές νεφώσεις
7°C
6.9° 4.5°
2 BF
61%
Λαμία
Αυξημένες νεφώσεις
7°C
7.8° 6.5°
2 BF
72%
Ρόδος
Αίθριος καιρός
12°C
13.1° 11.8°
3 BF
41%
Χαλκίδα
Αυξημένες νεφώσεις
8°C
8.8° 7.3°
2 BF
71%
Καβάλα
Ελαφρές νεφώσεις
5°C
6.3° 5.5°
3 BF
55%
Κατερίνη
Αυξημένες νεφώσεις
7°C
8.9° 7.0°
2 BF
70%
Καστοριά
Αυξημένες νεφώσεις
2°C
1.9° 1.9°
0 BF
74%
ΜΕΝΟΥ
Τρίτη, 11 Φεβρουαρίου, 2025
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
Γιώργος Κυριακόπουλος “Η Αρχαιολογία του Χτες”: Μια προσέγγιση στην επιστήμη της μνήμης/Αίγινα 2018

Σε ένα μαγικό τοπίο δεν χρειάζεται μπαλκόνι

Ελεγε ο στοχαστικός ζωγράφος Δημοσθένης Κοκκινίδης (1929-2020) ότι στη σχολική εκπαίδευση οι καινούργιες γενιές μαθαίνουν να αξιοποιούν τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές αλλά δεν καλλιεργούν το βλέμμα τους.

Οι περίπου 400 φωτογραφίες του Γιώργου Κυριακόπουλου στο ευμέγεθες βιβλίο Αρχαιολογία του Χτες. Ερειπωμένα σπίτια και υποστατικά του Αιγαίου, πέρα από το θεματικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν επειδή συλλαμβάνουν έναν κόσμο που σβήνει, κατορθώνουν ακριβώς αυτό. Εκπαιδεύουν το μάτι όχι στο να κοιτάζει αλλά στο να προσεγγίζει με το βλέμμα, με τη σκέψη, με το συναίσθημα, με την ψυχή, μια κοινωνική και πολιτισμική νησιωτική πραγματικότητα που είναι κομμάτι της ελληνικής ταυτότητας, όντας καταδικασμένη να αλλοτριωθεί.

Καρπός ενός οδοιπορικού που έχει αναπτυχθεί σε τριάντα νησιά κατά την τελευταία 11ετία, αυτή η έκδοση με φωτογραφίες υψηλής ποιότητας σε τετραχρωμία (εκδ. Ποταμός) έχει το ειδικό βάρος ενός ντοκουμέντου και την ατμόσφαιρα μιας συλλογής πολυπρισματικών αφηγήσεων που τις κουρδίζει με τα σχόλιά του ο Κυριακόπουλος. Για τα σπίτια-εργαστήρια, για τις παρεστιές, τα τζάκια και τους φούρνους, για την ησυχία και τον άνεμο που λυσσομανά τριγύρω αλλά είναι συντροφιά, για εκείνο το δέντρο που φυτεύτηκε δίπλα στην πόρτα στην Τζιά, στην Κύθνο, στη Σίφνο, στη Νίσυρο, στα Κύθηρα, στη Λήμνο, στην Ανδρο κ.α. «Ποτέ δεν “σκηνοθετώ” έναν χώρο», γράφει, «ούτε διακοσμώ το πλάνο με φερμένα αντικείμενα ή αφαιρώντας πλαστικές σακούλες, σαμπρέλες, κλούβες…».

Κάποτε ο Μένης Κουμανταρέας είχε κληθεί να σχολιάσει την επιτυχία του μυθιστορήματος Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα της Μάιρας Παπαθανασοπούλου (Πατάκης 1998), που σάρωνε σε πωλήσεις όταν κυκλοφόρησε η δική του σπουδαία συλλογή αφηγημάτων Η μέρα για τα γραπτά κι η νύχτα για το σώμα (Κέδρος 1999). «Μα δεν παίζουμε στο ίδιο γήπεδο!» είχε απαντήσει αποστομωτικά. Ετσι και ο Κυριακόπουλος, πουθενά δεν συναντιέται με την «Greece by Χάρης Θεοχάρης», πουθενά με τα λευκώματα που χαϊδεύουν τις εθνικές φαντασιώσεις ή ανοίγουν την πύλη της απόδρασης από τις πληγές της ελληνικής καθημερινότητας.

Τα μεστά εισαγωγικά κείμενα της έκδοσης το επισημαίνουν: «Η Αρχαιολογία του χτες είναι μια προσέγγιση στην επιστήμη της μνήμης. […] Οι εικόνες γίνονται “λέξεις”, από τα έξω προς τα μέσα, από μέσα προς τα έξω, από τις μορφές στις λειτουργίες, από τα πράγματα στους ανθρώπους, από τη ζωή που χάθηκε στη ζωή που είναι τώρα...» (Αγγελική Κοτταρίδη, έφορος Αρχαιοτήτων Ημαθίας). «Ο δημιουργός αποτυπώνει χωρίς ρετούς τη μελαγχολική παρακμή της χειροποίητης ομορφιάς και του λιτού, όμορφου αλλά και σκληρού αιγαιοπελαγίτικου βίου. […] Το εύθραυστο νησιωτικό τοπίο αλλάζει, δυστυχώς, δραματικά για πρώτη φορά στην ιστορία του, ανατρέποντας την ισορροπημένη σχέση δομημένου και αδόμητου χώρου […], με τον αγροτικό βίο και την κτηνοτροφία του ξερικού τόπου να αφανίζονται από την τουριστική υπερανάπτυξη» (Δημήτρης Αθανασούλης, έφορος Αρχαιοτήτων Κυκλάδων).

Σέριφος 2011

Θα πρόσθετα στις αρετές του βιβλίου την υπαινικτική πρό(σ)κληση για αναστοχασμό και για αναμέτρηση με τα σημαντικά και τα ασήμαντα του βίου μας. Πόσο όμως ετούτη η βουτιά στην αρχαιολογία και στην ανθρωπολογία του χτες επηρέασε το προσωπικό σύστημα αξιών του… επίμονου φωτογράφου; Αλλαξε άραγε, τον ρωτήσαμε, η άποψή του λ.χ. για τη συνταγή της «ευτυχίας», για το τι συνιστά «πρόοδο» ή τι είναι το «ωραίο»;

«Δεν άλλαξε κάτι που να μην το έχω νιώσει από την εφηβεία μου. Οτι λ.χ. αυτά τα δωρικά σπίτια έχουν όλη την απαραίτητη σοφία για μια ζωή ευτυχισμένη. Τους δροσερούς τους χοντρούς τοίχους, την καλοκυλιντρισμένη στέγη, τις εσοχές στους τοίχους, τις μικροκρυψώνες, εκείνο το παράθυρο προς κάπου ωραία, εκείνη τη στέρνα ή το πηγαδάκι για το απαραίτητο νερό, εκείνη την καλοκαμωμένη καμινάδα για να μην καπακώνει ο άνεμος τον καπνό. Πόσο κρίμα που δεν προσαρμόζουμε αυτή την απέριττη βιοτή στις σημερινές ανάγκες! Μια τηλεόραση, μερικά βιβλία, ένας υπολογιστής, ένα ψυγείο. Μια χαρά θα χωρούσαν εδώ. Δεν χρειάζεται να αφήνονται αυτά τα σπίτια στη λησμονιά, και πλάι τους ακριβώς να χτίζονται μαϊμούδες νεοκλασικά με ψεύτικους μαντεμένιους γρύπες για καγκελάκια, ή λουσάτα μπαλκόνια, άβολα και κακά προσανατολισμένα που να θυμίζουν μάλιστα μεγαλούπολη. Λες και σε ένα μαγικό τοπίο χρειάζεται μπαλκόνι».

Εκείνοι που έφυγαν

Η φωτογραφία ανήκει στους νεανικούς και αιώνιους έρωτες του Γιώργου Κυριακόπουλου. Με σπουδές Πολιτικών Επιστημών στο ενεργητικό του, εργαζόταν ανέκαθεν (και εξακολουθεί) σε επιχειρήσεις, ωστόσο ποτέ δεν έπαψε να καλλιεργεί τις… μανίες του: την ιστορία και την πολιτική (υπήρξε υποψήφιος με το «Ποτάμι»), παράλληλα με την αρχαιολογία και με τη μελέτη της παραδοσιακής χρηστικής κεραμικής.

Πιο πρόσφατα, ανοίχτηκε στη λογοτεχνία και η πρώτη του συλλογή διηγημάτων Η τρισεγγονή της Αραπίνας και άλλες ιστορίες (εκδ. Εστία) τιμήθηκε εξ ημισείας το 2018 με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος. «Η αγάπη του για τον αιγαιοπελαγίτικο πολιτισμό σε όλες του τις εκφάνσεις» έχει ξεκινήσει από τα τέλη του ’70 κι από τις καλοκαιρινές εξορμήσεις στα νησιά της άγονης γραμμής με τις φοιτητικές παρέες της Νομικής Αθήνας, σημειώνει η κοινωνική ανθρωπολόγος Νατάσα Λαιμού. «Η Σαπφώ, ο Ελύτης και ο Σεφέρης δεν έλειπαν ποτέ από κοντά του, ωστόσο δεν αρκούνταν μόνο στις εντυπώσεις που άφησαν οι ποιητές. Είχε ανοιχτά και τα δικά του μάτια».

Ο Γιώργος Κυριακόπουλος

Από αυτήν τη συνομιλία του με μια «άλλη Ελλάδα», ο Κυριακόπουλος, όπως μας είπε, «δεν έμαθα κάτι που δεν είχα αποκομίσει βιωματικά από τις “διαφορετικές” διακοπές που εδώ και χρόνια κάνω. Ομως αποκρυστάλλωσα κάποια συμπεράσματα. Μερικά έχουν να κάνουν με τους απόντες ενοίκους αυτών των σπιτιών, που είτε πέθαναν τελευταίοι ή μίσεψαν στην Αυστραλία ή στην Αμερική. Με την ολιγάρκειά τους, με την αίσθηση της τάξης των πραγμάτων, με τη σωφροσύνη τους, με τη μετριοπάθειά τους. Ηταν ένας κόσμος συνετός και ρυθμισμένος. Ούτε την αλλαγή αποζητούσε ούτε βρισκόταν απροετοίμαστος στη συμφορά ούτε επιχειρούσε να επιβληθεί στη φύση. Αλλα συμπεράσματα έχουν να κάνουν με εκείνους που μπήκαν σ’ αυτά τα σπίτια και τα έγδυσαν. Μπορεί να ήταν απόγονοι ή συγγενείς ή συγχωριανοί ή απλά περαστικοί. Επαιρναν πρώτα τα μέταλλα και τα ξύλα, εργαλεία και δοκάρια ή πορτοπαράθυρα, ανέκαθεν τα πιο δυσεύρετα αγαθά του σπιτιού. Ποτέ τα στρωσίδια και τον ρουχισμό και σπάνια ό,τι άλλο θύμιζε τους πεθαμένους…»

Τελικά, ποια από τις άγραφες ιστορίες που καθρέφτισε με τον φακό του τον έκανε να κλάψει; Ποια τον συγκίνησε περισσότερο;

«Μάλλον δεν έχω κλάψει. Συχνά όμως έχω κάτσει αποκαμωμένος μέσα σ’ αυτά τα σπίτια ή στην αφρόντιστη αυλή τους και βυθίστηκα στις σκέψεις μου. Πιο πολύ για εκείνους που λείπουν. Γιατί μπορεί να μην υπάρχουν άνθρωποι σ’ αυτές τις φωτογραφίες, υπάρχει όμως η παρουσία τους σε πολύ υψηλή ανάλυση. Δυο στιγμές με έχουν συγκινήσει πιο πολύ στις 400 αυτές εικόνες. Μια υφαντή πετσέτα, κάποτε νοτισμένη και κρεμασμένη πλάι στην σήμερα γκρεμισμένη παρεστιά για να στεγνώσει. Με συγκίνησε που είναι καλοστηριγμένη με δυο μεταλλικές κουτάλες από το καρφί, σαν να ήταν αυτή η τελευταία ζωντανή κίνηση σ’ αυτό το σπίτι στα ορεινά της Σερίφου. Και η άλλη, με ένα άσπρο άλογο στα ορεινά της Κιμώλου που μπαινόβγαινε στο ερείπιο με συνείδηση ότι παίζει μαζί μου, ότι μου κρατάει ένα είδος συντροφιάς, ότι συνομιλούμε. Λες και μου διηγιόταν τις καλύτερες μέρες του σπιτιού, λες και χρησιμοποιούσε την ομορφιά του για να συνετίσει εμένα τον σημερινό, τον εκπρόσωπο της ασχήμιας και της υπερβολής».

Google News ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ GOOGLE NEWS
Σε ένα μαγικό τοπίο δεν χρειάζεται μπαλκόνι

ΣΧΕΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.

Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.

Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.

Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.

Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας